Προτού μπούμε στην καρδιά του θέματος «συγχώρηση», πιστεύω ότι είναι θεμελιακής σημασίας να απαντήσομε στην ερώτηση: γιατί οι άνθρωποι κάνουν κακό στους συνανθρώπους τους; Με βάση την απάντηση που δίνομε στην ερώτηση αυτή, δεχόμαστε ή δεν δεχόμαστε την ιδέα ότι μπορούμε να συγχωρέσομε όποιον μας πλήγωσε.
Ποια είναι η απάντηση που μας επιτρέπει να ανοίξουμε το νου μας και την καρδιά μας μέχρι το σημείο εκείνο που να μπορούμε να έλθομε στην κατάσταση εκείνη ώστε να μπορούμε να συγχωρούμε; Δεν είναι απαραίτητο εγώ να ψάχνω για να βρω τις κατάλληλες λέξεις, τις έχει ήδη πει ο Ιησούς Χριστός, κατά την πιο δραματική στιγμή της ζωής του, και είναι λέξεις αγάπης και αυθεντικής ευσπλαχνίας: «Πατέρα συγχώρεσε τους γιατί δεν γνωρίζουν εκείνο που κάνουν». Κατά την άποψή μου, στη φράση αυτή εμπεριέχεται μια από τις μεγαλύτερες διδασκαλίες που μας άφησε ο Χριστός: δεν υπάρχει όριο στη συγχώρηση, δεδομένου του ότι ακόμα και όποιος βασανίζεται μέχρι θανάτου μπορεί να συγχωρέσει τους βασανιστές του. Τι εννοούσε ο Χριστός όταν έλεγε… «γιατί δεν γνωρίζουν εκείνο που κάνουν» . Ήθελε ίσως να πει ότι όποιος του τρυπούσε τα πλευρά με την λόγχη δεν ήξερε αυτό που έκανε ή όποιος εκείνη τη στιγμή τον λοιδορούσε δεν ήξερε ότι έλεγε λέξεις ειρωνεία ; Ή ήταν μια φράση του τύπου εσείς δεν ξέρετε ποιος είμαι εγώ!» Εγώ δεν πιστεύω ότι ο Ιησούς ήθελε να πει αυτά τα πράγματα. Πιστεύω αντιθέτως ότι Εκείνος αναφερόταν στο γεγονός ότι οι βασανιστές του δεν ήταν ενήμεροι, δεν ήξεραν τις συνέπειες του μίσους των.
Αν πριν να κάνομε μια κακή πράξη, μικρή ή μεγάλη, γνωρίζαμε ποια θα είναι η συνέπεια στην ψυχή μας, δεν θα την κάναμε. Ποια είναι η συνέπεια του μίσους; Το μίσος φέρνει και άλλο μίσος, το μίσος αυτοτροφοδοτείται μέχρι να καταστεί καταστροφικό, το μίσος απομακρύνει την αγάπη, το μίσος κλείνει την πόρτα της ειρήνης. Όποιος μισεί υποφέρει τρομερά γιατί δεν γνωρίζει την ειρήνη και την αγάπη. Πώς μπορεί όμως όποιος δεν γνώρισε ποτέ του την αγάπη και την ειρήνη να γνωρίζει ότι υποφέρει από την έλλειψή των; Ένας τέτοιος άνθρωπος μισεί γιατί μόνο το μίσος είναι σε θέση να καταλαβαίνει, γιατί του δίδαξαν το μίσος.
Να γιατί οι βασανιστές του Ιησού «δεν ήξεραν αυτό που έκαναν». Από μία άποψη, μπορούμε να πούμε ότι οι βασανιστές του Ιησού ήταν αθώοι, όχι γιατί δεν έβαψαν με το αίμα Του τα χέρια τους, αλλά με την έννοια ότι με βάση τον βαθμό της πραγματικής κατανόησης που, εκείνη τη δεδομένη στιγμή της ζωής των είχαν, δεν ήταν σε θέση να συμπεριφερθούν διαφορετικά. Ήταν δηλαδή αθώοι, γιατί ήταν αδιαπαιδαγώγητοι αγάπης.
Οι άνθρωποι έχουν διάφορα επίπεδα αυτογνωσίας. Η έννοια που δίνω στη λέξη αυτογνωσία δεν περιορίζεται στο να «γνωρίζω ότι ένα πράγμα είναι λάθος», αλλά να έχω μια κατανόηση τέτοια του γεγονότος ότι μια συγκεκριμένη πράξη είναι βλαβερή και του γιατί είναι βλαβερή, ώστε να μην περνά καθόλου από το μυαλό μου να την πράξω.
Ένας άνθρωπος που γνωρίζει πραγματικά τις συνέπειες του μίσους, δεν θα υποβαθμίζει και δεν θα χρησιμοποιεί βία για κανέναν. Αντιθέτως όποιος δεν έχει αυτήν την αυτογνωσία ακόμη και όταν ξέρει ότι το να μισείς είναι λάθος, δεν αντιλαμβάνεται πόσο λάθος είναι η χρησιμοποίηση της βίας και θα είναι ικανός να την χρησιμοποιήσει.
