Περί υδραυλικών έργων

«Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον»

Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

Δυστυχώς, το φράγμα Αποσελέμη δεν εμπνέει αισιοδοξία για την αποτελεσματικότητά του, αν συνεχίσουν περισσότερα ξηρικά υδρολογικά χρόνια, όπως τα τρία τελευταία. Η παροχή νερού από την σήραγγα του οροπεδίου Λασιθίου και η παρούσα κατάσταση του φράγματος σε σχέση με τον οικισμό Σφενδυλίου φαίνονται στην Εικόνα 1. Αυτό το έργο είναι άλλο ένα παράδειγμα κοστοβόρου έργου, που μακροχρόνια κινδυνεύει να μην εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών και να απαξιωθεί. Δυστυχώς τέτοια έργα στη χώρα μας τείνουν να είναι ο κανόνας. Αυτό οφείλεται κυρίως στον πλημμελή σχεδιασμό και στα μακρά περίοδο, που μεσολαβεί από τη μελέτη μέχρι την κατασκευή. Έτσι, συχνά δεν λαμβάνεται υπ’ όψη η πρόοδος στην παραγωγή νέας γνώσης και τεχνογνωσίας, που εν τω μεταξύ έχει παραχθεί, ώστε να κατασκευάζονται έργα σύγχρονα και κυρίως αποτελεσματικά. Σήμερα, π.χ. στο διεθνή επιστημονικό τύπο αναφέρονται εργασίες στο διεθνές περιβάλλον σχετικές με κατασκευαζόμενα φράγματα πολλαπλών χρήσεων.

Εμείς έχομε την τύχη να ζούμε στον τόπο, όπου αναπτύχθηκε ο πρώτος Ευρωπαϊκός πολιτισμός. Ο πολιτισμός, που δίδαξε και εξακολουθεί να μας διδάσκει, μεταξύ άλλων, σπουδαίες τεχνολογίες και ιδιαίτερα υδρο-τεχνολογίες. Είναι αξιοσημείωτο ότι Μινωικά έργα διαχείρισης νερού λειτουργούν αποτελεσματικά ακόμη και σήμερα, μετά από τόσους αιώνες. Σήμερα οι Μηχανικοί σχεδιάζουν έργα με προοπτική καλής λειτουργίας τους περίπου μισού αιώνα, ενώ οι ‘’αρχαίοι Μηχανικοί’’ σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν έργα για τη λειτουργία τους επί αρκετούς αιώνες ή ακόμη και χιλιετίες!

Εικόνα 1. Το φράγμα Αποσελέμη: (α) Η έξοδος του νερού από τη σήραγγα Λασιθίου και (β) το φράγμα στις 10/3/2025

Το Πεισιστράτειο υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε στην Αρχαϊκή περίοδο (ca 750-480 π.Χ.) από τον Πεισιστράτη, λειτουργεί ακόμα και σήμερα και αρδεύει στο κέντρο της Αθήνας τον Εθνικό Κήπο. Επίσης, το νερό για την υδροδότηση της πόλης της Αθήνας μέχρι τη δεκαετία του 1920 και εν μέρει μέχρι τη δεκαετία του 1950, προερχόταν κυρίως από το Αδριάνειο υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό και αποπερατώθηκε από το διάδοχό του Πίο Αντωνίνο τον 2ο αιώνα μ.Χ., (Angelakis et al., 2016).

Εικόνα 2. Τουαλέτα Κνωσού: (α) Σχέδιο ισόγειου τουαλέτας και (β) γενική όψη της (φωτογραφία από Antoniou et al., 2016)

Ακόμη, αξιοσημείωτη είναι η πρώτη τουαλέτα με σύστημα απόπλυσης, που βρέθηκε σε λουτρό της Κνωσού και ομοιάζει με τον τύπο λουτρών, που βρέθηκαν στη Φαιστό και στα Μάλια. Στην τουαλέτα της Κνωσού, τμήματα πήλινων αγωγών, που βρέθηκαν λίγο έξω από την πόρτα του δωματίου, υποδηλώνουν ότι το νερό περνούσε μέσα από ένα μικρό κανάλι στο πάτωμα, που άρχιζε ακριβώς έξω από την πόρτα του λουτρού (Antoniou, et al., 2016). Ένας αγωγός κάτω από το πάτωμα συνέδεε το άνοιγμα με τον πήλινο αγωγό κάτω από τη λεκάνη (Εικ. 2). Αυτή η τουαλέτα της Κνωσού ήταν λειτουργική επί πολλούς αιώνας.

Ένα άλλο αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι το πολύ εξελιγμένο Μινωικό σύστημα αποχέτευσης της Φαιστού. Αυτό το σύστημα θαύμασαν αρκετοί επισκέπτες, συμπεριλαμβανομένου του Ιταλού συγγραφέα A. Mosso (1907), ο οποίος επισκέφτηκε την περιοχή στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά τη διάρκεια μιας δυνατής βροχής, παρατήρησε ότι το σύστημα αποχέτευσης λειτουργούσε άψογα και κατέγραψε το περιστατικό αναφέροντας: Αμφιβάλλω αν υπάρχει άλλη περίπτωση αποχέτευσης ομβρίων υδάτων που να λειτουργεί 4.000 χρόνια μετά την κατασκευή του. Επίσης, ο Αμερικανός υγιεινολόγος H. F. Gray (1940) για τα συστήματα αποχέτευσης των Μινωιτών αναφέρει: Μπορείτε να μας επιτρέψετε να αμφιβάλλουμε εάν τα σύγχρονα συστήματα αποχέτευσης και αποχέτευσης θα λειτουργήσουν ακόμη και για χίλια χρόνια.

Βιβλιογραφία

1. Angelakis, A. N., Chiotis, E., Eslamian, S., and Weingartner, H., (Eds.) (2016). Underground Aqueducts Handbook. CRC Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton, FL, USA, pp. xvi, 522.
2. Antoniou, G., De Feo, G., Fardin, F., Tamburrino Tavantzis, A., Khan, S., Fie, T., Ieva Reklaityte, I., Kanetaki, E., Xiao Yun, Zheng, Mays, L., and Angelakis, A. N. (2016). Evolution of Toilets Worldwide Through the Millennia. Sustainability, 8(8), 779; doi:10.3390/su8080779.
3. Mosso, A. (1907). Escursioni nel Mediterraneo e gli scavi di Creta, Treves, Milano, Italy.
4. Gray, H. F. (1940). Sewerage in Ancient and Medieval Times. Sewage Works Journal, 12 (5): 939-946

*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Διακεκριμένο Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA)