Ουδείς γνωρίζει τι μέλλει γενέσθαι. Ο πλανήτης κρατά την ανάσα του μπροστά στο απόλυτο αδιέξοδο. Ο πόλεμος που χτύπησε την πόρτα της Ευρώπης στρογγυλοκάθισε στην καθημερινότητα της γηραιάς ηπείρου και όχι μόνο. Εκτόπισε τη βαριά σκιά της πανδημίας και με την τρομερή υποψία ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος ανέσυρε μνήμες από τις πιο σκοτεινές ώρες της ανθρωπότητας. Η ειρήνη, μετά την υγεία ήρθε να προστεθεί -και να μείνει- στα ευχολόγια και τις σκέψεις μας.
Μια ταπεινωμένη εδώ και δεκαετίες Ρωσία -μέσω του σχεδόν ισόβιου ηγέτη της- πήρε τα ηνία της ιστορίας στα χέρια. Και έκανε κάτι μέχρι πριν αδιανόητο για την εποχή μας. Εισέβαλε σε μια ξένη, ανεξάρτητη χώρα. Αποφάσισε να τη σώσει δια της βίας. Σχήμα οξύμωρο και παράδοξο που σήμανε συναγερμό στον πλανήτη. Αν ένα κράτος αποφασίζει αυθαίρετα να διαμορφώνει σύνορα και κυβερνήσεις σε γειτονικά κράτη, ποιος είναι αυτός που θα υπογράψει το τέλος της ιστορίας;
Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να είναι με το μέρος της Ουκρανίας. Η Τουρκία καραδοκεί. Οι αδιευκρίνιστοι ιστορικοί δεσμοί με τη Ρωσία δε δικαιολογούν τακτικές αναθεωρητισμού και αυτοκρατορικών διαθέσεων.
Χωρίς να παραγνωρίζονται οι ευθύνες πέρα του Ατλαντικού, είναι ο Πούτιν που ανέλαβε το ρίσκο. Είναι εκείνος που εγκλωβίστηκε στο μεγαλοπρεπές εγώ του. Πού θα τον οδηγήσει αυτό, η ιστορία θα κρίνει. Οι λαοί θέλουν ειρήνη, προκοπή και ευημερία.
Δεν ενδιαφέρονται για μεγάλες ιδέες και χαμένες αυτοκρατορίες. Τα όνειρα των παιδιών που κοιμούνται δε γνωρίζουν από σύνορα και μάχες. Δεν αντέχουν το μαύρο. Μαύρο που ο Ρώσος πρόεδρος ρίχνει συστηματικά στην ενημέρωση, στη διαμαρτυρία, στην αντίθετη άποψη, στις ζωές των υπηκόων του. Οι ηλικιωμένοι που στη δύση του βίου τους εκδιώκονται κακήν κακώς από τα σπιτικά τους δε νοιάζονται για εθνικά μεγαλεία, ούτε τους παρηγορεί το ψυχροπολεμικό κλίμα.
Οι Ουκρανοί πρόσφυγες βγάζουν μια αξιοπρέπεια και μια καρτερία που συγκινεί. Λες και αυτός ο πόλεμος που κρεμόταν χρόνια πάνω από το κεφάλι τους δεν τους ακουμπά και ας τους παίρνει τα πάντα. Οι Ρωσίδες μάνες από την άλλη, εκπέμπουν αδυσώπητη αγωνία, απόγνωση.
Σε τι είδους πόλεμο στέλνουν τα αμάθητα εικοσάχρονα παιδιά τους; Τα παιδιά-στρατιώτες φοβούνται. Κρυώνουν. Σκοτώνονται. Γιατί; Κανείς δε θα τους εξηγήσει. Ούτε οι αυτόκλητοι σωτήρες, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε το ΝΑΤΟ. Ποτέ δεν το έπραξαν και ποτέ δε θα το πράξουν.
Ο Ουκρανός πρόεδρος διακατέχεται από μια πομπώδη αύρα, σαν να είναι αυτές οι εχθροπραξίες ο ρόλος της ζωής του. Αν είναι ήρωας ή πέτρα του σκανδάλου θα δείξει ο χρόνος. Οι Ρώσοι καλλιτέχνες έχουν την ευθιξία που δεν έχουν οι υπόλοιποι ανά τον κόσμο, επιλεκτικά ευαίσθητοι, συνάδελφοί τους. Τραγικοί που επέλεξαν τις ίσες αποστάσεις και την αφωνία. Ταύτισαν τη ρωσική κουλτούρα με το καθεστώς Πούτιν, μπλοφάροντας για μικροκομματικές αντιπαραθέσεις. Όταν σκοτώνονται άμαχοι είναι γελοίο να τσακώνεσαι για παραστάσεις μπαλέτου ή αγώνες τένις.
Είναι φανερό πως η τέχνη δεν μπορεί να διδάξει τίποτε σε κανέναν, αφού εδώ και 4.000 χρόνια η ανθρωπότητα δεν έχει μάθει τίποτα, είχε πει προφητικά ο Αντρέι Ταρκόφσκι και πόσο δίκιο είχε! Ναι, οι Δυτικές χώρες απαντούν με κυρώσεις. Όχι στον Ντοστογέφσκι και στον Τσαϊκόφσκι, που άλλωστε δεν ήταν Ρώσος αλλά Ουκρανός.
