Εάν μας ζητούσαν να δώσουμε ορισμό για τους χάρτες, θα απαντούσαμε ότι παριστούν πλούσια πηγή πληροφοριών σε μορφή κειμένου και εικόνας, στριμωγμένα σε ορθογώνια ή τετράγωνα φύλλα, συνήθως έγχρωμου χαρτιού. Μπορεί σήμερα που η Google και άλλες εταιρείες έχουν διευκολύνει την εικονική εξερεύνηση της Γης, οι χάρτες να θεωρούνται δεδομένοι, αλλά δεν ίσχυε αυτό πάντοτε.
Για την ιστορία να τονίσουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες, σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, κατάλαβαν γρήγορα ότι η Γη ήταν στρογγυλή. Ο καθηγητής Αναγεννησιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου, Τζέρι Μπρότον, δημοσίευσε το 2014 μια μονογραφία με τίτλο «Μια ιστορία του κόσμου σε δώδεκα χάρτες» (A History of the World in Twelve Maps), αναφερόμενος στις κοινωνικές και επιστημονικές δυνάμεις που επηρέασαν την παραγωγή των διαφορετικών χαρτών διαχρονικά.
Συνδέει τη δημιουργία τους με την αναζήτηση της γνώσης καθώς και με την επιθυμία κάποιων προσωπικοτήτων να ταξινομήσουν εκείνη τη γνώση. Τέλος, εξηγεί πώς οι διάφοροι χάρτες εξυπηρετούσαν διαφορετικούς σκοπούς στο πέρασμα των εποχών, κάποιοι πρακτικούς, άλλοι πολιτικούς, αλλά όλοι φιλοσοφικούς.
Εξηγεί γιατί η δημιουργία χαρτών είναι επιστήμη, τέχνη, αλλά ταυτόχρονα και ιδεολογική άσκηση. Οι εραστές της ιστορίας, τονίζει, κατανοούν περίτρανα πως η ορμή για την απόκτηση γνώσης στην Αλεξάνδρεια επηρέασε τους πρωτοποριακούς χάρτες του Πτολεμαίου που βασίζονταν στη γεωμετρία.
Μαθαίνουμε πώς οι σχέσεις μεταξύ Κίνας, Ιαπωνίας και Κορέας επηρέασαν τη χαρτογράφηση της Βόρειας Κορέας τον δέκατο έκτο αιώνα. Αλλά φυσικά το ιστορικό ταξίδι με την εμπεριστατωμένη ματιά φτάνει μέχρι τις μέρες μας, τεκμηριώνοντας τις απόψεις του όταν αναφέρεται κυρίως στον δυτικό κόσμο.
Απουσιάζει, όμως, οποιαδήποτε αναφορά για την Αυστραλία ή τις τεχνικές χαρτογράφησης των αυτόχθονων πληθυσμών της Αμερικής. Περιγράφει τις προσπάθειες χαρτογράφησης της Αφρικής, αλλά δεν αφιερώνει χρόνο συζητώντας τον τρόπο με τον οποίο οι αυτόχθονες κάτοικοι εύρισκαν τον δρόμο τους για δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Φυσικά, πολλοί από αυτούς τους πολιτισμούς δεν είχαν χάρτες με τη συμβατική έννοια, αλλά βασίζονταν στην προφορική παράδοση και στον υπολογισμό από τον ήλιο και τα αστέρια.
Ίσως λοιπόν κάποτε οι χάρτες να ήταν εκπληκτικό επίτευγμα της επιστήμης, της τέχνης και της μηχανικής, αλλά σήμερα είναι εμπόρευμα ή υπηρεσία. Το καλύτερο υλικό του βιβλίου είναι εκεί όπου ο συγγραφέας εξηγεί πώς οι επιθυμίες ή οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μιας κυβέρνησης ή ενός φιλόδοξου πολιτικού επηρέασαν την ανάπτυξη των χαρτών εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Καθιστά πολύ σαφές ότι η δημιουργία χαρτών είναι μια πολιτική και φιλοσοφική δραστηριότητα που βασίστηκε τόσο στην αφοσίωση του χαρτογράφου όσο και στην αντικειμενικότητα του γήινου τοπίου και της γεωγραφίας. Αναφέρει επιπλέον ο συγγραφέας ότι τα σύνορα μεταξύ των κρατών εμφανίζονται στους χάρτες από τον δέκατο έβδομο αιώνα και εντεύθεν.
Τελικά, θα προσθέταμε, οι χάρτες που φτιάχτηκαν διαχρονικά προσπάθησαν να απαντήσουν σε επιστημονικά ερωτήματα, σε θρησκευτικές πεποιθήσεις ή ακόμα σε κάποιες περιπτώσεις να δρομολογήσουν φιλόδοξες πολιτικές βλέψεις εθνών, την πολιτική χειραγώγηση με απλά λόγια εκείνων των αλλότριων που είναι εκτεθειμένοι και ευένδοτοι σε κάθε είδος πολιτικού ή εθνικού πατροναρίσματος.
Οι πολιτικοί χάρτες σήμερα, όπως παρουσιάζεται στην ιστορία, επηρεάστηκαν από πολλούς παράγοντες, με χρήση εκ μέρους των πολιτικών συγκεκριμένων στοιχείων που αξιοποιήθηκαν ποικιλοτρόπως. Μια ιδιορρυθμία και ανησυχία για πολλούς, σήμερα, είναι ότι ενώ κάποιοι χάρτες μπορεί να δημιουργηθούν από κράτη, σε μερικές περιπτώσεις οι παγκόσμιοι χάρτες είναι κατασκευάσματα βαρύγδουπων οργανισμών όπως η Google Earth, οι οποίοι ελέγχονται κατά κύριο λόγο από οικονομικά συμφέροντα και το διεθνές εμπόριο, χωρίς ειδικά τα μικρότερα κράτη να δύνανται να αντιδράσουν στοιχειωδώς σε εσκεμμένες αβλεψίες και τροποποιήσεις.
Τι πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για την περιοχή μας από το Μνημόνιο Συμφωνίας μεταξύ της Τουρκίας και της Λιβύης σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο, το παράνομο δηλαδή Τουρκολιβυκό μνημόνιο, όπως αποτυπώνεται σε χάρτες εδώ κι εκεί σε όλα τα μέσα επικοινωνίας, ή ακόμα η πρόσφατη μετονομασία και αναγραφή του Κόλπου Μεξικού σε Κόλπου της Αμερικής, σύμφωνα με την επιθυμία της αμερικανικής υπερδύναμης;
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας