Επ’ ευκαιρία της εορτής του Πολιούχου μας του Ηρακλείου, θαυματουργού και μεγαλομάρτυρα Άγιου Μηνά, δημοσιεύουμε κείμενο του διαπρεπούς Έλληνα επιστήμονα και καθηγητού της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθχνών, κ. Αποστ. Δασκαλάκη, που αναφέρεται στο γεγονός της θρυλικής μάχης και νίκης των Συμμαχικών Δυνάμεων στο Αλαμέιν την 23η Οκτωβρίου 1942, μιας εκ των κρισιμότερων μαχών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο μικρό και άγνωστο μέχρι τότε παραλιακό χωριό της Αιγύπτου, στην οποία έλαβε μέρος και η 1η Ελληνική Ταξιαρχία.
Το σχετικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό εγκυκλοπαιδικό περιοδικό “ΗΛΙΟΣ” την 22α Δεκεμβρίου 1945.
Αναφέρει λοιπόν ο διαπρεπής επιστήμων – ο οποίος μάλιστα κατάγεται και από το Γύθειον της Μάνης- στο σχετικό κείμενο του, το οποίο και παραθέτω ως έχει:
«Όπως όλα τα κοσμοϊστορικά γεγονότα και ο θρίαμβος των συμμαχικών όπλων εις το Αλαμέιν, εις στιγμήν κατά την οποίαν αι γερμανοϊταλικαί στρατιαί ευρίσκοντο προ των πυλών της Αλεξανδρείας και του Σουέζ, απεδόθη εις θείαν επέμβασιν δια την σωτηρίαν των καταδυναστευομένων ή απειλουμένων από καταδυνάστευσιν λαών.
Και την φοράν αυτήν δεν είναι μόνον η καταπληκτική συρροή γεγονότων, μετά των απαραιτήτων δια το θαυματουργόν φαινόμενον στοιχείων, του λογικώς και φυσιολογικώς απίθανου, αλλά και η σύμπτωσις ότι, τα γεγονότα αυτά διεδραματίσθηκαν εις ένα ιερόν χριστιανικόν τόπον, όπου αντηχούν ακόμη παραδόσεις και θρύλοι της ορθοδόξου χριστιανοσύνης του μεσαίωνος, περί θαυματουργού δυνάμεως.
Ομολογώ ότι δεν γνώριζα πολλά πράγματα περί του Αγίου Μηνά και ηγνόουν όλως διόλου το αναμφισβήτητον γεγονός ότι η λέξεις Αλαμέιν προέρχεται εκ της εις την αραβικήν γλώσσαν παραφθοράς του ονόματος του Αγίου τούτου, με προσθήκην του άρθρου Αλ εις την αρχήν.
Και όταν στην Αλεξάνδρειαν ήκουον καθημερινώς να γίνεται λόγος περί των θαυμάτων τού Αγίου Μηνά ως συντελεστού της νίκης του Αλαμέιν, ησθάνθην την ανάγκην να προσφύγω εις την πλουσιωτάτην πατριαρχικήν βιβλιοθήκην”.
Ποιος ήταν ο Αγιος Μηνάς
Ιδού με λίγα λόγια η ιστορία του Αγίου του Αλαμέιν:
Ο Αγιος Μηνάς ήταν Αιγύπτιος, μάλλον δε Έλλην Αιγύπτιος, όπως φανερώνει το όνομα του, το οποίον είναι υποκοριστικόν του Μηνόδωρος, κατά την αλεξανδρειωτικήν συνήθειαν, υπηρετεί δε ως στρατιώτης εις την Φρυγίαν, ότε προσηλυτίστθη εις τον Χριστιανισμόν.
Αυτός ο ίδιος μάλιστα άρχισε αμέσως να κηρύττη τον Χριστιανισμόν και προσείλκυε πολλούς εις την νέαν θρησκείαν την οποίαν ησπάσθη, χάρις εις τας αρετάς του και το χάρισμα του λόγου.
Ενώ δε ευρίσκετο ακόμη εις την ζωήν έχαιρε φήμην αγίου ανδρός και περιεστοιχίζετο από αφοσιωμένους μαθητάς.
