Πάλι τα ίδια. Πάλι βία, πάλι μολότωφ, πάλι πέτρες και καδρόνια, πάλι μαχαιρώματα, πάλι φωτοβολίδες, πάλι θύματα. Και όλα αυτά σε ποιο χώρο; Τον χώρο του αθλητισμού, εκεί όπου υποτίθεται ότι «θεραπεύεται» η ευγενής άμιλλα, το ωραίο θέαμα, η υγιής ψυχαγωγία. Είναι όντως όχι απλώς παράδοξο αλλά εκτός πάσης λογικής, ένας χώρος, όπως αυτός του αθλητισμού, να μεταβάλλεται σε πεδίο συγκρούσεων για οπαδικούς λόγους και μάλιστα σε μια χώρα που έχει γεννήσει το αθλητικό πνεύμα.
Και το χειρότερο είναι ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι τωρινό. Εδώ και χρόνια ο αθλητισμός, κατά βάση τα ομαδικά αθλήματα (ποδόσφαιρο, μπάσκετ και τελευταία και το βόλεϊ), έχει αλωθεί από ομάδες οπαδών που έχουν ως σκοπό τους την εξόντωση, ηθική και φυσική, των αντιπάλων της ομάδας τους. Ωστόσο, η έξαρση του φαινομένου είναι μεγάλη τα τελευταία χρόνια, οπότε θρηνήσαμε και θύματα νέους ανθρώπους, και μάλιστα ανθρώπους εντελώς αθώους.
Το φαινόμενο έχει απασχολήσει επανειλημμένως την κοινωνία και την Πολιτεία, έχουν γίνει αναλύσεις του, έχουν ληφθεί μέτρα προληπτικά και κατασταλτικά, αλλά εκείνο αντί να υποχωρεί φουντώνει, όπως έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα με τον βαρύτατο τραυματισμό ενός αστυνομικού, ενός νέου ανθρώπου που έκανε τη δουλειά του.
Επομένως, τα μεν ληφθέντα μέτρα αποδείχτηκαν αναποτελεσματικά, τα δε «δάκρυα» της κοινωνίας κορκοδείλια.
Ακούμε συχνά να λέγεται ότι για το φαινόμενο φταίει η έλλειψη παιδείας των οπαδών και έχουν δίκιο. Όμως πού να βρεθεί η παιδεία, όταν αυτή υποβαθμίζεται καθημερινά, για να μην πω ότι εξευτελίζεται;
Και εξηγούμαι, ξεκινώντας από την έννοια της παιδείας. Η παιδεία, έχει πει ο Πλάτωνας, είναι η περιαγωγή, δηλαδή η στροφή της ψυχής προς το Αγαθόν.
Είναι η έξοδος από το σκοτάδι του σπηλαίου της απαιδευσίας και το αντίκρυσμα του ήλιου, της αρετής και της δικαιοσύνης. Είναι ο έλεγχος του «αλόγου» μέρους της ψυχής, δηλαδή των ενστίκτων, από τον «λόγο», με τον οποίο είναι προικισμένος ο άνθρωπος και που τον διαφοροποιεί από τα «άλογα» ζώα.
Είναι η καλλιέργεια της ψυχής, ώστε να υιοθετήσει τις μεγάλες αξίες της ζωής. Όλη η αρχαία ελληνική σκέψη και φιλοσοφία αλλά και στη συνέχεια η χριστιανική σκέψη των Πατέρων της Εκκλησίας τείνει να υποστηρίξει ότι η παιδεία είναι ακριβώς η κατάκτηση της αρετής, όπως δείχνει το γεγονός ότι οι πρόγονοί μας θεσμοθετούσαν «άθλα αρετής», δηλ. βραβεία αρετής.
Πρόκειται για μια ποιοτική μεταβολή της συνείδησης, η οποία στρέφεται και υιοθετεί ό, τι μεγάλο και σπουδαίο έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος στο χώρο του ήθους, των Γραμμάτων, των Τεχνών.
Προπάντων όμως, πρόκειται για την υιοθέτηση της αξίας του σεβασμού προς τον άνθρωπο, με όλα όσα συνεπάγεται αυτό. Όλα αυτά ανήκουν στην παράδοσή μας, είναι ό, τι πιο σπουδαίο και μεγάλο μάς έχουν κληροδοτήσει οι μεγάλοι φιλόσοφοι, στοχαστές, καλλιτέχνες και οι εμπνευσμένοι άνθρωποι της Εκκλησίας.
Βεβαίως, πολλοί πίστεψαν ότι αρκεί να διδάξει κανείς τα παιδιά και να τα φέρει σε επαφή με όλα όσα προεκθέσαμε και το ζήτημα της παιδείας θα λυθεί. Η πραγματικότητα, όμως, έδειξε ότι αυτό δεν συμβαίνει ακριβώς έτσι. Τα ανθρώπινα ένστικτα, που καθορίζουν συμπεριφορές, είναι πολύ δυνατά, για να «λογοποιηθούν».
