Εκπονείται από καιρό το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ηρακλείου, που οι δημότες πρέπει να προσέξουν. Από την ποιότητα κατοίκησης, όπως και από το αστικό μας περιβάλλον επηρεάζεται μεγάλο μέρος της ζωής μας.
Γι’ αυτό πρέπει να περιλαμβάνονται στα ενδιαφέροντά μας. Μεγάλο ποσοστό των κατοίκων βιώνουν χρόνια για τη στέγη τους υποχρεώσεις ή τις έχουν κληροδοτήσει στα παιδιά τους. Ενώ η πλειονότητα, κάθε άλλο παρά θεωρεί πως ζει σε σύγχρονη πόλη.
Το εκπονούμενο σχέδιο μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες. Αλλά, με βάση τις ως τώρα εμπειρίες, δεν αποκλείεται και να τις χειροτερέψει. Ο αριθμός των συμπολιτών που βρέθηκαν στην παρουσίαση της μελέτης ή πήραν μέρος στο διάλογο, δεν δείχνει πως υπάρχει μέσα στο καλοκαίρι ισχυρό ενδιαφέρον.
Ακόμη χειρότερα, οι όροι ανάθεσης της μελέτης- που χρηματοδοτεί το Ταμείο Ανάκαμψης,- και όσα παρουσίασε ως τώρα ο ανάδοχός της, δεν ενισχύουν κλίμα αισιοδοξίας. Οι μελετητές υποστηρίζουν πως υπάρχει πολεοδομική υστέρηση και αδράνεια μετασχηματισμού του χώρου στην ως τώρα εξέλιξη της πόλης. Πρόκειται για αντικειμενική διαπίστωση ή για σχήμα λόγου;
Το Ηράκλειο υδρεύεται πάνω από 500 χρόνια σε βάρος όλης της επαρχίας Τεμένους. Τα 20 τελευταία μάλιστα αντλεί νερό, που κανείς δεν πίνει, από όλη την κεντρική και μέρος της ανατολικής Κρήτης.
Συμβαδίζει αυτό με τον ισχυρισμό έλλειψης μετασχηματισμού του χώρου; Αντίθετη προς την πραγματικότητα είναι και η διαπίστωση αδράνειας σε περιοχές λχ. του 4ου Διαμερίσματος. Εκεί, παραβιάζοντας τις καθιερωμένες πολεοδομικές αρχές, άλλαξαν τα ως το 1995 δεδομένα, όταν αρδευόμενη γη από το φράγμα ανάσχεσης του Γιόφυρου καταργήθηκε με προπομπό τα αυθαίρετα.
Τι μπορεί να πει κανείς για την ουσιαστική εξαφάνιση παραγωγικών δραστηριοτήτων στο ίδιο διάστημα, σε μια πόλη άλλοτε έντονα παραγωγική; Αν το πολεοδομικό σχέδιο δεν αξιολογεί υποδομές, ποιότητες γης, παραγωγικά δεδομένα, τι αξιολογεί; Τα πολεοδομικά σχέδια δεν είναι πρόσκληση για γιουρούσι κατά της δημόσιας γης ή γενικά για κερδοσκοπία στη γη.
Εκεί, όμως, που, προσώρας τουλάχιστο, δε μοιάζει η μελέτη Πολεοδομικού Σχεδίου να ευθυγραμμίζεται με την αλήθεια είναι τα προηγούμενα πολεοδομικά δεδομένα του. Διαπιστώνεται λχ (Πατρίς 7/8 τρ.μ.) «απουσία ελέγχου χρήσεων γης». Το Ηράκλειο, αντίθετα, είναι μάλλον η πρώτη πόλη της χώρας όπου εφαρμόζεται από το 1981 αυστηρό πλαίσιο χωροθέτησης δραστηριοτήτων.
Είναι αλήθεια ότι ισχυροί κύκλοι είχαν ταχθεί κατά της οργάνωσης χρήσεων, αφήνοντας στο έρμαιο της τύχης τις παραγωγικές τάξεις για βιοτεχνικές ζώνες λχ. όπως της Φοινικιάς, της Τυλίσσου, του Καντρή κ.ά., με τη διακήρυξη, τότε, πως «κρατούμε τα θετικά και απορρίπτουμε τα αρνητικά».
Ω, του θαύματος, σωστά και θετικά ανακαλύπτονται σήμερα, όσα κάποτε παρουσιάζονταν αντίθετα στο λαϊκό αίσθημα. Όπως ήταν και η ανατεθειμένη από το κράτος μελέτη Προβελέγγιου, που η χούντα πολτοποίησε, αλλά αποστράφηκε και το Δημοκρατικό Ηράκλειο, όσα άλλα κι αν έβρισκε καλοδεχούμενα.
Αν καταλαβαίνω την εκτίμηση της μελέτης, πρέπει για πριν το 1913 να καταριόμαστε τους Τούρκους, που δε φρόντισαν να αφήσουν ένα βιώσιμο σχέδιο επέκτασης της πόλης. Όποια βαρύτητα κι αν διεκδικεί το προηγούμενο, αδικούνται ασφαλώς οι παππούδες μας, που δέκα χρόνια μετά την Ένωση διπλασίασαν τον πολεοδομημένο χώρο της πόλης.
Η επέκταση εκείνη δεν ήταν αμελητέα, αφού στέγασε κιόλας ξεσπιτωμένους ανθρώπους. Δε θα έπρεπε να συγκριθεί με τα αποτελέσματα εφαρμογής του Ν. 1337/83; Γενικότερα επικράτησε από τη δικτατορία κι ύστερα η απόρριψη του πολεοδομικού σχεδιασμού, από εκάστοτε κρατούντες σε συμμαχία με κυμαινόμενες μερίδες πολιτών.
Αρχικά των εντός τειχών, που όχι μόνο πολλαπλασιάστηκαν με ένα Διάταγμα οι αξίες οικοπέδων, αλλά τους εξασφαλίστηκε και θέα με κατεδάφιση μνημείων. Στη συνέχεια η συμμαχία ήταν με παράνομους καταπατητές και τεμαχιστές γης.
Όταν απορρίπτεται η εμπειρία αυτή με την προσποίηση πως δεν υπάρχει, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα, ελπιδοφόρα αρχή. Πολεοδομικά, άλλωστε, ο φορέας της μελέτης είναι αδύνατο να διαγράψει την εμπειρία θεσμοθετημένων πολεοδομικών εξελίξεων, όπως είναι η Απόφαση 16/81 ΕΣΧΠ, και δυο συνεχόμενα ΓΠΣ, που η χρηματοδότηση της μελέτης με κονδύλια της ΕΕ δεν αφήνει περιθώρια, αν οι δημότες ασχοληθούν με τα συμφέροντά τους, να παρακαμφθούν.
Ο Νίκος Λεβεντάκης είναι μηχανικός