Οι περισσότεροι αρχαίοι Ελληνικοί πολιτισμοί και ιδιαίτερα οι Μινωίτες απέφευγαν τη δημιουργία αστικών κέντρων κοντά σε ποτάμια, λίμνες ή άλλες πηγές νερού, για να προστατεύουν τον πληθυσμό και τις υποδομές από πλημμύρες και ασθένειες, που σχετίζονται με το νερό. Επίσης, από τους πρώιμους κλασικούς χρόνους οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει και εφαρμόσει ορθοκανονικά συστήματα ρυμοτομίας για την προστασία των πόλεων από τις πλημμύρες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα σχέδια που είχε αναπτύξει ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (498–408 π.Χ.), φυσικός, μαθηματικός, μετεωρολόγος, φιλόσοφος, αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, θεωρούμενος και ως ο «πατέρας της πολεοδομίας». Οι ιδέες και τα σχέδιά του συνεχίστηκαν από τον Αριστοτέλη και άλλους. Πολλές κλασικές πόλεις, όπως η Πέλλα, η Όλυνθος, η Κασσώπη και η Μεγάλη Αλεξάνδρεια ακολούθησαν πιστά τα σχέδια του Ιππόδαμου (Angelakis et al., 2023).
Η Μεγάλη Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαιότητας. Ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Αλέξανδρο τον Μέγα και στην ακμή της αποτελούσε μία από τις επιφανέστερες εστίες πολιτισμού. Ήταν διάσημη κυρίως για τη Βιβλιοθήκη, το Μουσείο και τον Φάρο της, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, κτισμένο στο ομώνυμο νησί. Η πόλη συνδεόταν με τον Φάρο μέσω μιας τεχνητής χωμάτινης λωρίδας, που διαχώριζε τα δύο λιμάνια της: το Μεγάλο Λιμένα στα ανατολικά και τον Εύνοστο στα δυτικά (Εικ. 1).
Από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. υπήρξε έδρα του Ελληνιστικού βασιλείου των Πτολεμαίων, ενώ αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και της μετέπειτα ανατολικής Ρωμαϊκής (πρώιμης Βυζαντινής περιόδου), μέχρι την κατάληψή της από τους Άραβες τον 7ο αιώνα.
Ήταν πασίγνωστη για την έντονη πνευματική δραστηριότητα των λογίων της, που συνεχίστηκε αδιάλειπτα σε όλο αυτό το διάστημα. Ιδιαίτερα, ο σχεδιασμός της και κυρίως οι δρόμοι της και φυσικά τα δίκτυα αποστράγγισης και αποχέτευσης, βασίστηκαν στα ιδανικά σχέδια του Ιππόδαμου και φυσικά την προστασία της από πλημύρες (Angelakis et al., 2020).
Η Αθήνα με περίπου 4 εκατ. κατοίκους είναι το πιο αστικοποιημένο μέρος της Ελλάδας. Είναι η περιοχή που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες ζημιές από πλημμύρες, με 179 θύματα τα τελευταία 100 χρόνια. Οι πλημμύρες οφείλονται κυρίως σε ανθρωπογενείς αιτίες, αφού ρέματα έχουν μετατραπεί σε δρόμους, κτίρια κατασκευάστηκαν πάνω σε παλαιές κοίτες ποταμών, ενώ ελλείπουν έργα αντιπλημμυρικής προστασίας και δίκτυα αποστράγγισης έντονων βροχοπτώσεων. Η πλημμύρα της 21-22ης Οκτωβρίου 1994 ήταν μια από τις σοβαρότερες πλημμύρες των τελευταίων 30-40 ετών, με 11 θύματα.
Γενικά, η αποψίλωση των δασών, η αστικοποίηση του περιβάλλοντος και ο πλημμελής πολεοδομικός σχεδιασμός συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία πλημμυρικών συμβάντων. Η συνεχώς αυξανόμενη αποψίλωση των δασών οφείλεται κυρίως σε άστοχες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως οι πυρκαγιές, οι παράνομες αναδασώσεις, η δημιουργία βοσκοτόπων και άλλα. Στην Ελλάδα, η αποψίλωση των δασών και η επακόλουθη διάβρωση του εδάφους αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, αφού μόνο το 18% της επικράτειας καλύπτεται από δάση, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν πάνω από 40%.
Επιπρόσθετα, σχεδόν σε όλη τη χώρα άρχισαν να αναπτύσσονται οι παράκτιες περιοχές χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό και καμιά πολεοδομική πρόβλεψη. Οι δήθεν νέοι πολεοδόμοι κατασκεύαζαν και κατασκευάζουν δρόμους κατά μήκος της κοίτης των ρεμάτων, με αποτέλεσμα σε περιπτώσεις έντονων βροχοπτώσεων οι δρόμοι να μετατρέπονται σε χειμάρρους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τέτοιες περιπτώσεις συναντώνται ακόμη και σήμερα σε αρκετές περιοχές της χώρας μας, όπως στις βόρειες παράκτιες περιοχές της Κρήτης.
Επίσης, η εκτός σχεδίου αυθαίρετη/παράνομη και άναρχη δόμηση είναι υπεύθυνη για τα καταστροφικά συμβάντα, που συμβαίνουν στην Κρήτη τα τελευταία χρόνια. Οι ευθύνες βαραίνουν ξεκάθαρα το Ελληνικό κράτος και την πάγια κωλυσιεργία του να εφαρμόσει πιστά έναν ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό του παράκτιου χώρου, του αιγιαλού και των παραλιών.
Συμπερασματικά και για να μην υπάρχει περιθώριο παρανόησης, οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και πιο καταστροφικές γιατί τα ρέματα έχουν μπαζωθεί και έχουν μετατραπεί σε δρόμους, σε κτίρια ή σε υπόγεια τσιμεντωμένα κανάλια, ενώ περιοχές, που κινδυνεύουν από πλημμυρικά συμβάντα, πολεοδομούνται και οικοδομούνται. Δυστυχώς, οι βραχυπρόθεσμες λύσεις που προωθούνται, απλά συντηρούν και μεγεθύνουν το πρόβλημα!
Βιβλιογραφία
Angelakis, A. N., Antoniou, G., Voudouris, K., Kazakis, N., Dalezios, N., and Dercas, N. (2020). History of Floods in Greece: Causes and Measures for Protection. Natural Hazards 101:833–852, https://doi.org/10.1007/s11069-020-03898-w
Angelakis, A. N., Capodaglio, A. G., Valipour, M., Krasilnikoff, J., Ahmed, A. T., Mandi, L., Tzanakakis, Baba, A., Kumar, R., Xiao Yun, Zheng, Zhang Min, Mooyoung Han, M., Turay, B., Bilgiç, E., and Dercas, N. (2023). Evolution of Floods: From Ancient Times to the Present Times (ca 7600 BC to the Present) and the Future. Land 12, 1211. https://doi.org/10.3390/land12061211
* Ο Α. Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο και διακεκριμένο μέλος της Παγκόσμιας Εταιρείας Υδατικών Πόρων