Το δείχνει η καθημερινότητα, το δείχνει και η ιστορία. Για παράδειγμα, οι Γερμανοί ναζί ήταν άνθρωποι μορφωμένοι, ήξεραν από κλασική μουσική, είχαν διαβάσει Πλάτωνα και Νίτσε, αλλά αυτά δεν τους εμπόδισαν να καίνε ανθρώπους στα κρεματόρια ή να εκτελούν αθώους με τη μεγαλύτερη ευκολία.
Χρειάζονται και άλλα πράγματα, για να δώσει τους καρπούς της η παιδεία. Η οικογένεια κατά πρώτο λόγο, ως ο βασικότερος παράγων παιδείας, και το σχολείο, εξίσου σημαντικός παιδευτικός παράγων, φέρουν τη βασική ευθύνη για την παιδεία των νέων.
Τα ερωτήματα όμως τίθενται αμείλικτα: για ποια οικογένεια μιλάμε, όταν ένας μεγάλος αριθμός οικογενειών έχει διαλυθεί; Πόσο λειτουργική είναι μια σύγχρονη οικογένεια, δηλαδή πόσο κοντά είναι στα παιδιά της, πόσο ασκεί δημοκρατικό έλεγχο πάνω τους και πόσο τα κατευθύνει; Ποιες αξίες τούς εμφυσά και με ποια ιδανικά τα εμπνέει; Από την άλλη, το σχολείο πόσο «μετρά» και ποια αξία έχει στις συνειδήσεις γονέων και παιδιών;
Μήπως έχει απολέσει την παιδευτική και παιδαγωγική σημασία του κι έχει μεταβληθεί σε ένα χώρο μετάδοσης ξηρών γνώσεων ή, το χειρότερο, σε ένα χώρο φύλαξης και «παρκαρίσματος» των παιδιών;
Αν τα πράγματα είναι έτσι, τότε το μέλλον θα είναι εξίσου σκοτεινό. Διότι, αν επιπλέον προσθέσουμε και την τεράστια επίδραση που ασκούν στις ψυχές των παιδιών τα ΜΜΕ, τα κοινωνικά δίκτυα και το ίντερνετ, τότε καταλαβαίνουμε εύκολα ότι η παιδεία δεν μπορεί να λειτουργήσει και να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όταν τα ΜΜΕ προβάλλουν τρία πράγματα: απόλαυση, σεξ και βία, που και τα τρία συνδέονται με τα ένστικτα, τότε πώς μπορεί ο λόγος της παιδείας να επιδράσει θετικά στα παιδιά και τους νέους;
Κι όταν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν εν πολλοίς σαν χώροι όπου ο καθένας μπορεί να «ξεράσει» ό, τι βορβορώδες, βάρβαρο, αντιαισθητικό, δυσώδες και άγριο κρύβει μέσα του, τότε ο νέος που χειρίζεται αυτά τα μέσα δεν μπορεί παρά να θεωρήσει ότι αυτός είναι ο κόσμος, αυτή είναι η πραγματικότητα και άρα έτσι πρέπει να συμπεριφέρεται. Ο άγριος κόσμος των μέσων δυστυχώς προσδιορίζει τις συμπεριφορές των νέων.
Σ’ αυτά αν προσθέσουμε και την υποχώρηση του ρόλου της Εκκλησίας και την απουσία του Θεού της αγάπης, ως σημείου αναφοράς των νέων, τότε τα πράγματα ξεκαθαρίζουν ακόμη περισσότερο.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι υπάρχει μια έλλειψη αξιών κι ενός υψηλού σημείου αναφοράς. Κι όταν λείπουν οι αξίες, τότε κάτι άλλο θα πάρει τη θέση τους, όπως συμβαίνει με τα ρεύματα του αέρα. Τότε σημείο αναφοράς γίνεται η ομάδα, η συμμορία ή η παρέα και τις αξίες αντικαθιστά η «ιδέα» της ομάδας και ο μύθος που έχει πλαστεί γι’ αυτήν. Γιατί οι νέοι, όπως λέει ο Αριστοτέλης, χαίρουν «τῷ συζῆν», δηλαδή τους αρέσει να ζουν μαζί με άλλους, αλλά είναι και «ευεξαπάτητοι», ήτοι εξαπατώνται εύκολα.
Αν ισχύουν αυτά, τότε εύκολα γίνονται μέλη και οπαδοί μιας ομάδας, ενός συνόλου ομηλίκων τους, χωρίς να ερευνούν τον ποιόν τους, και το ίδιο εύκολα μπορούν, στο όνομα της ομάδας, να παρασυρθούν και να εξαπατηθούν από εντεταλμένους «εκατόνταρχους», που «στρατολογούν» «λεγεωνάριους» των σπειρών, για να τους χρησιμοποιήσουν για τους σκοτεινούς σκοπούς των.
