Πρόσφατα, με το θάνατο του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ξαναήρθε στην επικαιρότητα η έννοια της Ιστορίας. Ειπώθηκαν πολλά και από διάφορες κατευθύνσεις για τον συγκεκριμένο πολιτικό που βρισκόταν στο τιμόνι της χώρας για δύο θητείες και συνέδεσε το όνομά του με πολλά και ιδιαίτερα γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής.
Στην πραγματικότητα αποτιμώντας ψυχρά όσα ελέχθησαν, οι περισσότεροι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο βίος και τα πεπραγμένα του θα κριθούν από την Ιστορία κάποια στιγμή στο μέλλον. Όμως ο ιστορικός Μαρκ Μπλοχ, μια σοβαρή ιστορική προσωπικότητα, πάντοτε είχε κατά νου την επίμαχη απάντηση στο σοβαρό ερώτημα ποιοι είναι οι στόχοι και οι σκοποί της ιστορίας.
Παράλληλα θεωρούσε καθήκον του να λαμβάνει υπ’ όψιν του όχι μόνο τις πληροφορίες από τον δικό του κλάδο, αλλά και από πολλούς άλλους, όπως αρχαιολογία, κοινωνιολογία, γεωγραφία, λογοτεχνία και ψυχολογία, για να αναφέρουμε μερικούς, με το σκεπτικό ότι έτσι θα μπορούσε ο ενδιαφερόμενος να αποκτήσει πιο εμπεριστατωμένη άποψη και κατανόηση του εστιασμένου παρελθόντος απ’ ό,τι θα ήταν αυτό εφικτό αν βασιζόταν αποκλειστικά σε ψυχρές ιστορικές πηγές.
Παράλληλα πολλάκις ήρθε μπροστά το αφελές ερώτημα, ποια ακριβώς είναι η χρησιμότητα της ιστορίας. Κι’ ενώ όλοι παραπέμπουν τα σημαντικά γεγονότα να εξετασθούν από ιστορικούς του μέλλοντος, ο Μπλοχ είχε διαφορετική άποψη.
Καθήκον του ιστορικού ερευνητή, έγραφε, δεν είναι η αποστασιοποίηση απ’ όσα διαδραματίζονται, αλλά η ενεργός του συμμετοχή στα τεκταινόμενα, στα προβλήματα και τις αγωνίες των συγχρόνων του, και ει δυνατόν η συμβολή του στην εξεύρεση επίλυσή τους.
Κι’ αν έχουμε όλα αυτά και πολλά άλλα που πρέσβευε ο Μπλοχ κατά νου, αναρωτιόμαστε κατά πόσο είναι ζητούμενο από τον ιστορικό να αναπλάσει μια εποχή, όπως οι λογοτέχνες, ή να ερμηνεύσει κείμενα ή ευρήματα δίκην αρχαιολόγου, άποψη που ενστερνίζονται πολλοί που πιστεύουν ότι αυτό αποτελεί και το κύριο έργο του.
Κύρια αποστολή του ιστορικού, όμως, είναι η προσπάθειά του να συμβάλλει με την όποια ουδετερότητα από περιρρέοντα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής τον διακρίνει, στην κατανόηση συγκεκριμένων στιγμών ή γεγονότων του παρελθόντος, τοποθετώντας τα πάνω στο σωστό έδρανο για περαιτέρω μελέτη και αναστοχασμό.
Γατί χωρίς αμφιβολία θα υπάρξουν κι’ άλλες πολυποίκιλες φωνές που θα προσπαθήσουν να έρθουν στο ίδιο μήκος κύματος ή να περιπλανηθούν σε διαφορετικά επίπεδα.
Στην πραγματικότητα όμως, όλοι αυτοί στην προσπάθεια εξέτασης των παρελθόντων φαινομένων, θα βασιστούν σε καταγεγραμμένες πληροφορίες της εποχής στην οποία ανήκει ιστορικά το εξεταζόμενο στοιχείο ή ο εξεταζόμενος χαρακτήρας και η εποχή μας έχει πληθώρα τέτοιου υλικού που έχει καταγραφεί από δημοσιογράφους, αρθρογράφους, δοκιμιογράφους, μελετητές, κι’ ακόμα από πεζογράφους και ποιητές, με τον δικό του φυσικά ο καθένας τρόπο.
Επιπλέον το σημερινό διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν απεριόριστο υλικό για κάθε έναν από τον τωρινό ή μελλοντικό ιστορικό που θα είχε την πρόθεση ή την ανάγκη να ασχοληθεί με ένα συγκεκριμένο θέμα.
Όμως πέρα από τις όποιες ταμπέλες και ενασχολήσεις του επαγγελματία ιστορικού, η εποχή μας είναι ιδεώδης και προσφέρεται για ανάμειξη πολλών άλλων επαγγελμάτων στην προσέγγιση γεγονότων παρελθόντων ετών, στην επεξεργασία και στην καταγραφή τους.
Κι’ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφού θα δώσουν και εκείνοι το δικό τους στίγμα στο επισκοπούμενο ζήτημα. Και φυσικά όλα αυτά οφείλει να λάβει υπ’ όψιν του και ο ιστορικός, ασχέτως αν θα τα υιοθετήσει ή συμπεριλάβει στα δικά του κείμενα.
Ο χρόνος βεβαίως εδώ παίζει σημαντικό ρόλο. Πολλά που παρουσιάζονται ως σπουδαία στις μέρες μας, μετά την πάροδο δεκαετιών ή αιώνων φαντάζουν ως αμελητέα, ή όχι τόσο συνταρακτικά όπως τα θεωρούμε εμείς ετούτη την ώρα. Χρειάζεται ατελείωτη ποσότητα ιστορίας για να γίνει ακόμη και ένας μικρός κόκκος παράδοσης, έλεγε κάποτε ο εμβληματικός συγγραφέας Χένρι Τζέημς.
Αλλά φυσικά και για την ιστορία ισχύει ακριβώς το ίδιο! Πολλοί άνθρωποι με τους οποίους έχει ασχοληθεί η ιστορία, ή συνέβαλαν στην δημιουργία της, δεν είχαν το χρόνο να τη γράψουν οι ίδιοι. Στο παρόν, κυρίως, όπως και στο μέλλον επαφίεται η ικανότητα των ιστορικών να καταγράψουν σωστά ό,τι σημαντικό έχει λάβει χώρα, ή βεβαίως ό,τι κάποιοι θεώρησαν ως τοιούτο!
Επιστρέφοντας λοιπόν στον θάνατο του πρώην πρωθυπουργού, οπωσδήποτε και θα ασχοληθεί κάποια στιγμή μαζί του η Ιστορία. Θα βασιστεί όμως τα μέγιστα στις σημερινές απόψεις των ανθρώπων της εποχής εκείνου. Και οι άνθρωποι της εποχής του έχουν ήδη προσφέρει απεριόριστα και απλόχερα τη γνώμη τους!
Ο Γεώργιος Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής χειρουργικής/συγγραφέας