Τώρα, που μόλις κατέφτασε απ’ την ανατολή ο ήλιος, είναι ίσως η καλύτερη ώρα να παρατηρήσει ο επισκέπτης της όμορφης ετούτης πόλης μερικές λεπτομέρειες με περισσότερη ησυχία χωρίς τα απαραίτητα στίφη που οσονούπω θα κάνουν την εμφάνισή τους στον περίγυρο.
Πρωτομαγιά σήμερα και αναμφίβολα θα έχει την τιμητική της και σε τούτα τα μέρη πλημμυρισμένη με το βαθύτερο νόημα του μακρυνού μας Σικάγου.
Φροντίζουν γι’ αυτήν την υπενθύμιση οι πινακίδες και αφίσες των τουρκικών εργατικών σωματείων με την ένδειξη της συγκεκριμένης ημερομηνίας σε κόκκινο χρώμα και βέβαια οι αμέτρητοι νεαροί, ως επί το πλείστον, αστυνομικοί, άντρες και κοπέλες, που βρίσκονται ήδη σε αμέτρητα κομβικά σημεία της μεγαλούπολης που ακούει στο όνομα Σμύρνη.
Οι περισσότεροι είναι αραγμένοι σε αδειανές καρέκλες των γωνιακών καφέ που ήδη άρχισαν να ανοίγουν, συζητώντας και αναμένοντας προφανώς οδηγίες και εντολές άνωθεν.
Βρίσκομαι εδώ και λίγη ώρα στην παραλία του κέντρου της ακριβώς απέναντι από το Ελληνικό Προξενείο. Σε ορισμένα σημεία έχουν ήδη τοποθετηθεί σιδερένια κιγκλιδώματα για προστασία κάποιων πιθανών στόχων.
Οι συνήθεις εμμονικοί με το σπορ του συγκεκριμένου τρόπου και τύπου ψαρέματος, όλων των ηλικιών, καθισμένοι στις πρόχειρες και ξεχαρβαλωμένες τους καρέκλες, βρίσκονται επίσης εδώ με τα απαραίτητα σύνεργα και τα καλάμια τους, πετώντας τα συνεχόμενα στις άκρες της θάλασσας.
Ο ήλιος έχει αρχίσει σιγά-σιγά να πέφτει πάνω στη συνοικία Καρατάσι, δυτικότερα του κέντρου. Ακριβώς στην απέναντι πλευρά του κόλπου της πόλης, το ξακουστό απ’ τα τραγούδια Κορδελιό, θολωμένο ακόμα από την πρωινή ομίχλη. Λίγοι σκύλοι αμέριμνοι κυκλοφορούν στις άφθονες πράσινες εκτάσεις της περιοχής, που χωρίζονται από πεζόδρομους και διαδρόμους για ποδηλάτες.
Σχεδόν όλοι οι αδέσποτοι έχουν διακριτό έγχρωμο τσιπ στο λοβίο του αυτιού τους ώστε να τους παρακολουθούν, ενώ έχουν εν τω μεταξύ υποβληθεί σε στείρωση. Προχωρώντας η μέρα, ο ορίζοντας θυμίζει μια μεγαλούπολη, τεσσάρων έως πέντε εκατομμυρίων, την οποία οι κάτοικοί της την εγκατέλειψαν λόγω της τριήμερης αργίας της πρωτομαγιάς με κατεύθυνση χωριά, παραλίες και εξοχές.
Ακριβώς είκοσι δύο λίρες η τιμή του λίτρου της αμόλυβδης βενζίνης, που μεταφράζεται εις τα καθ’ ημάς σε ενάμισι ευρώ, αλλά οι ντόπιοι ουδόλως πτοούνται! Συζητώ με Τούρκο διευθυντή μεγάλου τουριστικού γραφείου με γραφεία εδώ και στην Κωνσταντινούπολη, για κάποιες συμπεριφορές των κατοίκων ετούτης της χώρας, στην ελληνική ευτυχώς γλώσσα.
Το έκανε εφικτό το γεγονός ότι σπούδασε στα νιάτα του στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, και έτσι μπορούσε να συγκρίνει νοοτροπίες και συμπεριφορές των δύο λαών. Σε κάθε τουρκική οικογένεια, λέει, εργάζονται όλοι! Και σε πάνω από μια δουλειά και χωρίς ωράριο και χωρίς πιεστικό απ’ ό,τι φαίνεται έλεγχο από συνδικάτα και σωματεία.
Ο μέσος κατώτερος μισθός του ενός, κάπου διακόσια πενήντα ευρώ, είναι άκρως ανεπαρκής για ικανοποίηση στοιχειωδών αναγκών, κι έτσι και εδώ η παραοικονομία έχει την τιμητική της. Η πρόσφατη δραματική και συνεχής υποτίμηση της τουρκικής λίρας δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως πως τους απασχολεί. Η αντιστοιχία έχει φτάσει περίπου σε δεκαπέντε λίρες το ένα ευρώ, κάτι που κάνει τους επισκέπτες σίγουρα ευτυχέστερους.
Ακόμα και ο πιο αδιάφορος παρατηρητής γρήγορα διαπιστώνει εδώ ότι όλοι δραστηριοποιούνται κάπου, ειδικά οι μικρές ηλικίες. Μηδενός εξαιρουμένου. Αν δεν το κάνουν ετούτοι, στους σταθμούς και τις πλατείες αναμένουν οι στρατιές των νεοφερμένων απ’ τα βάθη της ανατολής στα δυτικά παράλια της αχανούς χώρας τους για αναζήτηση καλύτερης τύχης. Μεγάλο το ποσοστό του μικρού σε ηλικία πληθυσμού της χώρας, σημείο ευοίωνο για το μέλλον και την ανάπτυξή της. Χαώδης η κατάσταση έξω από τις κεντρικές συνοικίες.
Σε λίγα μόλις χιλιόμετρα βρίσκεσαι χρονικά σε κάποια άλλη δεκαετία, πολύ μακρυνή απ’ τη σημερινή. Παράλληλα αμέτρητες κατασκευαστικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε βουνά και άδειους λόφους, τριγύρω, σηκώνοντας πολυώροφες πολυκατοικίες για αντιμετώπιση του οξύτατου προβλήματος της στέγης αλλά και για οικονομικούς λόγους των εταιρειών.
Πλήρης φυσικά απουσία των σύγχρονων ‘Παρθενώνων’ με τις διαχρονικές και αιώνιες κολώνες από μπετόν, ετούτον τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό ο οποίος χαρακτηρίζει τους νεοέλληνες για τους γνωστούς και χιλιοειπωμένους λόγους.
Χώματα με μεγάλη ιστορία, εδώ, περιοχή αγαπημένη στα δρώμενα της οποίας συμμετείχαν για πολλούς αιώνες, πατέρες και συγγενείς πολλών δικών μας, οι οποίοι αργότερα έναν αιώνα πριν, τα εγκατέλειψαν αναγκαστικά ερχόμενοι δυτικότερα, αφήνοντας πίσω τους σπίτια, εκκλησίες, νεκροταφεία και ότι άλλο πολυτιμότερο είχαν.
Ίσως ένα από τα πολλά και από τα πιο πρόσφατα κείμενα που εξιστορούν έστω λογοτεχνικά την πορεία και τη μοίρα του ελληνισμού από εκείνη την περίοδο, αποτελεί το πρώτο βιβλίο του νεαρού Γάλλου συγγραφέα, Αντόν Μπεραμπέρ «Η μεγάλη ιδέα» (Εκδόσεις Πόλις. 2021).
Ο Αντόν Μπεραμπέρ εδώ δημιουργεί τον χαρακτήρα του περιπλανώμενου Έλληνα, εκείνου κυρίως του εικοστού αιώνα, ο οποίος είτε από δική του θέληση ή αναγκαζόμενος από την ιστορία και τις περιρρέουσες κάθε φορά συνθήκες να παραδέρνεται σε όλες τις γωνιές ετούτης της υφηλίου, αναζητώντας εναγωνίως κάποια απάνεμη στέγη με κάθε μέσο και με όποιο ρίσκο.
Η μοίρα εν τέλει μεγάλου αριθμού Ελλήνων όπως μας άφησε να δούμε η πολύξερη ιστορία μας. Εκεί μέσα, λοιπόν, από την σαφώς αποστασιοποιημένη συναισθηματικά πένα του ξένου συγγραφέα, θα διαβάσουμε για ρημαγμένες εκκλησίες που πλήρωσαν το τίμημα επειδή μια μέρα ένας προσκυνητής ύψωσε πολύ τη φωνή του, πινακίδες που να δείχνουν την κατεύθυνση προς κάποια σύνορα, στρατιώτες και πολίτες εξαθλιωμένους και απελπισμένους με μόνη συνοδεία τις επιδημίες, χωρίς να πεθαίνουν όλοι μόνο και μόνο γιατί δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια ή την ευγένεια, χωρίς σκοπό και οδηγίες, μάτια βαθουλωμένα ατενίζοντας το τίποτα, ελπίδες χωρίς πιθανότητα αναζωπύρωσης, ταλαιπωρημένα πλοία σε μια θάλασσα ανήξερη και ασυνήθιστη εν πολλοίς για τα τεκταινόμενα στους κόλπους της, αλλά κι’ άλλα που ατένιζαν τους μακρυνούς καπνούς στο βάθος αμέτοχα, μύθοι διφορούμενοι, ερημιές και πορείες άνευ σκοπού, άτομα που ανήκουν σε ήρωες κι’ άλλοι σε καθάρματα, μνήμες και μύθους ανάκατους με αφηγήσεις και καταγραφές, μεγάλες ιδέες και καθημερινές αιτιάσεις, θύελλες προσωπικές, κοινωνικές και εθνικές, δάκρυα για τους συντρόφους που έπεσαν, γέλιο για τη σωτηρία της αφεντιάς ορισμένων, με την αηδία για τον εαυτό τους να περιμένει να πεθάνει τελευταία, κάποιους να παραμένουν εκεί και να μην ακολουθούν τους άλλους, τους δυστυχισμένους, γιατί ανήκουν κατά δήλωσή τους στην αριστερά, «…και το μίσος πάνω απ’ όλα των ανθρώπων όπως εσείς που θα θελήσουν αργότερα να μας βάλουν να δώσουμε εξηγήσεις…»!
Όμως και οι δικοί μας λογοτέχνες άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στις σελίδες της ιστορίας και βεβαίως της λογοτεχνίας. Οι ρίζες της τελευταίας στην Μικρά Ασία είναι τόσο βαθιές, ώστε σημάδεψαν με τον δικό τους καταλυτικό τρόπο ολόκληρη την αντίστοιχη του κυρίως ελλαδικού κορμού.
Ο επισκέπτης του ορεινού χωριού Κιρκιντζέ, μια ώρα οδήγησης έξω από τη Σμύρνη, του ελληνικού χωριού στην Μ. Ασία που αναφέρει η Διδώ Σωτηρίου στα ‘Ματωμένα Χώματα’ θα το διαπιστώσει ιδίοις όμασι. Κι αυτό είναι ένα από τα τόσα πολλά τα οποία είναι κυριολεκτικά αδύνατο να αναφερθούν.
Σήμερα που ένας άλλος μεγάλος ξεριζωμός ελληνικού στοιχείου από τις πατρογονικές τους εστίες δρομολογείται λίγο μακρύτερα από εκεί, στην Ουκρανία, είναι ευκαιρία να θυμηθούμε ξανά μέσα από τις πένες κάποιων συγγραφέων μας καίριας σημασίας γεγονότα από την μακραίωνα πορεία του ελληνισμού.
Σπουδαία βιβλία του Δημήτρη Ψαθά, του Ηλία Βενέζη, του Γιώργου Σεφέρη, του Τάσου Αθανασιάδη, του Κοσμά Πολίτη, του Φώτη Κόντογλου, και τόσων άλλων μεγάλων προσωπικοτήτων του ελληνισμού!
Όσο για τους σύγχρονους ξεριζωμούς που προαναφέρθηκαν, σίγουρα κάποιοι άλλοι θα φροντίσουν να τοποθετηθούν με το δικό τους μάτι, οπτικό πρίσμα και αισθητικό κριτήριο γι’ αυτούς, μετά από κάποια χρόνια, και φυσικά πολλές επόμενες γενιές θα διαβάσουν για ετούτα τα σημερινά γεγονότα που δυστυχώς συνεχίζονται ανεξέλεγκτα σε εκείνες τις παρυφές της γηραιάς ηπείρου.
* Ο Γιώργος Σχορετσανίτης είναι χειρουργός και διευθυντής του χειρουργικού τομέα στο ΠΑΓΝΗ