“Χρόνος παρών και χρόνος παρελθών -κι οι δυο παρόντες βρίσκονται σε χρόνο μέλλοντα- κι ο μέλλων χρόνος έγκλειστος σε χρόνο παρελθόντα” αναφέρει ο μεγάλος Αμερικάνος Νομπελίστας Τόμας Έλιοτ. Παρόν, παρελθόν και μέλλον ταυτίζονται στο σύμπαν και μόνο στον δικό μας μικρόκοσμο έχουν υπόσταση τέτοιοι διαχωρισμοί. Η μαγευτική εικόνα που αντικρίζουμε στον ουράνιο θόλο δεν είναι τίποτα άλλο από μια παρελθοντική εικόνα τόσο μακρινή όσο το μέτρο της απόστασης που έχει από την Γη. Ιδιαίτερα με τα γιγαντιαία τηλεσκόπια που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος μπορούμε και βλέπουμε σε απίστευτες μακρινές αποστάσεις άστρα από το παρελθόν.
Ναι, παρελθόν, αφού τα τηλεσκόπια δεν είναι τίποτα άλλο παρά μηχανές αναδρομής του χρόνου! Βλέπουμε και παρατηρούμε δηλαδή μια εικόνα που στην πραγματικότητα είναι ήδη παρελθόν και όχι όπως είναι σήμερα, εάν φυσικά υπάρχει ακόμα! Το Νεφέλωμα του Ωρίωνα δηλαδή που παρατηρούμε στα μεγάλα τηλεσκόπια, είναι εικόνα εποχής περί τα τέλη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ αν υποθέσουμε ότι κάποιοι εξωγήινοι αυτή τη στιγμή μας παρακολουθούν από την Ανδρομέδα, δεν θα έβλεπαν εμάς επάνω στην Γη, αλλά τους πρωτόγονους ανθρώπους κατά τα πρώτα στάδια της εξέλιξής μας!
Όλα αυτά που έχει παρατηρήσει ο άνθρωπος στο αχανές σύμπαν, αλλά και εκείνα που πρόκειται να δει -αυτά που εμείς εδώ στην Γη ονομάζουμε παρελθόν και μέλλον αντίστοιχα- αποτελούν ήδη παρελθοντικές εικόνες του σύμπαντος. Παρόν παρελθόν και μέλλον, πολύ απλά ταυτίζονται στο απέραντο σύμπαν! Ο χρόνος αποτελεί την τέταρτη διάσταση, όπως την όρισε ο ανυπέρβλητος Αϊνστάιν, ο κορυφαίος επιστήμονας της ανθρωπότητας.
Ο τετραδιάστατος χωροχρόνος, συνέπεια της θεωρίας της σχετικότητας, αποτελεί μια δυσνόητη έννοια για την ανθρώπινη αντίληψη, ενώ το μη αντιστρεπτό του χρόνου εξακολουθεί να παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ύπαρξής μας. Το 1905 ο Αϊνστάιν θα διατυπώσει την κομψότερη εξίσωση της επιστήμης, η οποία έμελλε να αλλάξει το ρου της ανθρωπότητας: “Ε=mc2” και να αναπτύξει τη θεωρία της σχετικότητας, καθώς και τη σχέση του χώρου με τον χρόνο.
“Η ροή του χρόνου”, υποστήριξε, “είναι αντιστρόφως ανάλογη με την ταχύτητα του σώματος”. Όσο δηλαδή αυξάνεται η ταχύτητα ενός σώματος και, ιδιαίτερα, όσο πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός τόσο επιβραδύνεται η ροή του χρόνου. Και ενώ για μας τους θνητούς εδώ κάτω στη Γη, έννοιες σαν την ταχύτητα του φωτός είναι κάτι ασύλληπτο για τις περιορισμένες αισθήσεις μας, αντίθετα στο αχανές σύμπαν τέτοιες ταχύτητες είναι κάτι το σύνηθες! Σε τέτοιες ταχύτητες όμως, όπως μας δίδαξε ο μέγιστος φυσικός, ο χρόνος ίσα που κυλά, σχεδόν μηδενίζεται, επομένως σε τέτοιες συνθήκες μπορούμε να μιλάμε σχεδόν “περί αιωνιότητας”. Εκτός από την ταχύτητα ο χρόνος επιδεικνύει ανάλογη συμπεριφορά κατά τημεταβολή των βαρυτικών πεδίων.
Η θεωρία περί καμπυλότητας του χωροχρόνου και η έσχατη περίπτωση κατά την οποία ακόμα και η ίδια η ύλη καταρρέει από την τεράστια πίεση των βαρυτικών δυνάμεων δημιουργώντας τις τρομακτικές και απευκταίες μαύρες τρύπες, εξαίρουν την φαντασία των ανθρώπων. Και ενώ ο χρόνος λοιπόν αποτελεί μια ανθρώπινη επινόηση προς όφελος, εξ ιδίων αναγκών, από την άλλη αποτελεί μια θεμελιώδη αλληλοεξαρτώμενη ιδιότητα με τη φύση του σύμπαντος.
Εμείς οι θνητοί τον ξοδεύουμε τον μετράμε και υπολογίζουμε, ενώ στη Μέκκα του καπιταλισμού, οι Αμερικανοί τον εξισώνουν με το χρήμα! Ο χρόνος, αν και δεν υπάρχει, παρ’ όλα αυτά υφίσταται, αφού δεν υπάρχουν πράγματα που μπορούν να υπάρξουν έξω από τον χρόνο. Γενικά η έννοια του χρόνου και η εξάρτηση του ανθρώπου από αυτόν αποτελεί συχνή και αιτιώδη σχέση. Στη δράση και στην ηδονή ο χρόνος φαντάζει βραχύς, καθώς περνά γοργά, ενώ στην οδύνη και τη λύπη ο χρόνος εκτείνεται, καθώς κυλά πολύ αργά, σχεδόν έρποντας.
Επομένως στην καθημερινότητα τον χρόνο τον αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Το πόσο σημαντικό είναι το δευτερόλεπτο, ας ρωτήσουμε ένα αθλητή που έχασε το μετάλλιο πάνω στο νήμα, πόσο μεγάλη σημασία έχει το ένα λεπτό για έναν ταξιδιώτη που μόλις έχασε το τρένο και τέλος πόσο διαρκεί η μία ώρα αναμονής ενός ερωτευμένου αγοριού που περιμένει με αγωνία την αγαπημένη του! Την έχει αυτή την συνήθεια το ωραίο φύλο!
Η διάρκεια λοιπόν του χρόνου είναι ανάλογη με το μέτρο των συναισθημάτων, των αισθήσεων και των αξιών της ζωής. Ο Ρήγας Βελεστινλής μας το λέει εύηχα και ποιητικά: “Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!” Δηλαδή όχι μόνο εξισώνει, αλλά προτάσσει την μια ώρα ελευθερίας με 350.400 ώρες σκλαβιάς! Τόσες ακριβώς ώρες έχουν τα 40 χρόνια! Όσο για τον χρόνο ζωής που έχουμε στη διάθεσή μας στον πλανήτη μας -επειδή αρκετοί είναι δυσαρεστημένοι- δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι είμαστε εντελώς αδικημένοι.
Ειδικά αν σκεφτούμε ότι παλαιότερα οι μακρινοί πρόγονοί μας ζούσαν πολύ λιγότερα χρόνια και σταδιακά ανέβηκε το προσδόκιμο όριο ζωής. Και μπορεί βέβαια οι χελώνες, οι φάλαινες και άλλα ζώα να ζουν περισσότερο από τον άνθρωπο, από την άλλη τα σκυλιά, τα γατιά, τα έντομα και τα περισσότερα ζώα του πλανήτη μας ζουν λιγότερο από τη διάρκεια ζωής του σημερινού ανθρώπου. Οι πεταλούδες παρά την ασύγκριτη ομορφιά τους δεν ζουν περισσότερο από πέντε ημέρες, περίπου επτά χιλιάδες φορές λιγότερο από την διάρκεια ζωής του ανθρώπου.
Στα δικά τους λοιπόν μάτια, εμείς οι άνθρωποι φαινόμαστε αρκετά τυχεροί. Και για να φιλοσοφήσουμε λίγο, η διάρκεια ζωής ενός μικροοργανισμού -ενός κυττάρου- είναι ένα δευτερόλεπτο. Η διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου συγκρινόμενη με του μικροοργανισμού φαντάζει αιωνιότητα, αφού εβδομήντα χρόνια ανθρώπινης ζωής, από τη μία, αντιστοιχούν σε 2,2 δισεκατομμύρια κυτταρικής ζωής. Όσο δε για μικροοργανισμούς που ζουν δέκατα του δευτερολέπτου, η σύγκριση είναι εκτός ορίων φαντασίας!
Στη μακραίωνη ιστορία του σύμπαντος η συντομία του ανθρώπινου βίου είναι ορατή και μαζί με τις περιορισμένες αισθήσεις μας, ο προσωκρατικός φιλόσοφος Πρωταγόρας θεωρούσε ως την μεγαλύτερη αδυναμία του ανθρώπου για την επιπλέον ανακάλυψη της γνώσης. Οι πράξεις μας όμως στον περιορισμένο χρόνο ζωής μας μπορούν να διαρκέσουν πολύ περισσότερο από εμάς τους ίδιους και αυτός πρέπει να είναι ο τελικός στόχος της ύπαρξής μας. Οι πράξεις μας στον μικρό χρόνο της ζωής μας αποκτούν νόημα και αξία όταν καταφέρνουν να εγγραφούν στον μεγάλο, στον πραγματικό -στον συμπαντικό χρόνο.
Εκεί οι πράξεις αυτές παραμένουν ανεξίτηλες, παντοτινές και υψιπετείς, καθοδηγούν τις επόμενες γενιές. Πραγματικοί αστρολάβοι! Τότε μονάχα μπορούμε να επαιρόμαστε ότι έχουμε επιτύχει τον σκοπό της ύπαρξής μας, τότε μονάχα τα ανθρώπινα έργα προσδίδουν αξία στον τόπο. Τότε επιτυγχάνουμε θετικό πρόσημο κατά την καταγραφή της Ιστορίας. Το πιο λυπηρό είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων έχει συνηθίσει τον ομογενοποιημένο χρόνο των ρολογιών, αυτόν που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει! *Ο Γιώργος Χατζάκης είναι μηχανολόγος μηχανικός