Επί Διοκλητιανού το 269 μ.Χ. έλαβε μαρτυρικόν θάνατον. Αμέσως δημιουργήθηκαν θρύλοι περί των θαυμάτων του.
Κατά την επιθυμίαν του οι Χριστιανοί στρατιώται παρέλαυον το ιερόν του λείψανον και το μετέφεραν εις την Μαρεώτιδα της Αιγύπτου παρά την Κυρηναϊκήν, κατόπιν θέσαντες αυτό επί καμήλου περιεπλανώντο εις την έρημον της Αιγύπτου, αναζητούντες την κατά την επιθυμίαν του θέσιν της ταφής.
Έφθασαν δε περί τα 70 χιλιόμετρα δυτικώς της Αλεξάνδρειας, πλησίον της λίμνης Μαρεώτιδας, όπου υπήρχε μια πλούσια πηγή νερού.
Εκεί η κάμηλος εστάθη και δεν εννοούσε με κανένα τρόπο να μετακινηθή.
Τότε οι ευλαβείς Χριστιανοί κατεβίβασαν από την κάμηλον το ιερόν λείψανον του Αγίου και το έθαψαν εκεί παρά την πηγήν.
Από της στιγμής εκείνης το νερό της πηγής έγινε θαυματουργόν.
Η φήμη του διεδόθη εις όλην την Μ. Ανατολήν και οι Χριστιανοί διέσχιζον κατ’ατελείωτα καραβάνια την έρημον δια να φθάσουν μέχρι του τάφου του Αγίου Μηνά και πιουν ή να πάρουν ως φυλακτόν νερό από την θαυματουργόν πηγήν του. Διεδόθησαν τότε πολλά περί αναρίθμητων θαυμάτων του Αγίου.
Κατά διαταγήν δε αργότερα του αυτοκράτορα Αρκαδίου -υιού του Μ. Κωνσταντίνου- εκτίσθη εκεί μεγάλη εκκλησία προς τιμήν του Αγίου Μηνά, το δε Πατριαρχείο Αλεξανδρείας ίδρυσε εκεί πλησίον μέγα μοναστήριον.
Εκτίσθησαν λουτρά, ξενώνες δια τας χιλιάδας των επισκεπτών και μέσα εις την έρημον ανέκυψε κατά τους πρωτοχριστιανικούς εκείνους χρόνους μια πρωτοφανής «τουριστική» όπως θα ελέγαμε σήμερα κίνησις.
Αλλωστε η φήμη του Αγίου Μηνά διεσπάρη βαθμηδόν εις όλην την Μεσόγειον και κατέφθανον προσκυνηταί από τη Δαλματία, την Ρώμην ακόμη και την Γαλατίαν. Η Κ Ρ Η Τ Η τον τιμά ιδιαιτέρως και ανεδείχθη πολιούχος της ΑΓΙΟΣ.
Και επειδή με τα τότε μέσα συγκοινωνίας δεν ήτο εύκολος η μετάβασις από μακρυνούς τόπους, εκυκλοφόρουν εις όλην την Ανατολήν και εις όλας τας Μεσογειακάς χώρας πήλινα μικρά φυλακτά φέροντα νερό από την πηγήν και την εικόνα του Αγίου Μηνά επί καμήλου.
Ήλθεν η εποχή της κατακτήσεως της Αιγύπτου υπό των Αράβων και οι φανατικοί Μουσουλμάνοι όταν έφθασαν εις το «Ελ Αλαμέιν» δηλαδή «τον τόπον του Αγίου Μηνά» κατέστρεψαν και τον ναόν του Αγίου και το Μοναστήριον με τους ξενώνες. Οι διασωθέντες από την μάχαιραν ή τον βίαιον εκμουσουλμανισμόν Χριστιανοί δεν ήταν πλέον δυνατόν να διακινδυνεύσουν μετάβασιν εις την έρημον δια να φθάσουν μέχρι της θαυματουργού πηγής του Αγίου Μηνά.
Βαθμηδόν τα συντρίμματα των παλαιών κτισμάτων του χριστιανικού προσκυνήματος εχρήσιμοποιήθησαν δια τους Αραβικούς συνοικισμούς ή εκαλύφθησαν από την άμμον. Και μόλις προ ολίγων δεκάδων ετών ξένος αρχαιολόγος ενεργήσας ανασκαφάς ανεκάλυψε την ακριβή τοποθεσίαν και έφερεν εις το φως λείψανα του πρωτοχριστιανικού ναού του Αγίου Μηνά και του μοναστηριού.
