Την περιοχή αυτή, αρκετοί ήταν εκείνοι που ονόμασαν ως ένα γεωγραφικό χώρο που γεννά πολιτισμό και βαρβαρότητα, ταυτόχρονα. Αναφερόμαστε στον πολύπαθο Εύξεινο Πόντο ή στη Μαύρη Θάλασσα, η οποία τις τελευταίες μέρες βρίσκεται στο προσκήνιο και στην επικαιρότητα του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Την ώρα που αποτυπώνονται ετούτες οι σκέψεις, η περιοχή βρίσκεται σε σημαδιακή αναταραχή.
Κανένας δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τις σκοτεινές και αινιγματικές βουλές του Ρώσου Προέδρου, ούτε φυσικά και την τελική έκβαση της απίστευτης και θανατηφόρας διένεξης ανάμεσα σε δύο λαούς οι οποίοι λίγες δεκαετίες πριν βρίσκονταν μαζί στην ίδια συμμαχία και πορεύτηκαν από κοινού στις σελίδες της ιστορίας για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Ανεξάρτητα όμως από το αποτέλεσμα, το βέβαιο είναι πως πολλά θα αλλάξουν στην περιοχή, τουλάχιστον έως ότου, και αν ποτέ, επανέλθουν ή προσομοιάσουν κατά τι, έστω, με το παρελθόν τους.
Είναι και τούτο το γεγονός ένα από τα πολλά δυσμενή αποτελέσματα της διάλυσης της πρώην σοβιετικής ένωσης, τρεις δεκαετίες πριν. Η Ουκρανία είναι άγνωστο πως θα εξέλθει από ετούτη τη συμφορά. Πολλοί ομιλούν για μελλοντική ενσωμάτωση ενός τμήματός της στην ευρωπαϊκή ένωση και για άλλα πολλά σενάρια τα οποία αναπτύσσονται καθημερινά από τους γεωπολιτικούς αναλυτές δημοσίως στα μέσα ενημέρωσης.
Όμως, δεν μπορεί να περνάει απαρατήρητη η υπόθεση γιατί μόλις τώρα άρχισε η δύση να ενδιαφέρεται για την συγκεκριμένη χώρα, ενώ θα μπορούσε να το κάνει και να το υλοποιήσει σταδιακά από την αρχή της δεκαετίας του 1990. Παρακάμπτοντας το αγωνιώδες αυτό ερώτημα, η σημερινή πραγματικότητα με τους ατελείωτους και εξοντωτικούς βομβαρδισμούς των ουκρανικών πόλεων, την καταστροφή σημαντικών, ιστορικών και πολύτιμων κτιριακών δομών, πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες, κανέναν δεν τιμά.
Όμως, πάντοτε έτσι ήταν! Συμμαχίες, αναδυόμενοι ή τεχνηέντως δημιουργούμενοι εθνικισμοί, πόλεμοι, εισβολές, εθνοτικές συγκρούσεις και αποσχιστικές διαδικασίες, βρίσκονταν στο προσκήνιο σε τακτά χρονικά διαστήματα γύρω από τη μεγάλη λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας. Ο εικοστός πρώτος αιώνας, δυστυχώς, αρχίζει κι αυτός με τις χειρότερες περγαμηνές που θα μπορούσαν να εισπράξουν οι λαοί της!
Η “Μαύρη Θάλασσα” (Black Sea), ένα βιβλίο του Σκωτσέζου συγγραφέα και δημοσιογράφου Νιλ Άσερσον που αναφέρεται σε αυτή την περιοχή, δεν είναι μόνον μια συμβατική ιστορία που χρονολογικά διασχίζει τους αιώνες μέχρι σήμερα, αλλά μια αποσπασματική συλλογή ανθρώπων, λαών και ιστορικών επεισοδίων, διανθισμένη με αφηγήσεις παρμένες από τις επιτόπιες επισκέψεις του συγγραφέα σε όλες τις επίμαχες περιοχές της ιστορίας, με επίκεντρο το θέμα της εθνικής ταυτότητας.
Η ‘Μαύρη Θάλασσα’ καλύπτει πολλά και διαφορετικά θέματα, όπως η Κριμαία, η Οδησσός του δέκατου ένατου αιώνα, κάνει αναδρομή στους Λαζούς, έναν αρχαίο λαό που ζούσε στις παράλιες περιοχές του Ευξείνου Πόντου, γράφει ακόμα για τον αγώνα της Αμπχαζίας για ανεξαρτησία και τονίζει κατά κόρον ότι αφορά την οικολογία της Μαύρης Θάλασσας.
