Ακούμε και διαβάζουμε σε καθημερινή βάση περί Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) από ειδήμονες και μη. Και ως εκ θαύματος τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί πολλοί «ειδήμονες» εκφράζοντας γνώμη και άποψη με αποτέλεσμα να παραπλανούν την κοινή γνώμη με αυτό το νεοφανές δήθεν «τέρας» που έχει εισβάλει τόσο απότομα στην καθημερινότητά μας. Η «εισβολή» αυτή της ΤΝ δεν στηρίζεται πάντα σε απόψεις ειδημόνων, αλλά και σε απόψεις μη ειδικών που παρασύρουν το κοινό σε αυθαίρετα συμπεράσματα.
Με την τεχνολογία της ΤΝ, επειδή πρόκειται για τεχνολογία και όχι για επιστήμη, ήλθα πρώτη φορά σε επαφή αρχές της δεκαετίας του ‘90 όταν ακόμη λίγοι άνθρωποι γνώριζαν το θέμα και μόνον πραγματικοί ειδήμονες. Τότε με την συγγραφή του διδακτορικού μου που ήταν πάνω σε θέμα Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας (ΕΦΓ), κατάλαβα ότι θα έπρεπε να γνωρίσω το αντικείμενο, και ειδικά να μάθω τί σημαίνει κωδικοποίηση γνώσης ώστε να εκτελεστεί ένα πρόγραμμα μηχανικής μετάφρασης.
Φυσικά και η κάθε υπολογιστική επεξεργασία, όπως είναι αυτή της υπολογιστικής επεξεργασίας της φυσικής γλώσσας μπορεί να γίνει και με μεθόδους χωρίς τη χρήση κανόνων ΤΝ, όπως π.χ. με στατιστικές μεθόδους.
Όμως το αποτέλεσμα δεν θα ήταν το ευκταίο επειδή η γλώσσα υπακούει σε κανόνες της ανθρώπινης λογικής και δεν παράγεται τυχαία. Σε αυτό το εγχείρημα η γλώσσα λογικού προγραμματισμού prolog είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που εφευρέθηκε από τον Alain Colmerauer (1941-2017). Σημειωτέον ότι οι γλώσσες αυτές στηρίζονται στην κατηγορική λογική που οι Συλλογισμοί του Αριστοτέλη αποτελούν την πρώτη προσπάθεια.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η διείσδυση του προγραμματισμού υπολογιστών σε διάφορες οικονομικές, επιστημονικές και τεχνολογικές δραστηριότητες της σύγχρονης κοινωνίας αυξάνεται ραγδαία αλλά προσφάτως και η διείσδυση του προγραμματισμού με μεθόδους της ΤΝ αυξάνεται επίσης. Όταν λοιπόν επιχειρείται η επίτευξη ενός στόχου εφαρμογής της ΕΦΓ, όπως για Μηχανική Μετάφραση από τη μία γλώσσα στην άλλη με υπολογιστή, Εξαγωγή Πληροφορίας, Απάντηση Ερωτήσεων, Εξόρυξη Πληροφορίας από κείμενα κ.α. η χρήση εργαλείων της ΤΝ διευκολύνει την εργασία μας.
Απαραίτητη είναι η συγγραφή κανόνων (συντακτικών, σημασιολογικών, πραγματολογικών), και ένα μηχανισμός συμπερασμού που θα παράγει το αποτέλεσμα με τεκμηρίωση ή εξήγηση. Με την καταγραφή κανόνων σε μορφή επεξεργάσιμη από ένα σύστημα, τότε αυτό «αποκτά γνώση», ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε επόμενα άγνωστα κείμενα που θα του δοθούν για επεξεργασία.
Όμως δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις προγραμματισμού για ΕΦΓ απαραίτητη η ΤΝ. Βέβαια τα τελευταία χρόνια είθισται και σε μια απλή μηχανογράφηση να αποδίδονται χαρακτηριστικά της ΤΝ.
Το χειρότερο είναι όμως να αποδίδονται ανθρωπομορφικά ή λανθασμένα χαρακτηριστικά σε συστήματα ΤΝ και μάλιστα με την λανθασμένη έκφραση «η ΤΝ έχει ή δεν έχει κάποιο ανθρώπινο χαρακτηριστικό». Δεν έχει νόημα η απόδοση ανθρωπίνων χαρακτηριστικών σε μια τεχνολογία όπως η ΤΝ. Χαρακτηριστικά μπορούν να αποδοθούν μόνο σε ένα συγκεκριμένο ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΝ ή σε οποιοδήποτε ΟΝ.
