Στη μακραίωνη ιστορία του Μινωικού πολιτισμού (ca 3200-1100 π.Χ.), δεν φαίνεται εμπλοκή των Μινωϊτών σε πολεμικό γεγονός.
Αντίθετα, αναφέρεται σαφώς η συνεισφορά τους ως διαμεσολαβητών ειρήνης σε πολλές εχθροπραξίες γειτονικών πολιτισμών, προκειμένου να διασφαλιστούν καλές και κυρίως εμπορικές σχέσεις μαζί τους (https://doi.org/10.3390/su13084237).
Οι Μινωίτες, λοιπόν, μας δίδαξαν μεταξύ άλλων το ποτέ πόλεμος [περισσότερα για το θέμα αναφέρονται από τους Angelakis και άλλους (2021)]. Αντίθετα, οι επόμενες γενιές των Ελλήνων, από το 1250 π.Χ. που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο άρχισε ο Τρωικός πόλεμος μέχρι το 1974, συμμετείχαν σε πολλούς πολέμους, συμπεριλαμβανομένων των εμφυλίων.
Όπως έχω επανειλημμένως αναφέρει και θα προσπαθήσω να υπενθυμίζω σε κάθε επέτειο, στη μνήμη μου έχουν χαραχτεί ανεξίτηλες εικόνες πάνοπλων Γερμανών, που έφθασαν το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 στο Βαχό Βιάννου και των απάνθρωπων γεγονότων που ακολούθησαν.
Συνέλαβαν όλους που βρέθηκαν στον Κάτω οικισμό και μας οδήγησαν, ανεξάρτητως ηλικίας και φύλου, στο ανατολικό άκρο του οικισμού, στο δρόμο που συνδέει τους δύο οικισμούς (Κάτω και Πάνω), ΝΔ της εκκλησίας του Αφέντη Χριστού.
Εκεί παραμείναμε έως ότου αγγελιοφόρος τους μετέφερε εντολή να αφεθούν ελεύθερες οι γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 17 ετών. Έτσι, εγώ με τον αδελφό μου και τη Μητέρα μας, όπως και άλλες γυναίκες και παιδιά, επιστρέψαμε στα σπίτια μας.
Σε λίγη ώρα άρχισε να ακούγεται ομοβροντία πυροβολισμών. Οι Γερμανοί εκτελούσαν τους συγχωριανούς μας, που είχαν συλλάβει νωρίτερα.
Μόλις αποχώρησαν οι Γερμανοί, τρέξαμε προς την εκκλησία, όπου αντικρίσαμε σκηνές αρχαίας τραγωδίας, φρίκης και κτηνωδίας. Αυτές οι εικόνες μάς σημάδεψαν ανεξίτηλα για ολόκληρη τη ζωή μας.
Η θέα του αίματος και των φρικιαστικά παραμορφωμένων πτωμάτων συγγενών, γειτόνων και αγαπημένων προσώπων ήταν τρομακτική. Είχαν σφαγιαστεί άδικα και αναίτια. Μεταξύ αυτών ήταν οι παρακάτω οκτώ από τους 24 συνολικά κατοίκους του Βαχού, που ήταν παππούδες, πατεράδες, θείοι, συγγενείς και φίλοι μας, από γειτονικούς οικισμούς, οι:
- Αγγελάκης Γεώργιος του Δημ., ετών 65
- Αγγελάκης Εμμανουήλ του Δημ., ετών 71
- Αλεξάκης Γεώργιος του Νικ., ετών 80
- Αλεξάκης Ιωάννης του Νικ, ετών 77
- Ζερβουδάκης Δημήτριος του Σταύρ., ετών 67 και
- Κατωγιαννάκης Εμμανουήλ του Γεωργ., ετών 58.
Κατά την ομαδική εκτέλεση των παραπάνω τραυματίστηκαν σοβαρά και έμειναν ανάπηροι οι:
- Ζερβουδάκης Χαρίλαος, ετών 17 και
- Μπαρμπαγαδάκης Γεώργιος, περίπου 43 ετών.
Σε αυτό το τραγικό γεγονός διασώθηκε μόνο ο Χρηστάκης Χαράλαμπος.
Το τραγικό, φρικτό έγκλημα εκτελέστηκε κάτω από τον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αφέντη Χριστού, που βρίσκεται στο μέσο του οικισμού (στην ονομαζόμενη πεζούλα του Πέτρου), όπου το αντικρίσαμε από τον περίβολο της εκκλησίας.
