Από τη Δευτέρα 04-05-2020 με την απόφαση για μερική χαλάρωση των μέτρων, εισερχόμαστε σε μια νέα πραγματικότητα, που είναι ελαφρώς βελτιωμένη από την προηγούμενη, αλλά εξακολουθεί να διαφέρει ουσιαστικά από αυτή που ζούσαμε όλα τα χρόνια.
Η μερική άρση των μέτρων δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι η πανδημία του κορωνοϊού ολοκλήρωσε τον κύκλο της και μπορούμε να την αγνοήσομε. Η πορεία της εξακολουθεί να παραμένει απειλητική και αβέβαιη.
Και μολονότι δεν είναι ακόμη η στιγμή να καταλήξει κανείς σε ασφαλή συμπεράσματα, με την ολοκλήρωση αυτής της πρώτης φάσης συνάγονται μερικές πρώτες διαπιστώσεις-διδάγματα, επί των οποίων πρέπει κατά τη γνώμη μου να αποδοθούν εν πολλοίς τα άριστα αποτελέσματα της Ελλάδας.
Όλα αυτά, που όχι μόνο μας χαροποιούν, αλλά μας προσφέρουν και ένα είδος σιωπηλής υπερηφάνειας.
1. Προηγείται ο άνθρωπος
Όπως είχα την ευκαιρία να γράψω πολλές φορές μέχρι σήμερα, στη σύγχρονη κοινωνία της παγκοσμιοποίησης προάγονται και καλλιεργούνται οι υλικές αξίες και ο ανταγωνισμός, ενώ οι πνευματικές και οι ηθικές αξίες, ο άνθρωπος και ο ανθρωπισμός παραγκωνίζονται. Η αιφνιδιαστική απειλή της πανδημίας έδειξε ότι η Ελλάδα δεν έχει υποκύψει ακόμη σε αυτή την νέα τάξη πραγμάτων.
Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες (Αγγλία, ΗΠΑ, κλπ.), το πρόταγμα πήρε εξ αρχής η ανθρώπινη ζωή. Και όταν ο Πρωθυπουργός και ο κ. Τσιόδρας τόνιζαν με έμφαση ότι δεν πρέπει να χάσομε ζωές που μπορούν να σωθούν, η φράση αυτή έβρισκε πλήρη απήχηση στη συνείδηση των πολιτών, γιατί αναδείκνυε την αξία της ζωής ως την ύψιστη αξία.
Αυτή η απόφαση οδήγησε τα πράγματα εξ αρχής στη σωστή πορεία και στην Ελλάδα σώθηκαν όντως ζωές. Μακάρι δε με αυτήν την αφορμή να γινόταν και μία γενικότερη αναδιάταξη των αξιών, ώστε να ξανασκεφθούμε π.χ. αν τα εκατομμύρια θα πρέπει να τα παίρνει ο Ρονάλντο ή ο Τσιόδρας, ο κάθε Ρονάλντο και ο κάθε Τσιόδρας.
2. Για πρώτη φορά προηγείται η επιστήμη και έπεται η πολιτική
Εξ όσων μπορώ να αναμοχλεύσω στη μνήμη μου, είναι η πρώτη φορά στη νεότερη πολιτική μας ιστορία που η πολιτική παρέχει χώρο στην επιστήμη. Βέβαια επιστημονικές επιτροπές γίνονται και γίνονταν πάντοτε. Όμως στις πλείστες περιπτώσεις οι επιτροπές αυτές έχουν έναν διακοσμητικό χαρακτήρα, υπάρχουν για το «θεαθήναι τοις ανθρώποις» ή, το ακόμη χειρότερο, γίνονται για να ανταμείψομε κάποιους κομματικούς μας φίλους. Εκείνοι στη συνέχεια αναμένεται να μην φανούν αχάριστοι: Περιμένομε να μας εισηγούνται ότι εμείς τους ζητήσομε.