Επίσης χρησιμοποιείται αδοκίμως η λέξη «ΡΟΜΠΟΤ» για οποιοδήποτε σύστημα ΤΝ. Ένα σύστημα ΤΝ για να είναι ρομπότ πρέπει να έχει κινούμενα εξαρτήματα. όπως π.χ. μία σκούπα ρομπότ.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αποκαλέσουμε «ρομπότ» ένα σύστημα κατηγορίας GPT. Έχει ακόμη ακουστεί η εξής εσφαλμένη άποψη, ότι επειδή το GPT την μια φορά δεν απάντησε στο ερώτημά μας ενώ τη δεύτερη απάντησε ότι επέδειξε «βαρεμάρα». Ένα σύστημα του είδους GPT έχει τη γνωστή τυχαία και διαφορετική συμπεριφορά αφού η λειτουργία του στηρίζεται κυρίως σε στατιστικές μεθόδους.
Τα συστήματα τύπου GPT ονομάζονται μαύρα κουτιά (black boxes) επειδή δεν μπορούν να παράγουν ικανοποιητικές εξηγήσεις λόγω της φύσεως τους και η λειτουργία τους είναι συνήθως ακατανόητη για τον χρήστη. Δηλαδή ένα τέτοιο σύστημα έχει δημιουργηθεί από ένα σύστημα που προσαρμόζει τις παραμέτρους του αυτομάτως μέχρι να παράγονται ικανοποιητικά τα αποτελέσματα σε σύγκριση με τα παραδείγματα από τα οποία «μαθαίνει».
Μια από τις πλέον παρεξηγημένες έννοιες της ΤΝ είναι ο τεχνικός όρος «Μηχανική Συνείδηση» (Machine Consciousness) ή ΜΣ, η οποία σχετίζεται τουλάχιστον λεκτικά με τον όρο «Ανθρώπινη Συνείδηση» αλλά δεν έχει καμιά σχέση με οτιδήποτε «ανθρώπινο» πέραν της «έμπνευσης» από την ανθρώπινη συνείδηση και γι’ αυτό έχει προκαλέσει έντονες επιστημονικές αντιπαραθέσεις.
Ορισμένοι επιστήμονες αντιπαρατίθενται σθεναρά στην ιδέα ενός τεχνητού συστήματος που υποτίθεται πως επιδεικνύει συμπεριφορά που μόνο έμβια όντα μπορούν να επιδείξουν. Εν τούτοις μπορεί να υπάρξει μια κατηγορία συστημάτων ΤΝ τα οποία να μπορούν να παρουσιάζουν συμπεριφορά παρόμοια με τη συμπεριφορά ενσυνείδητων έμβιων όντων π.χ. κατά την εξήγηση της απάντησης σε ερώτηση.
Ο όρος ΜΣ έχει γίνει πολλές φορές θέμα συζήτησης από ανθρώπους που δεν είναι ειδικοί. Παρουσιάζουν με τρόπο φοβικό το μέλλον, με επικίνδυνα ρομπότ που θα έχουν συνείδηση και θα αποφασίζουν για εμάς. Αυτές οι σκέψεις και εικασίες ανήκουν μάλλον στο επίπεδο της επιστημονικής φαντασίας.
Φυσικά υπάρχουν και εύλογα ερωτήματα, όπως εάν τα ρομπότ θα υποκαταστήσουν ανθρώπους σε θέσεις εργασίας προκαλώντας έτσι ανεργία. Αυτό συμβαίνει και ήδη ρομπότ, εξοπλισμένα με προγράμματα ΤΝ επιτελούν επικίνδυνες και δύσκολες εργασίες (υποθαλάσσιες επιχειρήσεις, εξουδετέρωση εκρηκτικών κ.λπ.) που μάλλον σώζουν ζωές. Όσο για την κατάργηση θέσεων εργασίας προκύπτουν άλλες θέσεις που απαιτούν λιγότερη χειρωνακτική εργασία και περισσότερο την αξιοποίηση άλλων δεξιοτήτων.
Η φοβική στάση έναντι της ΤΝ δεν εξυπηρετεί κάποιον σκοπό. Καταστροφές στην ανθρωπότητα γίνονται σε οποιαδήποτε περίπτωση όταν υπάρχει κακή χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αυτό συνέβαινε και παλαιότερα όπως συνέβη με την πυρηνική ενέργεια. Κ
αλό θα είναι να κοιτάξουμε το μέλλον με αισιοδοξία και να δούμε και τα θετικά στοιχεία που μας προσφέρει μια τεχνολογία. Τα ρομπότ και οι μηχανές δεν πρόκειται να υποκαταστήσουν πλήρως τον ανθρώπινο νου. Θα μπορούν να δράσουν αυτονόμως σε ειδικά περιβάλλοντα, όμως οι οδηγίες θα προέρχονται από προγράμματα που θα έχει συνθέσει ο ανθρώπινος νους. Θα μπορούν να κάνουν υπολογισμούς και προβλέψεις, να συμβουλεύουν, όμως πάντα ως αποτέλεσμα εργασίας προγραμματιστών και επιστημόνων.
Η «συνείδηση» των μηχανών που ερευνάται, είναι όρος διαφορετικός από ότι εννοούμε για τον όρο που αφορά στον ανθρώπινο νου.
* Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ Υπολογιστικής Γλωσσολογίας-ιστορικός