– Παππού, τι θα πει «Παν μέτρον άριστον»; ρωτούσε ο εγγονός, μαθητής έκτης δημοτικού. Ο δάσκαλός μας το λέει συχνά. Μας λέει να μη χρησιμοποιούμε υπερβολικά τους υπολογιστές μας. Κάνει κακό. «Παν μέτρον άριστον». Αυτό, λέει, συμβούλευαν και οι αρχαίοι πρόγονοί μας.
– Σημαίνει αυτό ακριβώς που σας εξηγεί ο δάσκαλός σας. Να έχομε μέτρο στην ζωή μας, να μην είμαστε υπερβολικοί σ’ αυτό που κάνομε, στις πράξεις μας. Ας πούμε, να μη διαβάζομε υπερβολικά, ξενυχτώντας, γιατί τελικά θα αρρωστήσομε. Να μην πίνομε κρασί υπερβολικά, γιατί θα μεθύσομε. Να μην τρέχομε με το αυτοκίνητό μας υπερβολικά, γιατί υπάρχει κίνδυνος να καταλήξομε σε νοσοκομείο από δυστύχημα κτλ.
– Σωστό είναι αυτό, είπε σκεφτικός ο εγγονός.
– Όχι πάντοτε.
– Τι λες, παππού! Να είμαστε υπερβολικοί;
– Σε μερικές περιπτώσεις χρειάζεται.
– Σε ποιες; Δεν καταλαβαίνω.
– Να σου εξηγήσω. Φαντάσου τον Μέγα Αλέξανδρο να εφάρμοζε το ρητό αυτό στις κατακτήσεις του. Δεν θα έφτανε ποτέ στην δόξα που τελικά απόκτησε. Φαντάσου τους επιστήμονες να εφάρμοζαν το «Παν μέτρον άριστον» και να μην ξενυχτούσαν στις έρευνές τους για να ανακαλύψουν κάτι καινούργιο. Φαντάσου τους ολυμπιονίκες να μην αγωνίζονταν μέρα νύχτα, αθλούμενοι για να επιτύχουν τις εξαιρετικές επιδώσεις τους…
– Τότε να μην το εφαρμόζουμε αυτό, παππού.
– Όταν παλεύομε για το καλό, όχι. Να μην το εφαρμόζομε. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις θα μπορούσαμε να πούμε ότι, υπό προϋποθέσεις, «Παν μέτρον κάκιστόν εστι». Διότι σ’ αυτές τις περιπτώσεις το να ενεργείς με μέτρο, να μην καταβάλλεις υπερβολική, υπεράνθρωπη, προσπάθεια, σημαίνει στασιμότητα, έλλειψη προόδου.
– Τι σημαίνει «εστί»;
– Είναι αρχαία ελληνικά. Σημαίνει «είναι». Στην προσπάθειά μας λοιπόν για το καλό, επιτρέπεται να φτάνομε ακόμη και στην υπερβολή, εφόσον αντέχομε. Έτσι επιτυγχάνεται η πρόοδος. Αλλιώς, εάν πάντοτε, σε όλες τις περιπτώσεις, εφαρμόζει κανείς το «Παν μέτρον άριστον», υπάρχει κίνδυνος στο τέλος να καταλήξει να είναι μια μετριότητα στην ζωή. Την ίδια συμβουλή οι αρχαίοι την εξέφραζαν και με άλλα λόγια. «Μηδέν άγαν», εννοώντας «Μηδέν άγαν ποίει», δηλ. «Μην κάνεις τίποτε υπερβολικά».
– Εγώ θα τα γράψω αυτά, όταν ο δάσκαλος μάς βάλει έκθεση με θέμα ελεύθερο, είπε ενθουσιασμένος ο εγγονός.