Ίσως ένας τέτοιος άνθρωπος θα είχε μεγαλώσει σε μια οικογένεια στην οποία έλεγαν ότι το να μισείς είναι λάθος αλλά συγχρόνως τα μέλη της οικογένειας αυτής μάλωναν, εκδήλωναν θυμό μεταξύ των και κακεντρέχεια για λογαριασμό άλλων προσώπων , μη αποκλειομένου αυτά τα κακά συναισθήματα να εκδηλωνόταν και ως φυσική βία . Όποιος μεγάλωσε σε μια τέτοια οικογένεια , λεκτικά μπορεί να αρνείται τo μίσος αλλά θα είναι ικανός να νιώθει κακεντρέχεια και θυμό , να προσβάλλει τους συνανθρώπους του και ίσως να χρησιμοποιεί σωματική βία. Πάντως δεν θα καταλάβει ποτέ του ότι όλα αυτά προέρχονται από το μίσος που φωλιάζει στην καρδιά του και δεν θα είναι σε θέση να δει τις συνέπειες που αυτές οι πράξεις έχουν στην ψυχή του και σε άλλα πρόσωπα. Η συμπεριφορά του θα του φαίνεται φυσιολογική.
Με τον ίδιο τρόπο, όποιος έχει μεγάλη δύναμη να αγαπά δεν καταλαβαίνει το μίσος και δεν είναι σε θέση να το δοκιμάσει. Για τον άνθρωπο αυτόν το να αγαπά είναι φυσιολογικό. Αυτός ο άνθρωπος δεν θα μπορεί να απαντήσει στο μίσος με μίσος ή κακεντρέχεια, αλλά θα νιώθει συμπάθεια για όποιον δεν είναι σε θέση να αγαπά και θα είναι ικανός να αγαπά ακόμη και εκείνον που του κάνει κακό.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος διατείνεται ότι, αν ο Κύριος δεν είχε προφέρει τα λόγια αυτά από τον Σταυρό: «Πάτερ, άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσιν», κανένας μας δεν θα μπορούσε να λάβει την άφεση των αμαρτιών του. Οι λόγοι Του έχουν αιώνια ισχύ, γιατί επισφραγίσθηκαν από τον θάνατο και την Ανάστασή Του. Ενεργούν λυσιτελώς ως το τέλος του κόσμου αυτού και στο επέκεινα ακόμη. Μπορούμε να οικοδομήσουμε πάνω τους ολόκληρη τη ζωή μας δεόμενοι: «Αντιπαράθεσε την άβυσσο των οικτιρμών Σου απέναντι στο πλήθος των πλημμελημάτων μου», όπως διαβάζουμε στην πρώτη ευχή της Πεντηκοστής. Πράγματι, οι αμαρτίες μας είναι μηδενικές συγκρινόμενες με το πέλαγος του ελέους και της συμπάθειας Του.
Ο Χριστός ένιωθε μια βαθειά συμπάθεια για εκείνους που τον βασάνιζαν και παρ’ όλα αυτά τους αγαπούσε. Η συγχώρηση μάς καθιστά όλους ικανούς να νιώσουμε την αγάπη εκείνη και εκείνη τη συμπάθεια για όλους που για τον Χριστό ήταν φυσιολογικά συναισθήματα.
Η αγάπη είναι μέρος της ύπαρξής μας, αποτελεί την αληθινή μας ουσία, αλλά εμείς την θάψαμε βαθειά με πολλά στρώματα εγωισμού, μίσους, φόβου, και ποιος ξέρει με πόσα άλλα αρνητικά συναισθήματα. Πάντως δεν είναι ποτέ αργά να ξεθάψομε την αγάπη εκείνη αρκεί να πετάξομε μακριά από τη ζωή μας και από την καρδιά μας όλα εκείνα που δεν είναι αγάπη. Αυτό ακριβώς μας βοηθάει να κάνομε η συγνώμη. Στα μάτια του όποιου έχει συγχωρέσει ένα φίλο ή ένα εχθρό είναι το ίδιο πράγμα, γιατί είναι αδελφές ψυχές.
Εκείνος, που από το σταυρό φωνάζει «Πάτερ άφες αυτοίς ού γαρ οίδασι τι ποιούσι» ξέρει ότι τα αδέλφια Του μπορεί να σφάλουν, αλλά αποδίδει τα σφάλματά των στην άγνοια και στην απαιδαγωγησία και μας αγαπά ανεξάρτητα από τις κακές μας πράξεις.
* Ο κ. Βασίλης Χατζηγιάννης είναι μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος μηχανικός, ομότιμος καθηγητής ΑΤΕΙ Κρήτης