Οι άνθρωποι αυτοί είναι συνήθως «αόρατοι». Τους κοιτάμε αλλά δεν τους βλέπουμε. Τους ακούμε αλλά δεν τους αφουγκραζόμαστε. Τους συναντάμε αλλά δεν τους ανταμώνουμε. Τους ακουμπάμε αλλά δεν τους αγγίζουμε. Τους προσπερνάμε αλλά δεν τους θυμόμαστε.
Είναι ανθρώπινες μορφές που ξεθωριάζουν μέσα στο χρόνο. Γνώριμες ζαρωμένες φιγούρες που περνάνε από μπροστά μας γρήγορα, σαν τις φευγαλέες εικόνες του σινεμά, και μας υπενθυμίζουν τη συγγένεια. Είναι καθισμένοι σε αναπηρικό αμαξίδιο που κάποιος νοσηλευτής το κινεί βιαστικά ή ξαπλωμένοι πάνω σε φορείο ασθενοφόρου ή σέρνουν οι ίδιοι τα αργά κουρασμένα βήματά τους πίσω από το «ξύλινο ποδάρι τους», το μπαστούνι, στον ψυχρό διάδρομο κάποιου νοσοκομείου ή γηροκομείου.
Μόνο ο φακός, όταν εστιάζει πάνω τους, φανερώνει τις λεπτομέρειες. Στα τρεμάμενα παραμορφωμένα από την αρθρίτιδα χέρια τους, που καλύπτονται από ένα δέρμα λεπτό και φθαρμένο, διάστικτο από κηλίδες, που σιγά-σιγά εξαϋλώνεται. Στα ρυτιδιασμένα σκαμμένα τους πρόσωπα από το χρόνο και τις κακουχίες της ζωής. Στο απλανές «εξόριστο» βλέμμα τους και στα καταθλιπτικά κουρασμένα μάτια τους, που δεν αντανακλούν πια ούτε την περιέργεια ούτε την ελπίδα, παρά μόνο το φόβο και την ανασφάλεια.
Η 15η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως «Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων», προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η παγκόσμια κοινή γνώμη, όσον αφορά στην κακομεταχείριση που υφίστανται οι ηλικιωμένοι, ακόμα και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, από ανθρώπους της οικογένειάς τους ή γενικότερα από ανθρώπους υπεύθυνους για την φροντίδα τους.
Η κακομεταχείριση εκδηλώνεται άλλοτε ως βία, άλλοτε ως εκμετάλλευση, ως παραμέληση ή ακόμα και ως παράλειψη. Τα περιστατικά που έχουν καταγραφεί σε παγκόσμιο επίπεδο, συνιστούν τραυματισμούς, αφυδατώσεις, πλημμελή εφαρμογή της θεραπευτικής αγωγής και πολλά άλλα.
Η μεγάλη πλειοψηφία ευπαθών και ευπρόσβλητων σε κακοποίηση ηλικιωμένων ατόμων είναι γυναίκες. Στην Ευρώπη 2 στους 3 ηλικιωμένους άνω των 80 ετών είναι γυναίκες. Περισσότερο από το ένα τρίτο των γυναικών αυτών υποφέρει από τη νόσο του Αλτσχάιμερ ή από άνοια, γεγονός που τις καθιστά ακόμα πιο ευάλωτες σε κακοποίηση.
Η καταχρηστική χρήση των χρημάτων ή της περιουσίας ενός ηλικιωμένου από άτομο της εμπιστοσύνης του, με τρόπους που εξαναγκάζουν τον ηλικιωμένο να φοβάται να μιλήσει και να εκφράσει την δυσαρέσκειά του, θεωρείται οικονομική κακοποίηση.
Μια άλλη μορφή κακοποίησης είναι η σεξουαλική κακομεταχείριση. Είναι η οποιαδήποτε σωματική επαφή ή άγγιγμα σεξουαλικού χαρακτήρα, χωρίς την συναίνεση του ηλικιωμένου. Οι πράξεις αυτές προσβάλουν βάναυσα τη γενετήσια αξιοπρέπεια του ανθρώπου, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται.
Η παραμέληση είναι άλλη μια μορφή κακοποίησης, λιγότερο φανερή. Συμβαίνει όταν δεν δίνονται στον ηλικιωμένο, νερό, φαγητό, ρουχισμός, φάρμακα και άλλα απαραίτητα αγαθά για τις καθημερινές του ανάγκες. Παραμέληση, συνιστά και η έλλειψη φροντίδας και καθαριότητας του ηλικιωμένου, για την αλλαγή βρώμικων ή βρεγμένων ρούχων.
Η κακοποίηση ενός ηλικιωμένου δεν γίνεται πάντα κατ’ ανάγκη σκόπιμα. Μπορεί να είναι το αποτέλεσμα απουσίας γνώσης, εκπαίδευσης ή κατανόησης. Ο ηλικιωμένοι που γίνονται θύματα κακοποίησης, βιώνουν έντονα συναισθήματα και άσχημες σκέψεις.
Οι αντιδράσεις αυτών των θυμάτων πιθανόν να είναι διαφορετικές. Συνήθως όμως νιώθουν ανήσυχοι, φοβισμένοι, λυπημένοι, μελαγχολικοί, αλλά επιπλέον νιώθουν και ενοχές για ό, τι τους συμβαίνει, και αυτές ακριβώς οι ενοχές που αισθάνονται είναι υπεύθυνες για το ότι δεν μιλάνε και αποφεύγουν να ζητάνε βοήθεια.
Κάποιοι από εκείνους που υποφέρουν από κακοποιητικές συμπεριφορές ανθρώπων της οικογένειάς τους, αρνούνται να καταγγείλουν την κακοποίηση, είτε επειδή φοβούνται την εκδικητικότητα του θύτη, είτε επειδή εξαρτώνται πλήρως από τον δράστη για την ικανοποίηση βασικών αναγκών τους, είτε επειδή ντρέπονται να καταγγείλουν συγγενή τους, είτε επειδή φοβούνται μην καταλήξουν σε κάποιο ίδρυμα.
Πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους μας ότι, οι περισσότερες από τις συμπεριφορές κακοποίησης ενός ηλικιωμένου ατόμου, αποτελούν ποινικό αδίκημα και οποιοσδήποτε το αντιλαμβάνεται έχει υποχρέωση να το καταγγείλει. Είναι αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα να ζει κάποιος χωρίς το φόβο της κακοποίησης, της παραμέλησης και της εκμετάλλευσης. Οι πολλοί θάνατοι που σημειώθηκαν σε ιδιωτικό οίκο ευγηρίας στα Χανιά μέσα σε διάστημα περίπου ενός έτους, και που όλοι επήλθαν από την ίδια αιτία, μονοπωλούσαν πριν λίγο καιρό την επικαιρότητα. Τώρα, πάει, ξεχάστηκαν κι αυτοί, όπως κι όλα τ’ άλλα…
Η κακοποίηση των ηλικιωμένων εμφανίστηκε ως ζήτημα τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα και ενώ παρέμενε κρυφό από την κοινή γνώμη, αναφερόταν στη βιβλιογραφία, όπως η παιδική και γυναικεία κακοποίηση. Η κακομεταχείριση των ηλικιωμένων αποδόθηκε αρχικά ως «Κακοποίηση των ηλικιωμένων» και πρωτοεμφανίστηκε σε Βρετανικό επιστημονικό περιοδικό το 1975 με τον όρο «Πολιορκία της γιαγιάς».
Οι συγκεκριμένες αναφορές οδήγησαν την υπόθεση σε νομοθετική ρύθμιση. Στα τέλη του 20ου αιώνα επιστημονικές έρευνες κατέδειξαν ότι τα φαινόμενα της κακοποίησης των ηλικιωμένων εντοπίζονταν κυρίως σε ανεπτυγμένες χώρες.
Οι στατιστικές δείχνουν ότι η κακοποίηση των ηλικιωμένων αυξάνεται. Μία από τις έρευνες έγινε το 2009, στο πλαίσιο της ΕΕ για την «Κατάχρηση και υγεία των ηλικιωμένων στην Ευρώπη», η οποία εξέτασε αστικούς πληθυσμούς σε επτά χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβάνοντας και την Ελλάδα.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι το 19,4% των ηλικιωμένων υπέφεραν από ψυχική κακοποίηση, το 2,7% από σωματική κακομεταχείριση, το 0,7% από σεξουαλική κακοποίηση, ενώ το 3,8% από οικονομική κακοποίηση και το 0,7% από τραυματισμούς. Το 30% των ανθρωποκτονιών στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια οφείλεται στη γεροντική κακοποίηση, ενώ οι θάνατοι που προκύπτουν από υποσιτισμό ή αφυδάτωση είναι άγνωστοι. Οι στατιστικές δείχνουν ότι, περίπου το 70% των δραστών της κακοποίησης είναι μέλη της οικογένειας ή του στενού περιβάλλοντος του ηλικιωμένου ατόμου.
Οι ηλικιωμένοι δίνουν τη δική τους μάχη και οφείλουμε όλοι μας να τη σεβόμαστε.
Ο Αμερικανός συγγραφέας Φίλιπ Ροθ, προσεγγίζει με ρεαλισμό το πρόβλημα: «Τα γηρατειά είναι μια μάχη αδυσώπητη, και τη δίνεις όταν είσαι πιο αδύναμος από ποτέ και πιο ανίκανος από ποτέ να ξαναμπείς στον αγώνα».
Ο φόβος της μοναξιάς και της εγκατάλειψης, μεγαλώνει μαζί με την ηλικία και γερνάει μαζί της. «Φωλιάζει» βαθιά μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και «τρέφεται» από την ανασφάλεια και την εξάρτηση. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι «φεύγουν αγκαλιασμένοι» μ’ αυτόν τον φόβο. Έναν φόβο, που τον ξορκίζουν οι θνητοί και τον εξευμενίζουν οι ποιητές.
Η αλησμόνητη Κική Δημουλά, «σκάβει» βαθιά μέσα στην ψυχή για να αποκαλύψει τη στερνή της πεθυμιά:
«Από τα όνειρα που ανάθρεψα, το πιο πονετικό μου: να μη γερνάω μόνη».