Πρωτόγνωρα χαρακτηρίζονται όσα συμβαίνουν στη χώρα μας αλλά και σε όλο σχεδόν τον κόσμο με αφορμή την επιδημία του κορωνοϊού.
Εξ όσων θυμούμαι ως εκπαιδευτικός, ποτέ δεν έκλεισαν όλα τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και για τόσο πολλές ημέρες λόγω μιας επιδημίας. Υπήρξαν περιπτώσεις κλεισίματος αρκετών σχολείων σε συγκεκριμένες περιοχές λόγω γρίπης, αλλά γενικό κλείσιμο, ακόμη και των Πανεπιστημίων και των Φροντιστηρίων, όχι.
Αυτό σημαίνει πολλά για την ένταση και την έκταση που μπορεί να πάρει η επιδημία, όπως το είδαμε να συμβαίνει στην Ιταλία. Άρα, πρόκειται για ένα φαινόμενο που πρέπει να το λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη, αντιμετωπίζοντάς το με τη δέουσα προσοχή και ακολουθώντας πιστά τις υποδείξεις των ειδικών, όπως αυτές ανακοινώνονται και επικαιροποιούνται καθημερινά.
Η συγκεκριμένη επιδημία, όπως δείχνουν τα ίδια τα πράγματα, έχει πολλές διαστάσεις. Δεν πρόκειται δηλαδή μόνο για μια ασθένεια και την ίασή της, δεν έχει δηλαδή μόνο μια ιατρική διάσταση, αλλά, όπως διαπιστώνουμε από τα συμβαίνοντα, έχει και διάσταση ψυχολογική, οικονομική, θρησκευτική, εκπαιδευτική ακόμη και φιλοσοφική.
Από καθαρά ιατρική σκοπιά, πρόκειται για μια ασθένεια για την οποία δεν γνωρίζουμε ακόμη τα πάντα, επειδή ο συγκεκριμένος ιός μεταλλάσσεται και δεν είμαστε επακριβώς βέβαιοι πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα.
Όπως πάντως έχει η κατάσταση μέχρι τώρα και από όσα μας λένε οι επιστήμονες, ο ιός μεταδίδεται και εξαπλώνεται πολύ εύκολα με τα σταγονίδια από φτάρνισμα ή βήχα, με τους ασπασμούς, με τις χειραψίες, με την επαφή των μολυσμένων χεριών με τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα. Όλα αυτά συμβαίνουν ή μπορούν να συμβούν κατά τις συναθροίσεις πολλών ανθρώπων, γι’ αυτό και έκλεισαν τα σχολεία και συνιστάται η αποφυγή συναθροίσεων σε κλειστούς χώρους.
Για το λόγο αυτό οι οδηγίες που δίνονται από τους ειδικούς θα πρέπει να τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια, αν θέλουμε η χώρα μας να μη γίνει Ιταλία. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται από τους ηλικιωμένους (άνω των εβδομήντα ετών) και τους έχοντες βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό (με καρδιακά ή αναπνευστικά προβλήματα, διαβητικοί κλπ).
Η ψυχολογική διάσταση αφορά στον πανικό που μπορεί να προκληθεί από την έξαρση της επιδημίας. Ο πανικός γενικά, όπως λέμε, είναι κακός σύμβουλος. Και είναι κακός σύμβουλος, επειδή ο φόβος που προκαλείται από τον κίνδυνο να ασθενήσει κάποιος μπορεί να τον οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, γεγονός που επιφέρει άλλα αποτελέσματα εξίσου επικίνδυνα (φυγή, άδειασμα των σούπερ-μάρκετ, αντικοινωνικές συμπεριφορές, ψυχολογικά προβλήματα κ.ά.)
. Κι όταν μάλιστα ο πανικός αυτός γενικευτεί, τότε η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου, πράγμα που μπορεί να επιφέρει την ίδια τη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Χρειάζεται, λοιπόν, πολλή προσοχή στις περιπτώσεις αυτές, κατά τις οποίες πρέπει να γνωρίζουμε ότι εκείνο που σώζει είναι η μεγαλύτερη δυνατή ψυχραιμία.
Την οικονομική διάσταση της επιδημίας την έδειξε η συμπεριφορά των Χρηματιστηρίων ανά τον κόσμο. Είδαμε συνθήκες «κραχ» στα μεγάλα διεθνή Χρηματιστήρια, πράγμα που θα έχει τις επιπτώσεις του στο ρυθμό ανάπτυξης, στις τιμές των προϊόντων, στα οικονομικά των χωρών.
