Αυτό κι αν ήταν σωστό πανηγύρι, με γέλια και χαρές, με πειράγματα ερωτικά ή σκωπτικά, με πολλές μαντιάδες, που αντάλασσαν μεταξύ τους οι θερίστρες με τους δεματιστάδες.
Προκλητικά λόγια πολλές φορές, όχι και τόσο αθώα. Και ας ήταν τόση η κάψα του Ιούνη, του πρώτου μήνα του καλοκαιριού αφενός, αλλά και του μήνα του θέρους, ας έτρεχε ο ιδρώτας ασταμάτητα από τα ηλιοκαμμένα και ηλιοψημένα πρόσωπα των συντελεστών του θερισμού. Δουλειά λοιπόν και όνειρα, με πόθους και καημούς στα χωράφια, στ’ αλώνια, τα γεμάτα με θυμωνιές και ολόχρυσα μεστωμένα στάχυα.
Το πρωταρχικό στάδιο, προκειμένου να βγει στη συνέχεια το σταρένιο ψωμί ή η νόστιμη κριθινοκουλούρα.
Και ήταν διαφορετικό εκείνο το ψωμί. Μοσκομύριζε και χόρταινε, αφού ήταν ζυμωμένο με μεράκι και ιδρώτα, με αγάπη κυρίως, παρά την έντονη κούραση που είχε αυτή η διαδικασία που γινόταν περίπου κάθε δέκα μέρες σε κάθε νοικοκυριό.
Θυμάται την μακαρίτισσα τη μητέρα μου αποβραδύς να “αναπιάνει” το προζύμι, να το σκεπάζει στην ξύλινη σκάφη και το πρωί, σχεδόν ξημερώματα, να αρχίζει το ζύμωμα, γροθιά-γροθιά τα χέρια της, προσπαθώντας να μαλακώσει το ζυμάρι και στη συνέχεια να το βάλει στην πινακωτή, σκεπάζοντάς το, προκειμένου ν’ “ανεβεί”. Στη συνέχεια ακολουθούσε η διαδικασία καψίματος του φούρνου με πολλά ξύλα από την εξοχή, κάποια μυριστικά, για ν’ αφήσουν το ανάλαφρο άρωμά τους, αργότερα στο ψήσιμο του ψωμιού.
Τι γλυκειά ήταν εκείνη η μυρωδιά στο ξεφούρνισμα! Θα μου πείτε άλλα εκείνα τα χρόνια, άλλες εκείνες οι εποχές που δύσκολα διαγράφονται από τη μνήμη του καθένα μας. Ο λαός μας το μήνα αυτό τον ονόμασε θεριστή, αφού όπως προαναφέραμε, αυτό το μήνα θερίζουν! “Θέρος, τρύγος, πόλεμος”, λέει η παροιμία. Σήμερα ο θερισμός, όταν γίνεται, γίνεται με σύγχρονα μέσα. Το λέω αυτό γιατί τα σιτηρά πια, όπώς και τόσα άλλα αγροτικά-γεωργικά προϊόντα έχουν γίνει ασύμφορα για τους καλλιεργητές, οι οποίοι επιδίδονται σε άλλου είδους καλλιέργειες, πιο αποδοτικές γι’ αυτούς.
Με αποτέλεσμα τον πρώτο λόγο να τον έχουν οι εισαγωγές. Τέτοιες μέρες, άλλες εποχές οι γεωργοί άρχιζαν τις προετοιμασίες τους από τον μήνα Μάιο ολότελα και ετοιμάζανε τα σύνεργα. Έχουμε περιγραφές όμως του παραδοσιακού τρόπου του θερισμού, όταν το μοναδικό εργαλείο ήταν το δρεπάνι, οι οποίες θυμίζουν πεδίο μάχης.
Άλλωστε, και οι ίδιοι οι παραδοσιακοί θεριστάδες είχαν ταυτίσει τον θερισμό με πολεμική αναμέτρηση ολότελα. Οι θεριστάδες ξεχωρίζανε σε δύο τύπους, σε βαρείς και ελαφρούς. Συνήθως οι βαρείς ήταν μεγαλόσωμοι άνδρες και κάπως δυσκίνητοι και η απόδοσή τους εξαρτιόταν από τα πολλά στάχυα που έπαιρνε ο γύρος του μεγάλου δρεπανιού τους. Οι ελαφριοί θεριστές είχαν συνήθως μέτριο ανάστημα και ήταν γρήγοροι στις κινήσεις τους, αφού η απόδοσή τους εξαρτιόταν από την γρηγοράδα των χεριών τους.
Χαρακτηριστική η εικόνα με τον βολόσυρο που είχε αρκετό βάρος και ήταν οπλισμένος με πυρίτη λίθο, για να είναι κοφτερός. Πάνω στο βολόσυρο, όρθια ή καθισμένη η κοπελιά με ένα ψάθινο ή πάνινο καπέλο να κρατά τα σχοινιά, οδηγώντας τα ζώα, σωστό ηνίοχος.
Μία πραγματικά μοναδική και τόσο ζωντανή εικόνα, κάτω από το έντονο μεσημεριάτικο λιοπύρι, που έκανε δύσκολη τη ζωή, τόσο των ζωντανών, όσο και των αφεντικών τους. Παρ’ όλα αυτά, όλοι ήταν ευτυχισμένοι και χαρούμενοι, γεμάτοι από ζωντάνια, προπάντων αισιόδοξοι για το αποτέλεσμα του σκληρού τους αγώνα. Με την ελπίδα να λάμπει στα πρόσωπά τους με τα πειράγματά τους και με το συνεχές τραγούδι, που έδινε ιδιαίτερο νόημα και ζωή στην ερημιά. Οι μαντινάδες δεν απέλειπαν:
“Όλο απ’ την παραβολή
κι όλο απ’ το δετάρι
με βάνεις διολόπιστη
να βγάνω το κριθάρι” και η συνέχεια που είχε ιδαίτερο νόημα και για τους δυό:
“Θερίστρα μου μελαχροινή
με το σφιχτό ζιπόνι
όπου θα στάξει ο ίδρως σου
γαρύφαλλο φυτρώνει”.
Ιούνιος ή θεριστής κατά το λαό μας. Ο έκτος μήνας του Ιουλιανού ημερολογίου, τον οποίο καθιέρωσαν οι Ρωμαίοι και το κληρονομήσαμε, όλοι οι υπόλοιποι λαοί της Ερώπης. Οφείλει το όνομά του στην Ήρα, την γυναίκα του Δία, που λέγεται στα ρωμαϊκά Juno. Γιόρταζε την 1η του μηνός. Στις 10 του ίδιου μήνα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την θεά Εστία. Αυτό βέβαια έχει σχέση με το περιεχόμενο του μήνα, που είναι ο θερισμός. Τον Ιούνιο οι ευρωπαϊκοί λαοί, που έχουν ως βάση της διατροφής τους, το σιτάρι, ψήνουν το πρώτο ψωμί, που γίνεται με το σιτάρι της καινούριας σοδειάς. Στην αρχαία Ρώμη τη γιορτή της Εστίας την γιόρταζαν οι αρτοποιοί, επειδή στα παλιά χρόνια ζύμωναν και έψηναν το ψωμί στα ιερά της Εστίας.
Αυτή ήταν η μέρα που γιόρταζαν και τα γαϊδουράκια, τα οποία στεφανωμένα προχωρούσαν επικεφαλής της πομπής που γινόταν στους δρόμους της Ρώμης. Μ’ αυτό τον τρόπο οι Ρωμαίοι, απέδειδαν φόρο τιμής στα υπομονετικά αυτά ζώα, που ήταν από τους πρωταγωνιστές των μύλων, μαζί με τους μυλωνάδες, προκειμένου ν’ αλέσουν το σιτάρι. Ιούνιος… ο μήνας που σήμαινε και σημαίνει την αρχή του καλοκαιριού που κλείνουν τα σχολεία, ο μήνας που προγραμματίζουμε τις διακοπές μας, ίσως και φέτος, κοροναϊού επιτρέποντος.