Από τότε χάσαμε την παιδική μας αθωότητα, σημαδεύτηκαν ανεξίτηλα οι χαρακτήρες μας και η ματιά μας βάφηκε με αίμα. Αυτή η σκηνή κι’ αυτές που ακολούθησαν τις επόμενες μέρες σημάδεψαν την υπόλοιπη ζωή μας και τους χαρακτήρες μας.
Αυτές συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια, για όλα τα παιδιά του οικισμού και τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου, το οποίο στεγαζόταν στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού, στην αυλή της οποίας (Εικ. 1α) είχαν ενταφιαστεί από τις συζύγους και αδελφές τους με τρομερές δυσκολίες, όλοι οι εκτελεσθέντες της 14ης Σεπτεμβρίου 1943.
Οι Μανάδες και Γιαγιάδες μας με νύχια και με πέτρες κατασκεύασαν πρόχειρους τάφους για τον ενταφιασμό σεβάσμιων και πολυαγαπημένων προσώπων. Το άλλο ήμισυ του προαύλιου χώρου της εκκλησίας εξυπηρετούσε τις ανάγκες του τότε Δημοτικού σχολείου Βαχού (Εικ. 1β).
Σε αυτό το χώρο περάσαμε τα μαθητικά μας χρόνια όλα τα παιδιά εκείνης της εποχής. Εκεί στο τέλος Ιουλίου με αρχές Αυγούστου του 1945, μαζί με τον τότε Δάσκαλο του Σχολείου μας, Δημήτρη Εμμ. Αγγελάκη, αδελφό του Πατέρα μου, συναντήσαμε τον Ν. Καζαντζάκη με τους Ι. Καλιτσουνάκη, Ι. Κακριδή και Κ. Κουτουλάκη, φωτογράφο, μέλη της “Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη”.
Ο αείμνηστος Παππούς μας, Εμμανουήλ Δ. Αγγελάκης, πριν την απάνθρωπη δολοφονία του, είχε καθοδηγήσει και αφήσει παρακαταθήκη στην ευρύτερη οικογένειά μας, την γιαγιά μας, Σύζυγό του Αναστασία και τις οικογένειες των πέντε παιδιών του, οι περισσότερες των οποίων είχαν ήδη αρχίσει να δημιουργούνται.
Εμάς, τα εγγόνια του, από τη νηπιακή ηλικία είχε αρχίσει να διδάσκει τις βασικές έννοιες των Ελληνικών και των Μαθηματικών, αλλά και τις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προόδου.
Η παρακαταθήκη του ακολουθήθηκε πιστά από την ευρύτερη οικογένεια με καθοδηγητή τη Γιαγιά μας.
Η επικρατούσα και αδιαμφισβήτητη άποψη για το Ολοκαύτωμα Βιάννου-Ιεράπετρας υπήρξε η εκτέλεση των δύο Γερμανών, γνωστών και ως “πατατάδων”, την 10η Σεπτεμβρίου 1943 στη Σύμη, που πιθανόν δρούσαν ως κατάσκοποι των Γερμανών.
Μετά δύο ημέρες το πρωί της 12ης Σεπτεμβρίου, ακολούθησε μεγάλη μάχη στην περιοχή μεταξύ Κάτω Σύμης και Πεύκου, η οποία κράτησε μέχρι αργά και στην οποία ηττήθηκαν κατά κράτος οι Γερμανοί.
Τις επόμενες ημέρες άρχισαν οι θηριώδεις και κτηνώδεις γερμανικές καταστροφές, στις οποίες συνέβαλε ομάδα ανταρτών, με την υπόδειξη ή όχι της Ελληνική κυβέρνησης του Καϊρου και των συμμάχων μας (Αγγελάκης, 2020).
Ανεξάρτητα από το αίτιο ή την αφορμή αυτού του αποτρόπαιου εγκλήματος, ας ευχηθούμε στο εξής η χώρα να ακολουθήσει τις βασικές αρχές και αξίες του Μινωικού πολιτισμού, του πρώτου και υποδειγματικού Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow της IWA (Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού).
Σχετική Βιβλιογραφία
Angelakis, A. N., Valipour, M., Ahmed, A. T., Tzanakakis, V., Paranychianakis, N., Krasilnikoff, J., Drusiani, R., Mays, L., Tamburrino, A., Koutsoyiannis, D., El Gohary, F., Khan, S., and Del Giacco, L. J. (2021).
Water Conflicts: From Ancient Times to Modern Times and the Future. Sustainability 13 (8), 4237.