Ωστόσο, οι πλούσιες χώρες, που είναι, όπως γνωρίζουμε, συνδεδεμένες οικονομικά μεταξύ τους, είναι βέβαιο ότι θα αντιδράσουν κατάλληλα, ώστε οι οικονομικές επιπτώσεις να αμβλυνθούν. Επίσης, τα μέτρα που λαμβάνονται υπέρ των εργαζομένων και των επιχειρήσεων που πλήττονται είναι βέβαιο πως θα μετριάσουν τις επιπτώσεις.
Πολλαπλές είναι και οι αρνητικές επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία, στις κοινωνικές εκδηλώσεις και επαφές καθώς και στον αθλητισμό και τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Ιδιαίτερα θα ήθελα να σταθώ στην καθαρά θρησκευτική πλευρά του θέματος, καθώς έχει εμφανιστεί μια διχογνωμία μεταξύ των επιστημόνων που υποστηρίζουν ότι ο κορωνοϊός μεταδίδεται με τη Θεία Κοινωνία και των εκκλησιαστικών ταγών που υποστηρίζουν το αντίθετο. Πρόκειται για μια αντίθεση μεταξύ φυσικής και μεταφυσικής ή μεταξύ επιστήμης και πίστης.
Το ζήτημα είναι όντως πολύ λεπτό και γι’ αυτό η αντιμετώπισή του πρέπει να γίνει με σοβαρότητα και χωρίς πολεμική διάθεση ένθεν κακείθεν. Η επιστήμη ορθώς κάνει τη δουλειά της (και αλίμονο αν δεν την έκανε) και παρουσιάζει τα επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά την ασθένεια, καθώς και τους κινδύνους αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισής της.
Η Εκκλησία, από την άλλη μεριά, δεν μπορεί να αναιρέσει τον εαυτό της και να ακυρώσει το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, πάνω στο οποίο εδράζεται η ίδια η ύπαρξή της, καθόσον η Θεία Ευχαριστία είναι θέμα οντολογικό γι’ αυτήν. Θεωρώ ότι τούτη τη στιγμή η Εκκλησία οφείλει να πράξει τα εξής:
α)Να υποδείξει με έμφαση στις ευπαθείς ομάδες και σε όσους παρουσιάζουν προβλήματα (π.χ. έχουν κάποια ίωση) να απέχουν από τις ακολουθίες για όλο το διάστημα μέχρι τη Μ. Εβδομάδα, οπότε και θα επικαιροποιήσει και πάλι τη στάση της, ενώ, αν η κατάσταση επιδεινωθεί, οι ακολουθίες να τελούνται κεκλεισμένων των θυρών μόνο από τους ιερείς και τους ψάλτες και οι πιστοί για το διάστημα αυτό να παρακολουθούν τις ακολουθίες από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο.
β)Να υποδείξει στους πιστούς, όπως έπραξε ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής, να μη φιλούν τις εικόνες, αλλά να κάνουν μια υπόκλιση ή μια «μετάνοια» ενώπιόν τους (εξάλλου η κύρια σημασία του ρ. «ασπάζομαι» στα αρχαία ελληνικά είναι «χαιρετίζω», του δε ρ. «προσκυνώ» είναι «κάνω μετάνοια, προσπίπτω, λατρεύω, σέβομαι, τιμώ» και όχι «φιλώ», όπως το λέμε σήμερα).
γ) Οι ιερείς να αποτρέπουν το χειροφίλημα και να αποφεύγουν τη διανομή του αντιδώρου από τους ίδιους. Σχετικά με τη διανομή του αντιδώρου και επειδή παρατηρείται το φαινόμενο, όταν το αντίδωρο βρίσκεται στο παγκάρι πολλοί πιστοί να βάζουν γυμνό το χέρι τους και να παίρνουν όσα κομμάτια θέλουν, καλό θα είναι να μοιράζεται από ένα ή δυο πρόσωπα (μπορεί να είναι μέλη του Εκκλ. Συμβουλίου), που θα φορούν γάντια.
Βέβαια, οι ιερείς θα πρέπει να ενημερώσουν επίσημα τους πιστούς για την αναγκαιότητα του μέτρου και να τους διευκρινίσουν τη σημασία που έχει το αντίδωρο, ώστε να μη θεωρούν πως πρόκειται για κάτι μαγικό ή ότι από αυτό εξαρτάται η σωτηρία τους.
δ) Στο κρίσιμο ζήτημα της Θείας Κοινωνίας η Εκκλησία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αλλάξει τη στάση της, για το λόγο που προαναφέραμε: το μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας είναι η καρδιά της, είναι ο ίδιος ο Χριστός παρατεινόμενος στους αιώνες.
Αυτό δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο συζήτησης και αμφισβήτησης. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι, αν οι πιστοί απέχουν από τη Θεία Κοινωνία για ένα διάστημα, είναι άπιστοι ή πολέμιοι της πίστης ούτε και ότι ακυρώνεται το Μυστήριο. Οι πιστοί έχουν την ελευθερία να πράξουν σύμφωνα με τη συνείδησή τους. Ο Χριστός δεν εξανάγκασε ούτε και εξαναγκάζει κανένα να Τον ακολουθήσει. Είναι γνωστή η ρήση Του: «Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν…».
Γι’ αυτό η Εκκλησία πρέπει να κατανοήσει την ανθρώπινη αδυναμία και να δει τους ανθρώπους που διστάζουν να κοινωνήσουν με κατανόηση, σύμφωνα δηλαδή με το φιλάνθρωπο πνεύμα της. Στο σημείο αυτό θα θυμίσω τη στάση της Εκκλησίας έναντι των ανθρώπων που, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, εξισλαμίστηκαν εκούσια και στη συνέχεια, όταν θέλησαν να επανέλθουν στους κόλπους της, η Εκκλησία τους δέχτηκε ασμένως.
Θεωρώ ότι μια παρόμοια περίπτωση έκτακτης ανάγκης έχουμε και σήμερα. Συζήτησα με ανθρώπους οι οποίοι σέβονται και θα εξακολουθήσουν να σέβονται την Εκκλησία και την πίστη, αλλά διστάζουν να κοινωνήσουν προσωρινά, όσο δηλαδή είναι σε έξαρση η επιδημία, και για τον εαυτό τους αλλά κυρίως για τα παιδιά και τους οικείους τους. Η Εκκλησία οφείλει να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή ποιμαντικά αυτό το θέμα.
Όσο για τον κόσμο, ας λάβει υπόψη και τα όσα λέγονταν για τη μετάδοσή του ιού του AIDS μέσω της Θείας Κοινωνίας και τι αποδείχτηκε στη συνέχεια. Καλό θα ήταν, στη σημερινή συγκυρία, να γνωρίζουμε τι συνέβαινε με τη Θεία Κοινωνία σε παλαιότερες περιόδους, όταν είχαμε και πάλι μεγάλες επιδημίες, όμως τέτοια στοιχεία δεν υπάρχουν.
Το πιο σίγουρο είναι ότι τότε οι άνθρωποι μάλλον συνέρρεαν στους ναούς για να σωθούν από την επιδημία, παρά απείχαν από τη Θ. Κοινωνία και τις ακολουθίες. Ωστόσο, τότε οι εποχές ήταν διαφορετικές κι εμείς πρέπει να σκεφτόμαστε και να πράττουμε με βάση τα σύγχρονα δεδομένα…
Κλείνοντας, θα έλεγα με μια δόση φιλοσοφικής διάθεσης ότι είναι πράγματι τρομερό πόσο ένας μικροσκοπικός, αόρατος ιός μπορεί να αναστατώσει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και πόσο μικρός και αδύναμος αισθάνεται ο άνθρωπος, παρά τα μεγάλα επιτεύγματά του, μπροστά στην αόρατη απειλή. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε πως η ανθρωπότητα βρέθηκε πολύ συχνά μπροστά σε παρόμοιες καταστάσεις και κατάφερε να τις ξεπεράσει και να προχωρήσει.
Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, είναι «ζώον θεούμενον», δηλαδή ζωντανή ύπαρξη που σκοπό έχει τη θέωση, την ομοίωση με το Θεό, που είναι Θεός ζώντων και όχι νεκρών και δεν θέλει την απώλεια του πλάσματός Του. Και ο μεγάλος τραγικός ποιητής, ο Σοφοκλής, υμνώντας την τόλμη και την εφευρετικότητα του ανθρώπου, έγραψε στην «Αντιγόνη» τη γνωστή φράση: «Πολλά τα δεινά, κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει»»(στ. 332-33).
Δηλαδή: «Πολλά προξενούν το δέος‧ το πιο μεγάλο δέος ο άνθρωπος το προξενεί». Είναι βέβαιο πως ο άνθρωπος, στην πορεία προς την ομοίωσή του με το Θεό, έχει όλα τα όπλα, πνευματικά και υλικά, για να νικήσει, να υπερβεί τα εμπόδια που παρουσιάζονται μπροστά του και να προκόψει. Το ίδιο θα συμβεί και τώρα. Ως πλάσματα του Θεού της αγάπης, ας είμαστε αισιόδοξοι.