Στην περίπτωση των ποδοσφαιρικών ομάδων αυτό γίνεται μέσω των περίφημων «συνδέσμων», όπου φαίνεται να υπάρχει μια ιεραρχική δομή ανάλογη με αυτήν εγκληματικής ομάδας και που κανείς, εκτός από τους ιδιοκτήτες των ομάδων, δεν ξέρει ποιος είναι ο αθλητικός τους ρόλος.
Καλά όλα αυτά, αλλά τι προτείνεις, θα ερωτήσει εύλογα κάποιος. Προτείνω την προστασία της οικογένειας με συγκεκριμένα μέτρα και την αναβάθμιση του σχολείου, όπου η παιδεία και η καλλιέργεια της ψυχής και του ήθους θα έχουν ουσιαστική θέση. Προτείνω οι γονείς να σταθούν δίπλα στα παιδιά τους υποστηρικτικά, ασκώντας παράλληλα δημοκρατικό έλεγχο, κυρίως όσον αφορά τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, φέρνοντάς τα κοντά στον πολιτισμό και εμφυσώντας τους το πνεύμα του σεβασμού και της ανθρωπιάς.
Κι ακόμη οι γονείς να πιστέψουν στην αξία του σχολικού θεσμού και να τον στηρίξουν ουσιαστικά, δείχνοντας συγχρόνως εμπιστοσύνη και σεβασμό στον εκπαιδευτικό και όχι να τον αντιμετωπίζουν υποτιμητικά και κάποτε επιθετικά. Η Πολιτεία, από την άλλη, οφείλει να λάβει τα μέτρα που απαιτούνται, προληπτικά και κατασταλτικά, χωρίς αστερίσκους και αναβολές, χωρίς φόβο για το πολιτικό κόστος, χωρίς να ορρωδεί επειδή απέναντί της θα βρει ισχυρά οικονομικά συμφέροντα.
Πάνω από όλα είναι οι πολίτες, είναι οι άνθρωποι και η ζωή τους, είναι ο ίδιος ο αθλητισμός που έχει γίνει, ας μου επιτραπεί ο νεολογισμός, αλητισμός. Κι εμείς οι πολίτες να δείξουμε έμπρακτα ότι δεν ανεχόμαστε τη βία και την αλητεία στο χώρο του αθλητισμού, απαιτώντας σταθερά από την Πολιτεία να πράξει το καθήκον της απαρέγκλιτα και απέχοντας από τα γήπεδα των ομάδων εκείνων που οι οπαδοί τους βιαιοπραγούν. Γενικά απαιτείται ένας νέος προσανατολισμός της κοινωνίας και της Πολιτείας προς τις μεγάλες αξίες της ζωής και του πολιτισμού.
Σήμερα, έτσι όπως έχουν τα πράγματα στα ομαδικά αθλήματα, μόνο αθλητισμός δεν είναι αυτό που βλέπουμε. Γιατί όταν υποχωρεί η ευγενής άμιλλα, όταν στον αθλητισμό τον πρώτο λόγο έχουν τα οικονομικά συμφέροντα, όταν οι ΠΑΕ ελέγχονται από ανθρώπους που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το χρήμα, η δύναμη και η δημοσιότητα, όταν οι φίλαθλοι τεχνηέντως μετατρέπονται σε οπαδούς, γιατί έτσι συμφέρει ποικιλοτρόπως την «ποδοσφαιρική επιχείρηση», όταν η ομάδα γίνεται σύμβολο, θεός και τρόπος ζωής, τότε όντως «τα μυαλά είναι στα κάγκελα», που λέει κι ένα οπαδικό σύνθημα.
Και όταν «τα μυαλά είναι στα κάγκελα», τότε οπωσδήποτε δεν είναι στον αθλητισμό. Γιατί τότε οι οπαδοί που έχουν κρεμάσει «το μυαλό τους στα κάγκελα», έχουν απολέσει κάθε έννοια λογικής και σωφροσύνης, έχουν αφεθεί στο ένστικτο, στην παραφορά και στο πάθος, οπότε ο άλλος γίνεται εχθρός και υποψήφιος προς εξόντωση αντίπαλος και τελικά ο αθλητισμός αλλοτριώνεται ολοκληρωτικά.
Και τότε ποιος είναι σε θέση να εμποδίσει την έκρηξη της βίας και τη θυσία ανθρώπων στον Μολώχ της οχλοκρατίας και του χουλιγκανισμού; Τότε όμως δίκαια εγείρεται και το ερώτημα: για ποιο αθλητισμό μιλάμε; Κι αν δεν πρόκειται για αθλητισμό, μήπως οι αλλαγές στο χώρο αυτό θα πρέπει να είναι άμεσες, δραστικές και ριζικές, για να ξαναβρεί το νόημά του;