Κυρώσεις σε μια κρατική υπόσταση που ξεκίνησε, με ή χωρίς δικαιολογίες, έναν αιματηρό κατακτητικό πόλεμο βαφτίζοντάς τον στρατιωτικό περίπατο και επιδιώκοντας να εξαφανίσει μια χώρα από τον χάρτη. Αν ο μοχλός πίεσης αποδώσει μένει επίσης να το δούμε, αφού τα οικονομικά και πολιτιστικά όπλα είναι εξίσου καταστροφικά και επώδυνα με τα πραγματικά πυρά.
Κανείς δεν ξεχνά την υποκρισία όλων των πλευρών. Κανείς δεν ξεχνά το παρελθόν. Το να είσαι κατά του πολέμου αλλά όχι κατά του εισβολέα, είναι σαν να είσαι κατά του βιασμού αλλά όχι κατά του βιαστή. Ο πόλεμος είναι βιασμός. Κανείς δε σφυρίζει αδιάφορα για τους προηγούμενους βιασμούς, στην Κύπρο ή τη Σερβία. Αυτό όμως τι σημαίνει; Ότι θα κάνουμε τα στραβά μάτια για ένα έγκλημα που πραγματοποιείται σε ζωντανή σύνδεση;
Είναι λάθος να μην καταδικάζουμε τις πράξεις αυτές καθ’ εαυτές, αλλά πρώτα να τις περνάμε από την κρισάρα του «ποιος», «πότε», «γιατί», πράγμα που δίνει μια σχετικότητα στο αδιαμφισβήτητο απεχθές τους, και ουδόλως επιφέρει την πολυπόθητη ισορροπία όπως κακώς νομίζουμε. Είναι μια στάση που στερείται εντιμότητας. Όποιος και αν είναι ο εισβολέας πρέπει να απομονώνεται. Αν αυτό γινόταν διαχρονικά, ο κόσμος θα ήταν λίγο διαφορετικός και οι ορέξεις των ισχυρών ίσως πιο ελεγχόμενες.
Είναι ψευδαίσθηση πως η ειρήνη είναι παντοτινή. Αν είχαμε την τύχη να ζούμε σε ένα τέτοιο ειρηνικό διάλειμμα τίποτα δε μας εξασφαλίζει ότι αυτό θα συνεχίσει να υφίσταται. Πρέπει να μάθουμε. Και πιο βίαιος δάσκαλος από τον πόλεμο δεν υπάρχει, κάτι ήξερε ο Θουκυδίδης.
Η Ευρώπη ας χρησιμοποιήσει επιτέλους το κεκτημένο της και ας ορθώσει ανάστημα στον αυταρχισμό των ηγεμονιών, αν όχι τώρα, πότε; Οι ευρωπαίοι πολίτες θα πληρώσουμε το τσουχτερό οικονομικό αντίτιμο μιας αχρείαστης μάχης. Καμία προπαγάνδα δε θα μας γλυτώσει. Ας μαλώσουμε για τις πεποιθήσεις μας, αν μας ικανοποιεί. Πάντα με επιχειρήματα. Είμαστε ελεύθεροι να το κάνουμε, και αυτή η ελευθερία είναι το διακύβευμα.
Ελεύθεροι είναι και οι Ουκρανοί να διατηρήσουν το αγέρωχο πνεύμα που τους ωθεί να πολεμούν για κάθε σπιθαμή της γης τους, σαν να είναι η τελευταία και να μη δέχονται να συντριβούν από την υπερδύναμη που τους απειλεί. Έχουν δικαίωμα να αποφασίσουν αν θα εμπιστευτούν την τύχη τους στον Ζελένσκι, είτε μας αρέσει είτε όχι. Ας αναλογιστούμε ποιους έχουμε εμείς κατά καιρούς εκλέξει, χωρίς τον φόβο να μας εξολοθρεύσουν εξωγενείς παράγοντες για την επιλογή μας.
Ο Λέων Τολστόι μας προειδοποιεί στο «Πόλεμος και Ειρήνη»: Μια ενέργεια που διαπράττεται είναι αμετάκλητη και η επίδρασή της, που συμπίπτει χρονικά με εκατομμύρια ανθρώπινες ενέργειες, αποκτά ιστορική σημασία.
Ζούμε σε μια πύκνωση του χρόνου. Ο κόσμος καλείται να αλλάξει. Η Ευρώπη καλείται να αλλάξει. Εμείς καλούμαστε να αλλάξουμε. Αν δεν το κάνουμε, θα το κάνει η ιστορία για μας.
Δεν έχουμε τη δύναμη να γυρίσουμε το ρολόι στο σημείο μηδέν. Ειδικά εκείνοι που χάνουν τη ζωή τους για μια πατρίδα, όσο πολύτιμη και αν είναι. Και αν όλοι οι αγώνες ξεχαστούν, κι αν εξανεμιστούν οι μνήμες, η δικιά τους, η μία ζωή, θα μετράει.