Ίσως το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αυτού, είναι αφιερωμένο στην αλληλεπίδραση των Ελλήνων αποίκων και των ιρανικών λαών της στέπας, αναφέρεται φυσικά στους Σκύθες και τους Σαρμάτες, προγόνους των σημερινών Οσετών, μια κατάσταση που ξεκίνησε πριν από 3.000 χρόνια και η οποία, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, δημιούργησε την αντίθεση μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας στην ευρωπαϊκή πνευματική παράδοση. Υποστηρίζει ότι οι λαοί της Μαύρης Θάλασσας στην πραγματικότητα ζούσαν πάντα με δυσπιστία μεταξύ τους, μακρυά από κάθε έννοια πολυπολιτισμικού ιδεώδους.
Ωστόσο, επισημαίνει επίσης ότι, όταν ξεσπούσε η βία, συχνά δεν την υποκινούσαν οι ίδιες τις κοινότητες, αλλά ομοεθνείς τους που ζούσαν σε μακρυνά μητροπολιτικά κέντρα. Ο Άσερσον αναφέρεται στην ελληνική διασπορά, προβαίνει σε ορισμένες παρατηρήσεις πάνω στις μετακινήσεις των Εβραίων, θίγει το κάλεσμα της Αμπχαζίας στη μικρή διασπορά των Αμπχαζών να επαναπατριστούν, κάτι που έγινε πραγματικότητα με τον τελευταίο πόλεμο στη Συρία και δεν ξεχνάει να ασχοληθεί με την διάλυση της σοβιετικής αυτοκρατορίας η οποία τώρα αρχίζει να δείχνει το πραγματικό της πρόσωπο.
Σχολιάζει την προκλητική καταστολή του ακαδημαϊκού κλάδου της αρχαιολογίας από τον Στάλιν, γράφοντας πως η αρχαιολογία ανοίγει σήραγγες στα βαθιά θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται η αλαζονεία των πολιτισμών και των επαναστάσεων. Κι’ «…όταν οι εργάτες της διάνοιξης της σήραγγας εισέρχονται σε θεμέλια που θα έπρεπε να είναι βράχοι αλλά είναι απλώς άμμος, τα δάπεδα των κρατικών διαμερισμάτων από πάνω τους, αρχίζουν να τρέμουν…», μας δηλώνει!
Αξίζει να διαβαστούν οι σελίδες που αφορούν την πόλη της Οδησσού, που όταν την επισκέφτηκε ο συγγραφέας ο άνεμος φυσούσε, ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος και περπάτησε στην πόλη περνώντας από την όπερα και τα σπίτια που παρέπεμπαν σε βυζαντινό στυλ, ενώ κατεβαίνοντας μαγεμένος τον παραλιακό δρόμο και τα σκαλιά της Οδησσού, στάθηκε να ατενίζει τα γκρίζα νερά πέρα από τις αποβάθρες του λιμανιού.
Η Μαύρη Θάλασσα που απλωνόταν μπροστά του, ήταν ένα από εκείνα τα περίεργα, ανάμεικτα κομμάτια της Ευρώπης που γεννάει χαρισματικούς, αν και πολιτισμικά παράλογους και αντιφατικούς, ανθρώπους. Η περιοχή αυτή, εξηγεί ο συγγραφέας, υπήρξε από τα παλαιότερα χρόνια, τόπος εξορίας, αλλά την ίδια στιγμή και χώρος νοσταλγίας. Ενώ η Μεσόγειος βρισκόταν στο κέντρο του κλασσικού κόσμου, η Μαύρη Θάλασσα, είναι διάσπαρτη με ελληνικές αποικίες.
Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος, εξορίστηκε από τη Ρώμη στο λιμάνι της Τόμις στη Μαύρη Θάλασσα, που είναι η σημερινή Κωνστάντζα της Ρουμανίας, την οποία αργότερα περιέγραψε ως κόλαση βροχής, ανέμων και βαρβάρων. Αργότερα, οι ακτές της Μαύρης Θάλασσας έγιναν τα νότια όρια της ρωσικής αυτοκρατορίας και η Οδησσός ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε ως ρωσική αποικία.
Ο Πούσκιν εξορίστηκε από την Αγία Πετρούπολη στην Οδησσό, πράγμα που μάλλον απολάμβανε, αφού τον χρόνο που πέρασε εκεί τον εκμεταλλεύτηκε δεόντως αποπλανώντας τη σύζυγο του γενικού κυβερνήτη και συνθέτοντας ύμνους για την πόλη. Από κοντά και ο σπουδαίος Πολωνός ποιητής Ανταμ Μιτσκιέβιτς ο οποίος αφού ασχολήθηκε επισταμένως με μια τσαρική κατάσκοπο, συνέθεσε επίσης ύμνους για το τοπίο της Κριμαίας.
Φυσικά ο κατάλογος των ποιητών και συγγραφέων που για διάφορους λόγους κατέφυγαν στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, είναι ατελείωτος, γιατί τα παράλιά της πάντα προσείλκυαν ανθρώπους με ενδιαφέρον για τον σύγχρονο εθνικισμό, την κλασσική ιστορία και την ποίηση. Η Μαύρη Θάλασσα του Σκωτσέζου συγγραφέα, δεν είναι ούτε ταξιδιωτικό, ούτε ιστορικό, και σίγουρα δεν είναι πολιτικό σύγγραμμα.
Είναι περισσότερο μείγμα ιστορίας και επιτόπιου ρεπορτάζ, μια συλλογή από παράξενες ιστορίες για έναν μοναδικό τόπο, συγκλονιστική περιγραφή μιας ασυνήθιστα ελκυστικής περιοχής. Είναι διαλογισμός πάνω στο θέμα της σύγκρουσης μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας και δίνει ζωντάνια και φως σε σκοτεινούς τόπους. Είναι μια από τις πολλές σελίδες της ελληνικής ιστορίας, θα τονίζαμε.
Μερικές μέρες πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, λίγοι ήταν εκείνοι που πίστευαν σε αυτή τη δυσοίωνη εξέλιξη, ενώ η περαιτέρω πορεία της υπόθεσης φαντάζει αβέβαιη. Όμως όλοι διατείνονται πως από τούδε και στο εξής η γηραιά ήπειρος δεν θα είναι εκείνη που γνωρίζαμε, κάτι που δεν υποψιαστήκαμε οκτώ χρόνια νωρίτερα με την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσική Ομοσπονδία.
Τώρα ας στρέψουμε ευλαβικά το νου μας στην επόμενο, όπως φαίνεται, στόχο των Ρώσων, στην Οδησσό, χωρίς με κανένα τρόπο λησμονήσουμε τα έως τώρα αθώα θύματα της σύγχρονης βαρβαρότητας! Τα εκατομμύρια των προσφύγων, τον ξεριζωμό πολλών ομογενών μας, την καταστροφή των εστιών τους για χιλιάδες χρόνια, την απελπισία, το φόβο, το άγνωστο!
Κι’ ακόμα την υποκρισία πολλών, τις ανερμάτιστες, επιπόλαιες και ευμετάβλητες δηλώσεις κάποιων πολιτικών επειδή η χώρα μας απέστειλε στοιχειώδη βοήθεια στους Ουκρανούς όσον αφορά τις περαιτέρω σχέσεις μας με τη μεγάλη Ρωσία, γιατί εδώ επίκειται μπροστά μας ένας άλλος μεγάλος ξεριζωμός, ένα πρωτοφανές πογκρόμ που φέρνει στο νου τον προηγούμενο εκείνο, έναν αιώνα πριν!
Κι’ αυτοί δεν ξεχνιούνται ποτέ, παραμένοντας τυπωμένοι στη συλλογική μνήμη των λαών! Ενώ η “Μαύρη Θάλασσα” (Neal Ascherson, Black Sea) γράφτηκε αρχικά αμέσως μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, εκδόθηκε και μια δεύτερη έκδοση, το 2007.
Οι διαφορές είναι σχετικά μικρές, και το γεγονός ότι χρειάστηκε να επικαιροποιηθεί κατά τι αποτελεί απόδειξη της διαρκούς επικαιρότητάς του. Να σημειώσουμε για όσους ενδιαφέρονται, πως ολόκληρο το βιβλίο είναι διαθέσιμο, στην αγγλική φυσικά γλώσσα, στο διαδίκτυο και στη διεύθυνση: https://abkhazworld.com/aw/Pdf/Black_Sea_by_Neal_Ascherson.pdf