Με άλλα λόγια οι επιτροπές χρησιμοποιούνται συχνά για να βάλουν επιστημονική ετικέτα σε πολιτικές αποφάσεις και αυτό αποτελεί τη μέγιστη αισχύνη για αμφότερες τις πλευρές. Στην παρούσα περίπτωση η επιτροπή στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Εισηγείται ότι απορρέει αυστηρά από την παγκόσμια επιστημονική εμπειρία, την οποία δείχνει ότι κατέχει και με βάση τα εκάστοτε αντικειμενικά δεδομένα. Γι’ αυτό και είχε αποτελέσματα, γι’ αυτό ο κόσμος την σεβάστηκε και πειθάρχησε εξ αρχής σε όσα μας υποδεικνύει κάθε φορά.
3. Η συμμετοχή της αντιπολίτευσης
Ένας από τους βασικούς λόγους που σε συνδυασμό με τον παραπάνω συνέβαλε ουσιαστικά στην επιτυχία του όλου εγχειρήματος είναι η συγκατάνευση της αντιπολίτευσης. Μολονότι δηλαδή δεν υπήρξε συμμετοχή της αντιπολίτευσης στις κυβερνητικές αποφάσεις, τα κόμματα σεβόμενα τη σπουδαιότητα του θέματος και τον τρόπο με τον οποίο το χειρίζεται η επιστημονική επιτροπή, δεν λειτούργησαν κατά την γνωστή τους υπονομευτική τακτική˙ σε όλες τις φάσεις της δύσκολης αυτής πορείας έδωσαν έστω τη σιωπηλή τους συναίνεση και αυτό ίσως είναι μια πρώτη ευχάριστη γεύση πολιτικής ωριμότητας.
Αυτή όμως η πολιτική ισορροπία άρχισε να διαταράσσεται από τη στιγμή που ήρθαν οι πρώτες δημοσκοπήσεις, που έδειξαν να ευνοείται το κυβερνόν κόμμα. Κι εδώ άρχισαν να σηκώνονται οι τόνοι. Προφανώς η πολιτική αγωγή των Ελλήνων δεν τους έμαθε να ανταμείβουν και την αντιπολίτευση όταν επιδεικνύει θετική στάση σε σωστά κυβερνητικά μέτρα.
Ίσως στις ίδιες δημοσκοπήσεις να οφείλονται και οι πρώτες (προφανώς διερευνητικές) κουβεντούλες για διεξαγωγή εκλογών˙ όχι γιατί ο τόπος τις έχει ανάγκη, αλλά γιατί αυτό ευνοεί το κόμμα. Έτσι για μια ακόμη φορά οι δημοσκοπήσεις αποδεικνύονται εχθρός της δημοκρατίας: Εκλογές όχι με βάση το συμφέρον του τόπου, αλλά με βάση το συμφέρον του κόμματος. Και αυτό δεν μας οδηγεί στην πολιτική της σοβαρότητας, αλλά στην πολιτική της «μαγκιάς» και της «ατάκας».
4. Κατάρρευση του μύθου περί των ελαττωμάτων της φυλής
Μέσα από την παρούσα κατάσταση καταρρέει αυτόματα ένας παλιός μύθος περί των ελαττωμάτων της φυλής, τα οποία μάλιστα μνημονεύονται με τρόπο που υποδηλώνει ότι έχουν εγχαραχθεί μυστηριωδώς στο DNA του νεοέλληνα και άρα είναι δύσκολο να απαλειφθούν. Πολλοί παιδαγωγοί μάλιστα (π.χ. Νικ. Εξαρχόπουλος) παραθέτουν μακροσκελείς καταλόγους με τα εν λόγω ελαττώματα των Ελλήνων, τα οποία πρέπει το σχολείο να ξεριζώσει από τα παιδιά.