Η Μάχη – Το Θαύμα – Η Νίκη
Εις την θέσιν λοιπόν αυτήν οι Αγγλοι υποχωρούντες κατότιν δραματικών αγώνων δια μέσου της λυβικής ερήμου, κατόρθωσαν ως εκ θαύματος ν’αναχαιτίσουν τας στρατιάς του Ρόμελ, ενώ οι ήχοι των πυροβόλων αντηχούν ήδη εις την Αλεξάνδρειαν και μερικοί Γερμανοί με μοτοσυκλέττας είχον κατορθώσει μέσα εις την φοβερή εκείνη σύγχυσι να φθάσουν μέχρι των προαστείων της πόλεως.
Πως έγινε το καταπληκτικό, της κατά την τελευταίαν στιγμήν σωτηρίας της Αιγύπτου, ίσως και όλης της Μέσης Ανατολής από τους Γερμανοϊταλούς;
Οι Χριστιανοί της Αιγύπτου δεν έχουν καμμίαν αμφιβολίαν!
Έγινε το θαύμα του Αγίου Μηνά.
Αλλά ας παρακολουθήσουμε γεγονότα και θρύλους περί το κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός της νίκης του Αλαμέιν.
Αι φοβεραί μηχανοκίνηται δυνάμεις του Ρόμελ, αφού είχαν εξουδετερώσει όλα τα εμπόδια, τα οποία επρόβαλλαν εις τον δρόμον του, σκληροί και απέλπιδες αγώνες των συμμάχων, αφού διέσχισαν τας έρημους της Κυρηναϊκής και της Λιβύης με τον φοβερό καύσωνα του θερινού Αφρικανικού ήλιου, είχαν φθάσει εγγύτατα προς το τέρμα της αφάνταστου εκείνης προσπάθειας.
Ευρίσκοντο προ των πυλών της Αλεξανδρείας και εις ολίγων δεκάδων χιλιομέτρων απόστασιν από τας εύφορους και πυκνοκατοικημένας περιοχάς του Νείλου. Εκεί θα εύρισκον ως εις σε «τραπέζι στρωμένο» όλα τα συγκεντρωμένα από τους συμμάχους ή εγχωρίου παραγωγής αγαθά της Γης, ικανά να τρέφουν παχυλώτατα επ’ άπειρον τους στρατούς του Αξονος εις την Μεσόγειον, ακόμη ν’ ανακουφίσουν και τας οικογενείας των πειναλέων αρπάγων.
Ακόμη σπουδαιότερον, από κει δεν θα υπήρχε πλέον κανένα εμπόδιον δια την εξόρμησιν προς την Μ. Ασίαν, προς την Ερυθράν, προς τον Ινδικόν και την Άπω Ανατολήν… Οχι στρατηγικού δαιμονίου, αλλά μικρού παιδιού λογική έλεγε, ότι αι στρατιαί του Ρόμελ δεν έπρεπε ούτε στιγμήν ν’ ανακόψουν την προέλασίντων εις το Αλαμέιν, αλλ’ έπρεπε έστω και χωρίς αναπνοήν να συντρίψουν οποιαδήποτε εμπόδια δια να διασχίσουν τας ολίγας δεκάδας χιλιομέτρων που υπολείποντο ακόμη, δια να εισέλθουν εις την Αλεξάνδρειαν και να γίνουν κύριοι όλου του εδάφους του Κάτω Νείλου.
Αλλωστε αι συμμαχικαί πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί μετετοπίζοντο εν τάχει προς την άλλην πλευράν της διώρυγος και αι θρυαλλίδες ήταν έτοιμαι εις τας γέφυρας και τας αποθήκας….
Δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί ποίον το βασικόν γεγονός της καθηλώσεως των Ιταλογερμανών εις το Αλαμέιν, κατά τας πρώτας 48 ώρας, αι οποίαι έδωσαν καιρόν εις τους συμμάχους, να συνέλθουν και να ετοιμασθούν.
Λέγεται ότι αι εφοδιοπομπαί περιπλανηθείσαι εις την έρημον καθυστέρησαν την προμήθειαν πετρελαίου μέχρι του σημείου να μην υπάρχουν ολίγα δοχεία δια να κινηθούν μερικά τανκς. Κατ’αλλους μια ιταλική στρατιά του άκρου είχε περικυκλωθεί απομονωμένη δια στρατηγήματος του Μοντγκόμερυ και υπεχρεώθη ο Ρόμελ να στείλη δυνάμεις προς σωτηρία της.
Κατ’ άλλην εκδοχήν ο Μουσολίνι ήταν τόσο βέβαιος ότι δεν υπάρχει πλέον κανένα εμπόδιον σοβαρόν μεταξύ Αλαμέιν και Αλεξάνδρειας, ώστε απήτησε να σταματήσουν ολίγον εκεί δια να προλάβει να εισέλθει πρώτος αυτός επικεφαλής των «Ρωμαϊκών Λεγεωνών» του και επιβαίνων ως νέος Καίσαρ του λευκού ίππου του, εις την πόλην του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Τέλος φαίνεται ως λίαν πιθανόν ότι η γερμανική κατασκοπεία δεν είχε υπολογίσει τας αεροπορικάς και μηχανοκινήτους δυνάμεις των Αγγλων αι οποίαι μετεφέρθησαν αστραπιαίως από την Παλαιστίνην – Συρίαν και δι’ απεγνωσμένου αγώνος ανέκοψαν τον χείμαρρον.
Ποίαι από τας εκδοχάς αυτάς είναι η αληθής αιτία, θα διαπιστώσει αργά ή γρήγορα η ιστορία. Αλλά ο λαός ο οποίος δεν έχει ανάγκη ιστορικών στοιχείων δια να εύρει λογικοφανείς ερμηνείας των γεγονότων, τα οποία πλήττουν το πνεύμα του και ταράσσουν την φαντασίαν του προσέτρεξεν από τώρα εις τας υπερφυσικάς δυνάμεις.
Τους Γερμανούς εσταμάτησεν εις το Αλαμέιν ο Αγιος Μηνάς !
Ο Ελληνοαιγύπτιος Άγιος του οποίου το λείψανον έχει ταφεί ακριβώς εις την περιοχήν η οποία από αυτόν διΆραβικής παραφθοράς πήρε το όνομα Αλαμέιν και ο οποίος επί αιώνες τώρα εκεί συγκέντρωνε δια τα θαύματα του, προσκυνητάς από όλην την Μεσόγειον, δεν ήταν δυνατόν να μη κάμει το θαύμα του δια να σώσει τον κόσμον από την δουλείαν των κακών δαιμόνων του Αξονος.
Πως θ’άφηνε τας ορδάς των βαρβάρων να μολύνουν το ιερόν του και να δροσίσουν τα φλεγόμενα από τον καύσωνα χείλη των, με το νερό της θαυματουργού πηγής του; Έπειτα ο Αγιος Μηνάς, δεν υπερήσπιζε μόνον την απειλουμένην προσφιλή γην της Αιγύπτου. Ήταν Έλλην την καταγωγήν και οι Έλληνας εβασανίζοντο περισσότερον παντός άλλου λαού από τας ορδάς των Γερμανοϊταλών. Είναι και πολιούχος της Κρήτης και η Κρήτη περισσότερον πάσης άλλης ελληνικής γης εβασανίζετο από τους επιδρομείς.
Θρύλοι δια την ενεργόν επέμβασιν του Αγίου Μηνά εις τας μάχας του Αλαμέιν άρχισαν να γεννώνται από της επομένης της εκεί αναχαιτήσεως των εισβολέων και σιγά σιγά εις την συνείδησιν των χριστιανών έλαβαν χαρακτήρα εικόνων εκ της πραγματικότητας. Πολλοί και Αγγλοι ακόμη μαχηταί του Αλαμέιν, βεβαιούν τώρα ότι κατά την κρισιμωτέραν στιγμήν της μάχης ενεφανίσθη ο Άγιος Μηνάς με τας δύο καμήλας του, όπως ακριβώς εις τας αναπαραστάσεις επί των μεσαιωνικών φυλακτών.
Επροχώρησε δια μέσου των πυρών και εισέδυσεν εις τα στρατόπεδα των Γερμανοϊταλών χωρίς να ενδιαφέρεται δια την βροχήν των σφαιρών και των οβίδων. Από της στιγμής εκείνης η ορμή των στρατών του Ρόμελ κατέπεσε, το ηθικόν εκλονίσθη. Αλλωστε κατά την ημέραν εκείνην, το νερό των πηγών των πέρα των συμμαχικών παρατάξεων εστείρευσε ή έγινε τόσο αλμυρό και ακάθαρτο ώστε οι Γερμανοί που ήταν αναγκασμένοι να πιουν απ’ αυτό για να καταπραύνουν την δίψαν των έπεφταν λιπόθυμοι.
Αλλωστε και η ακινητοποίησις των μηχανημάτων του Ρόμελ κατά τας τραγικάς για τους συμμάχους εκείνας ώρας ωφείλετο εις το γεγονός ότι τα δοχεία του πετρελαίου ευρέθησαν ξαφνικά άδεια, διότι από μυστηριώδεις οπάς των, το πετρέλαιον είχε χυθεί εις την άμμον!
Οι ορθόδοξοι και- ιδίως οι Έλληνες της Αιγύπτου οι οποίοι με δούλην την πατρίδα των εκινδύνευον να ευρεθούν και εκεί υπό τον ζυγόν των Γερμανοϊταλών δεν αμφέβαλλον ότι ο καταπληκτικός θρίαμβος του Αλαμέιν είναι έργο του Αγίου Μηνά. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας εις ικανοποίησιν του Λαϊκού συναισθήματος επέτυχε να λάβει από τους Αγγλους μεγάλην έκτασιν εις το Αλαμέιν δια ν’ανεγείρη ναόν του Αγίου Μηνά και να ιδρύση μοναστήριον το οποίον μάλιστα θα έχει ξενώνας δια προσκυνητάς του θαυματουργού Αγίου και επισκέπτες των πεδίων της θρυλικής μάχης.
Οι μοναχοί μάλιστα θα επιμελούνται τους τάφους των πεσόντων συμμάχων στρατιωτών. Ο Ναός και το Μοναστήριον δεν είναι ακριβώς εις την θέσιν των παλαιών ερειπίων του Ναού του Αγίου Μηνά, διότι εκεί ευρίσκεται Αραβικός συνοικισμός. Το θαυματουργόν όμως νερό της πηγής του έχει μεταφερθεί εις το νέον μοναστήριον δια σωληνώσεως.
Ο καθολικός αρχιεπίσκοπος Αιγύπτου όταν πληροφορήθηκε το γεγονός αυτό, έσπευσε να ζητήσει παρόμοιον προνόμιον. Αλλά ο πατριάρχης τότε Χριστόφορος δεν το επέτρεψε. Ο Άγιος Μηνάς ήτο Έλλην πολιούχος της ΚΡΗΤΗΣ, προαιώνιος προστάτης και Σωτήρ των Χριστιανών της Ανατολής.
Επομένως το θαύμα του το έκαμε δια τους Ορθοδόξους, ιδίως τους Έλληνες και όχι δια τους Ιταλούς Καθολικούς τους οποίους καθήλωσε εις το Αλαμέιν. Το προνόμιον λοιπόν παρεχωρήθη οριστικώς μόνον εις το Ελληνοορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.
Έτσι μέσα εις την έρημον του Αλαμέιν η λαϊκή πίστις του Ορθόδοξου Ελληνισμού έστησε ένα αθάνατο μνημείο παγκοσμίου ευγνωμοσύνης εις την θείαν Πρόνοιαν δια τον Συμμαχικόν θρίαμβον, ενώ συγχρόνως με το προσκύνημα του Αγίου Μηνά θ’αναζητήται μια πρωτοχριστιανική παράδοση”.
Η αναφορά μου αυτή στον Αγιο Μηνά ας θεωρηθεί ένα ευλαβικό ταπεινό προσκύνημα στη Χάρη του.
* Ο Μανόλης Σαβοϊδάκης είναι συνταξιούχος δάσκαλος