Στα λόγια ενός από τα ομορφότερα τραγούδια του Σαββόπουλου έχει χαραχθεί μια μεγάλη γλυκόπικρη αλήθεια, «Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; Έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα».
Σε αυτόν τον στίχο παραπατάω κι εγώ συχνά σπάζοντας πάντα τα μούτρα μου. Η τελευταία φορά ήταν όταν επισκέφτηκα με τα παιδιά μου τον ποταμό Απόλλωνα, στο εντυπωσιακό πλην όμως αδικημένο Βενεραθιανό φαράγγι που βιώνει εδώ και δεκαετίες ένα απίστευτο περιβαλλοντικό έγκλημα. Από τα χρόνια της εφηβείας μου άκουγα για τη σωτήρια λύση του βιολογικού καθαρισμού, η οποία, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες, για διάφορους λόγους έχανε πάντα το δρόμο. Και όταν τελικά εμφανίστηκε κάποια λύση μετά από χρόνια σαν όραμα από τους πολιτικούς και υπηρεσιακούς ευαγγελιστές της, ο μέχρι τότε σωτήρας (βιολογικός) έγινε οδοστρωτήρας.
Και μη μου πείτε τώρα ότι υπάρχει Βενεραθιανός που να μην πάγωσε μπροστά στο βίαιο θέαμα της κατασκευής του, στην καρδιά του ωραιότερου μέρους της πολιτισμικής μνήμης του τόπου αυτού. Όσοι εξέφρασαν τότε την αντίθεσή τους στην χωροθέτησή του, έδωσαν με βαριά καρδιά τόπο στην οργή μπροστά στο τίμημα της μόλυνσης. Κρίμα.
Σήμερα το έχουν μετανιώσει πικρά. Το έργο όχι μόνο δεν ολοκληρώθηκε, συνεχίζει το περιβάλλον να ρυπαίνεται, αλλά και ο τόπος δέχθηκε μια άτοπη (εκ του αποτελέσματος) τεράστια παρέμβαση που βγάζει μάτι και παίζει κρυφτό με περιβαλλοντικούς κανόνες και όρια. Είναι, βλέπετε, γραφτό, όταν μια περιοχή δεν υπάγεται σε κάποιο καθεστώς προστασίας (περιβαλλοντικό, αρχαιολογικό κ.λπ.), να αλλοιώνεται αργά ή γρήγορα από τον άνθρωπο, όσο φυσικό και πολιτισμικό πλούτο και να εμπεριέχει.
Τι να σημαίνουν άραγε αξίες, όπως η αισθητική του τοπίου και η ιστορία για τους πολιτικούς και υπηρεσιακούς παράγοντες, που ειδικά στην περίπτωση του Βενεράτου δεν άνοιξαν ποτέ τα μάτια τους…
Κι όμως, εδώ, δυο λεπτά από το Ηράκλειο, μέσα σε μικρή ακτίνα 1.000 μέτρων, υπάρχουν με καταπληκτική συνοχή χώρου και χρόνου, πληθώρα μνημείων γεωφυσικής, αρχαιολογικής, θρησκευτικής και λαϊκής κληρονομιάς που θα ζήλευαν πολλοί Δήμοι. Ενώ την ίδια στιγμή το φαράγγι είναι και ένας ιστορικός τόπος μαρτυρίου, όπου τις πρώτες μέρες της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη θυσιάστηκαν στα σπλάχνα του δεκάδες άνθρωποι. Όπως έχουν αναφέρει οι επιστήμονες του ΜΦΙΚ, το Βενεραθιανό φαράγγι είναι άρρηκτα δεμένο με την γύρω περιοχή του από τα αρχαία χρόνια, είναι μια όαση περιβάλλοντος τόσο για τον άνθρωπο όσο και για την βιοποικιλότητα. Ένα σπάνιο μικρό μαργαριτάρι.
Στην επίσκεψη λοιπόν που ανέφερα παραπάνω με τα παιδιά και στις κουβέντες που αναπτύξαμε, ήταν αναμενόμενο να τους δημιουργηθούν πολλές απορίες.
– Πατέρα το ποτάμι αυτό δε μοιάζει με ποτάμι, βρομάει παντού και το νερό είναι μαύρο. Εδώ κολυμπούσαν παλιά; Που είναι τα χέλια που ψάρευε ο παππούς με τους φίλους του; Πού είναι οι χελώνες και τα καβούρια που μας έλεγες πως βρίσκατε μικροί; Εδώ δεν έγινε στην τουρκοκρατία η σφαγή; Πού είναι ο σεβασμός στην ιστορία;
Κάθε ερώτηση και μια μαχαιριά. Με μουδιασμένα βήματα γύρισα μισό αιώνα πίσω στο χρονικό της μόλυνσης, φτάνοντας στα πέτρινα χρόνια της Χούντας. Τότε που η ανεξέλεγκτη ρίψη λυμάτων καθιερώθηκε ως μόδα, παγιώνοντας μια αντίληψη εγωιστική και εχθρική προς το περιβάλλον.
Αφού τους έδωσα κάποιες αναγκαίες απαντήσεις για τη ζωή στις παλαιότερες κοινωνίες και τις αλλαγές που επέφερε η «ανάπτυξη», τους είπα επίσης και για τη χρησιμότητα του βιολογικού, την ημιτελή κατασκευή του από τους προηγούμενους άρχοντες και την προκλητική παραλαβή του από τους νέους. Οι ερωτήσεις τότε συνεχίστηκαν με θυμωμένη διάθεση και βαθύτερη προσέγγιση.
– Μα, πατέρα, δεν έβλεπαν τα λύματα; Πώς μπορούν να λένε ψέματα και να μην παραδέχονται τα λάθη τους; Αφού πληρώθηκαν, γιατί άφησαν το έργο ανολοκλήρωτο; Γιατί καθυστερούν τόσα χρόνια να τελειώσουν το έργο; Πώς να έχει τώρα ο κόσμος εμπιστοσύνη;
Σε αυτές λοιπόν τις παιδικές απορίες, θα είχε ενδιαφέρον να απαντήσουν ορισμένοι. Γιατί εμείς τώρα πώς να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι, εφόσον δεν παραδέχονται τα λάθη τους οι υπεύθυνοι, τι άλλο μπορεί να ήταν παρά συνειδητές επιλογές. Πώς να εξηγήσουμε επίσης ότι, δεν τους καίγεται καρφί όλων αυτών για τον τόπο, αφού ακόμα κι αν λειτουργήσει ο Βιολογικός σωστά, το ποτάμι θα συνεχίσει να μολύνεται λίγα μέτρα παρακάτω από τα λύματα των Δαφνών.
Από μια διαφορετική δηλαδή εστία μόλυνσης που βγαίνει παγανιά από τα χρόνια που το Βενεράτο ήταν κοινότητα, ενώ οι Δαφνές ήταν Δήμος Ηρακλείου και που ο προβληματικός βιολογικός τους εύχεται απλά στα λύματα καλό κατευόδιο. Αυτός ο παραλογισμός από μόνος του τα λέει όλα… Τελικά πως να ομολογήσεις στα παιδιά, ότι ο τόπος τους, αυτός που τους παραδίδουμε για το μέλλον τους, έχει μετατραπεί με τη σφραγίδα και την ανοχή της πολιτείας σε έναν τεράστιο αιώνιο βοθρόλακο. Ντροπή!
Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ τις τελευταίες απορίες των παιδιών επιστρέφοντας.
– Πατέρα γιατί πρέπει οι άνθρωποι να πληρώνουν το νερό αφού μας το προσφέρει η φύση; Στο σχολείο μας είπαν ότι το νερό είναι λίγο, εμείς γιατί μολύνουμε αυτό που έχουμε. Για την καταστροφή της περιοχής τόσα χρόνια δεν πρέπει να υπάρξει τιμωρία; Δεν πρέπει να υπάρξει αποζημίωση; Οι δικαστές δεν τα βλέπουν αυτά;
Το παραπάνω κείμενο δεν γράφτηκε μόνο με αφορμή την απαθή αντιμετώπιση της Πολιτείας στο περιβαλλοντικό έγκλημα του Βενεράτου, γράφτηκε και για την 24η Ιουνίου, την ημέρα μνήμης της μαρτυρικής σφαγής και θυσίας των κατοίκων της περιοχής το 1821.