Μεταξύ αυτών αναφέρεται συχνά και το «απείθαρχον» του Έλληνα, ο οποίος δεν είναι πρόθυμος να τιθασεύσει τον εαυτό του και να τον υποτάξει σε κανόνες, αλλά αντιστέκεται στους νόμους και δείχνει απείθαρχος προς το κράτος. Για την ερμηνεία του μάλιστα επικαλούμεθα συχνά τα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Σήμερα αποδεικνύεται πλέον ότι αυτό είναι μύθος. Δεν πρόκειται για χαρακτηριστικά που εγχαράσσονται στο DΝΑ, αλλά για κοινωνικά κεκτημένα, για στοιχεία δηλαδή που αποκτούνται μέσα στην κοινωνία και καλλιεργούνται από την κοινωνία. Επομένως και αν ακόμη υποτεθεί ότι το σχολείο τα εκριζώσει, η κοινωνία θα τα επαναφέρει με το δικό της τρόπο. Πρόκειται λοιπόν για σχέση Πολιτείας και Πολίτη.
Γι’ αυτό στην παρούσα περίσταση, που η Πολιτεία σεβάστηκε το ύψιστο αγαθό της ζωής, σεβάστηκε και ο πολίτης την Πολιτεία και πειθάρχησε στους νόμους και τους κανόνες της. Το απείθαρχον του Έλληνα οφείλεται λοιπόν στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει η Πολιτεία τον πολίτη και όχι σε κληρονομικές καταβολές.
5. Ανακτήθηκε η χαμένη αξιοπιστία των γιατρών
Ένα από τα διδάγματα που νομίζω απορρέουν από την παρούσα πανδημία είναι ότι κερδήθηκε η χαμένη αξιοπιστία των γιατρών και όλων των επαγγελματιών της υγείας. Δεν ακούστηκε τίποτε για φακελάκια, καμιά κουβέντα για διακρίσεις ή εξαιρέσεις, τίποτε για αλλοδαπούς ή ημεδαπούς. Όλοι ίσοι κι όμοιοι μπροστά στο κρεββάτι της νόσου, όλοι ίσοι κι όμοιοι μπροστά στην απειλή του θανάτου, όλοι ίσοι κι όμοιοι μπροστά στο δικαίωμα για τη ζωή.
Με όλο το ενδιαφέρον στον νοσούντα, με ύψιστη προσήλωση και μεγάλη αφοσίωση για όλους, χωρίς εθνικές, θρησκευτικές ή άλλες διακρίσεις. Πώς να ξεχάσεις π.χ. εκείνη την ιερή στιγμή που η νοσούσα από την Αργεντινή μεταφέρθηκε από διερχόμενο κρουαζιερόπλοιο στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο Ηρακλείου σε άθλια κατάσταση και οδηγήθηκε κατεπειγόντως στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.
Και κάποια στιγμή, με την επιμελημένη ιατρική φροντίδα, αυτή η παντελώς άγνωστη σε όλους, εξέρχεται υγιής περιστοιχιζόμενη και καταχειροκροτούμενη από τους γιατρούς και όλο το προσωπικό. Όλοι χαρούμενοι, όλοι τους ευτυχισμένοι και μόνο εκείνη να τα έχει λίγο χαμένα, γιατί δεν μπορεί να πιστέψει σε αυτό που βλέπουν τα μάτια της. Στιγμές σημαντικές για τον Άνθρωπο, στιγμές μοναδικές για την Ανθρωπότητα. Όσο υπάρχουν αυτές οι στιγμές αξίζει να υπάρχει ο κόσμος.
Τελειώνοντας θέλω κι εγώ να ευχαριστήσω όλους αυτούς τους συνεχιστές του Ιπποκράτη, που δεν ξέχασαν ότι ο όρκος στον οποίο ομνύουν οι γιατροί όλου του κόσμου είναι ελληνικός και απέδειξαν ότι ο Ιπποκράτης παραμένει Έλληνας. Τον όρκο αυτόν τον τήρησαν και τον τίμησαν. Και αυτό το ξέρει σήμερα όλος ο κόσμος. Τους ευχαριστούμε και τους ευγνωμονούμε.
*Ο Ι.Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρ. αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης