Στο Φαίδρο του Πλάτωνος, υπενθυμίζω, αναπτύσσονται τρία θέματα. Ο έρωτας, ο λόγος και η αθανασία της ψυχής. Εδώ έχομε και τον γνωστό μύθο σχετικά με την ανωτερότητα του προφορικού λόγου έναντι του γραπτού. Ας δούμε το μύθο μας.
Στην Ναύκρατη της Αιγύπτου υπήρχε ένας τοπικός θεός-εφευρέτης, ο Θευθ. Εκείνος εφηύρε τους αριθμούς, τον μαθηματικό λογισμό, την γεωμετρία, την αστρονομία, τα παιχνίδια με τους πεσσούς (ζάρια) και τα γράμματα. Έρχεται, λοιπόν, ενθουσιασμένος στον βασιλιά της Αιγύπτου, τον Θαμού, για να του επιδείξει τις λαμπρές του εφευρέσεις όλος καμάρι.
Ο βασιλιάς ρωτά, ποια ωφέλεια θα προκύψει από κάθε μία. Όταν ο Θεός παρουσιάζει τη γραφή, του λέει: «Τούτο δε, ω βασιλεύ, το μάθημα σοφωτέρους Αιγυπτίους και μνημονικωτέρους παρέξει. Μνήμης τε γαρ και σοφίας φάρμακον ηυρέθη”.
Ήρεμος και με κάποια ειρωνεία απαντά: « Ω τεχνικώτατε Θευθ, άλλος μεν τεκείν δυνατός τα τέχνης, άλλος δε κρίναι τίν’ έχει μοίραν βλάβης τε και ωφελείας τοις μέλλουσι χρήσθαι. Και νυν συ, πατήρ ον των γραμμάτων, δι’ εύνοιαν τουναντίον είπες ή δύναται….. ούκουν μνήμης αλλ’ υπομνήσεως φάρμακον ηύρες. Σοφίας δε τοις μαθηταίς δόξαν ουκ αλήθειαν πορίζεις.
Πολυήκοοι γαρ συ γενόμενοι άνευ διδαχής πολυγνώμονες είναι δόξουσιν. Αγνώμονες ως επί το πλήθος όντες, και χαλεποί συνείναι , δοξόσοφοι γεγονότες αντί σοφών» (Μτφρ. Βασιλιά μου, η γνώση αυτών των πραγμάτων θα κάνει τους Αιγυπτίους πιο σοφούς και δυνατότερους στη μνήμη, γιατί βρέθηκε το φάρμακο της σοφίας και της μνήμης.
Όμως ο Θαμούς απάντησε: «Θευθ που κατέχεις τόσες τέχνες, να ξέρεις πως άλλος έχει την ικανότητα να δημιουργεί τις τέχνες και άλλος εκείνη που θα του επιτρέπει να κρίνει πόσο πρόκειται να ωφελήσουν και πόσο να βλάψουν όποιους πρόκειται να τις χρησιμοποιήσουν.
Και τώρα εσύ, ως πατέρας της τέχνης των γραμμάτων από ευμενή διάθεση προς το έργο σου απέδωσες τα αντίθετα απ’ αυτά που μπορεί πραγματικά τούτη η τέχνη…. Δεν βρήκες, λοιπόν, το φάρμακο της μνήμης αλλά της υπενθύμισης και έτσι παρέχεις στους μαθητές σου μια φαινομενική σοφία…. Αντί να γίνουν σοφοί θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι.)
Το χωρίο αυτό αναφέρεται συχνά για να υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Σωκράτης προτιμούσε τον προφορικό λόγο στη διδασκαλία του και όχι τον γραπτό.
Όμως ο Πλάτων που συγγράφει το κείμενο είναι πολυγραφότατος. Και τυχερός. Ευτυχής συγκυρία επέτρεψε, ώστε να διασωθούν τα κείμενά του επειδή οι φιλοσοφικές του θέσεις θεμελίωναν τις μετέπειτα αντιλήψεις και την χριστιανική δογματική φιλοσοφία.
Το χωρίο, όμως, αυτό διδάσκει και κάτι άλλο που στην εποχή μας αξίζει να προσέξουμε ιδιαίτερα. Μια εποχή που η τεχνολογία και οι εφαρμογές της επιστήμης δημιουργούν ανησυχίες και ηθικά διλήμματα. Είναι γνωστή η σύγκρουση μεταξύ επιστημόνων τεχνοκρατών και πολιτικών.
Η ευθύνη για την πορεία μας είναι ιδιαίτερος κλάδος φιλοσοφίας και αγωνίζεται να διαμορφώσει κανόνες και όρια στην έρευνα. Πολλοί αντιμετωπίζουν φοβικά τις νέες επιστημονικές κατακτήσεις και προφητεύουν ότι το μέλλον της ανθρωπότητας είναι σκοτεινό και ότι υπάρχουν τομείς που δεν μας επιτρέπεται να ερευνήσουμε.
Στον πλατωνικό μύθο ο τεχνοκράτης και επιστήμονας είναι Θεός, δεν είναι άνθρωπος. Όμως, ο πολιτικός ηγέτης, εν προκειμένω ο βασιλιάς, τον σταματά. «Σ’ εμένα», του λέει, «ανήκει η ευθύνη να κρίνω ποια ωφέλεια ή βλάβη θα προκαλέσει η εφεύρεσή σου».
Όπως γνωρίζουμε η πορεία ήταν αντίθετη με την επιθυμία του πολιτικού, η γραφή άλλαξε τη ζωή μας προς το καλύτερο. Σήμερα και τη γραφή και το λόγο έχουμε υπερβεί. Η επανάσταση του Γουτεμβέργιου φαίνεται να ανήκει στο παρελθόν. Ο εικονικός και επιδεικτικός καπιταλισμός τραβάει την ανθρωπότητα σε νέα επικίνδυνα τοπία.
Ξυπνήσαμε γίγαντες, όπως η πυρηνική ενέργεια. Αποκρυπτογραφείται ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η λειτουργία του και ερευνούμε το αχανές σύμπαν. Λίγα δευτερόλεπτα πριν τη δημιουργία του χώρου και του χρόνου απομένουν για να γνωρίσουμε την αρχή της δημιουργίας (Bing Bang).
Και το δυστύχημα είναι ότι η υψίστη λειτουργία διαχείρισης και διαμόρφωσης των ορίων και των κοινωνικών θεσμών, που είναι η πολιτική, απαξιώνεται συνεχώς. Ενώ η τεράστια δύναμη που αποκτούμε θα έπρεπε να μας κάνει συνετότερους.
Η τελευταίες πολιτικές πρωτοβουλίες στη χώρα μας μόνο απογοήτευση δημιουργούν. Η πολιτική ηγεσία και οι οπαδοί της καλλιεργούν νέες διχαστικές λογικές. Απαξιώνουν όχι μόνο τους πολιτικούς τους αντιπάλους, αλλά και την ουσία της πολιτικής λειτουργίας. Με απαράδεκτη πολιτική αφέλεια και αμοραλισμό ευτελίζουν τη Δημοκρατία και αυτοεξευτελίζονται.
Είναι γεγονός ότι η εξουσία φθείρει και η απόλυτη εξουσία φθείρει απόλυτα. Όσοι σκέφτονται διαφορετικά δεν είναι προδότες. Επίσης και οι πολίτες που είτε βολεύονται ιδιωτεύοντας είτε ζητωκραυγάζουν άκριτα στις πλατείες ίσως θα έπρεπε να είναι περισσότερο σοβαροί με θέματα που αντικειμενικά είναι σοβαρά.
Έχει και η πολιτική τη δική της ηθική. Και η δημοκρατία είναι μια κατάκτηση που οφείλουμε να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού.