Η μετάβαση από την επική στη λυρική ποίηση ήταν μια ποιητική μετάλλαξη. Πρώτη φορά τολμούν οι ποιητές να εκφράσουν τα προσωπικά τους συναισθήματα. Τον έρωτα, τον καημό και την πίκρα της ζωής, την αγωνία του θανάτου. Το παράλογο της ύπαρξης.
Το είδος της λυρικής ποίησης με την μεγαλύτερη επιβίωση είναι το επίγραμμα (7ος π.χ. αιώνας έως σήμερα). Δύσκολο και απαιτητικό είδος αφού περιορίζεται σε δύο στίχους με διαφορετικό ρυθμό. Ιδιαίτερα στους Αλεξανδρινούς χρόνους και το Βυζάντιο έχουμε πολλές ανθολογίες που κυκλοφορούν.
Η πιο γνωστή είναι η «Παλατινή Ανθολογία». Πολλές μεταφράσεις της κυκλοφορούν στα νέα ελληνικά. Ανάμεσά τους και η μετάφραση 500 ποιημάτων από τον φιλόλογο και αντιστασιακό Ανδρέα Λεντάκη, από τις εκδόσεις GUTENBERG. Παρατίθεται και το αρχαίο κείμενο.
Η ανάγνωσή τους είναι μια απόλαυση. Φυσικά ποτέ η μετάφραση δεν αντικαθιστά το πρωτότυπο, όμως ιδιαίτερα οι ενδογλωσσικές μεταφράσεις μας επιτρέπουν να χαρούμε την πορεία μιας γλώσσας που με πολλές αλλαγές συνεχίζει να πορεύεται, να διατηρεί ένα από τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητα μας.
Στις γιορτινές μέρες που έρχονται συνιστώ το βιβλίο αυτό. Είναι ένα πολύτιμο δώρο που θα μπορούσατε να προσφέρετε σε φίλους. Με δυσκολία επιλέγω κάποια δείγματα για να σας δώσω μια γεύση της ομορφιάς και της χάρης που διαθέτουν.
ΚΥΡΙΛΛΟΣ
Πάγκαλον εστ’ επίγραμμα το δίστιχον· ήν δε παρέλθης
Τους τρεις, ραψωδείς, κούκ επίγραμμα λέγεις.
(Μτφρ: Το δίστιχο επίγραμμα έχει κάθε ομορφιά. Τους τρεις όμως στίχους αν φτάσεις, δεν κάνεις επίγραμμα, αλλά ραψωδία.)
Επειδή πολλοί ποιητές δεν περιορίζονται στους δύο στίχους, αλλά έγραφαν πολλά, ο ποιητής μας συμβουλεύει τους συναδέλφους του να μην παρασύρονται. Η αξία του επιγράμματος βρίσκεται ασφαλώς εδώ. Να πούμε πολλά με λίγες λέξεις. Η ίδια δυσκολία υπάρχει και στις καλές κρητικές μαντινάδες που φυσικά δεν είναι εύκολο είδος.
ΜΑΡΚΟΣ ΑΡΓΕΝΤΑΡΙΟΣ
Στέρνα περί στέρνοις, μαστώ δ’ επί μαστόν ερείσας,
Χείλεά τε γλυκεροίς χείλεσι συμπιέσας
Αντιγόνης, και χρώτα, τα λοιπά
Σιγώ, μάρτυς εφ’ οίς λύχνος επεγράφετο.
(Μτφρ. Στήθος στο στήθος, μαστό πά’ στο μαστό στήριξα και τα γλυκά της χείλια με τα χείλη αφού πίεσα κι έβγαλα ένα προς ένα τα ρούχα της Αντιγόνης και την έσυρα πλάι μου, ύστερα… Μ’ ας σωπάσω, τα’ άλλα μάρτυς ο λύχνος τα κατέγραψε όλα.)
Γοητευτικό ερωτικό επίγραμμα. Ο ποιητής αφού ερεθίσει την περιέργειά μας σταματά και αφήνει το λύχνο και την φαντασία μας να μας διηγηθούν τα επόμενα. Υπάρχει και μια κρητική αντίστοιχη μαντινάδα.
Ξεφτίλησε το λύχνο σου και βάλε του και λάδι
κι άσε την πόρτα σου ανοιχτή και ’γω θαρθώ το βράδυ.
Tο γλυκό φως του λύχνου έδιδε ομορφιά που φυσικά επέτρεπε στο ερωτικό παιχνίδι να ανθίσει.
Ει το τρέφειν πώγωνα δοκείς σοφίαν περιποιείν,
Και τράγος ευπώγων αιψ’ όλος εστί Πλάτων.
(Μτφρ: Αν με το να τρέφεις γενειάδα, σοφία νομίζεις πως αποκτάς, κι ο τράγος με το μεγάλο γένι είν’ ευθύς ο Πλάτων ολόκληρος.)
Η μόδα να αφήνουν μούσι οι άνδρες υπήρχε και τότε ιδιαίτερα οι νεαροί και όσοι ήθελαν να φανούν κουλτουριάρηδες. Δυστυχώς, όπως λέει ο ποιητής μας, δεν φτάνει μόνο αυτό. Διαφορετικά ο τράγος με το μεγάλο μούσι θα ήταν μεγαλύτερος φιλόσοφος από τον Πλάτωνα.
Μητ’ ισχνήν λίην περιλάμβανε, μήτε παχείαν·
Τούτων δ’ αμφοτέρων την μεσότητα θέλε.
τη μεν γαρ λείπει σαρκών χύσις, η δε περισσήν
κέκτηται· λείπον μη θέλε, μεδέ πλέον.
(Μτφρ: Μη βάζεις στην αγκαλιά σου μέσα γυναίκα ισχνή, μήτε παχιά· από τις δυό να θέλεις τη μέτρια. Γιατί στην πρώτη η σάρκα λείπει, στην άλλη της περσεύει. Μήτε περίσσεμα, μήτε το λείμμα να θέλεις.)
Η προτίμηση του ποιητή για την επιλογή ερωτικής συντρόφου ταυτίζεται με τη φιλοσοφία ιδιαίτερα του Αριστοτέλη που θεωρεί ότι η «μεσότης», το μέτρο, αποτελεί βασικό κριτήριο για την κατάκτηση της αρετής και στην κοινωνία και στη διαχείριση των συναισθημάτων μας. Μόνο που είναι πολύ δύσκολη η επιτυχία της.
Το σκύφος αδύ γέγηθε, λέγει δ’ ότι τας φιλέρωτος
Ζηνοφίλας ψαύει του λαλιού στόματος,
όλβιον· είθ’ υπ’ εμοίς νυν χείλεσι χείλεα θείσα
απνευστί ψυχάν ταν εν εμοί προπίοι.
(Μτφρ: Το κύπελλο του κρασιού γλυκιά νιώθει χαρά και λέει πως της φιλέραστης Ζηνοφίλης ακουμπά το φλύαρο στόμα. Καλότυχο∑ άμποτες στα χείλη μου τα χείλια της να ’βαζε και την ψυχή μου να ’πινε δίχως ανασασμό.)
Η λαχτάρα του ερωτευμένου δεν έχει όρια. Αναζητά ένα φιλί και ζηλεύει ακόμα και το ποτήρι που αγγίζουν τα χείλη της αγαπημένης. Φαντάζεται ότι αν του δινόταν αυτή η χάρη θα έπινε την ψυχή του.
Της ώρας απόλαυε· παρακμάζει ταχύ πάντα·
εν θέρος εξ’ ερίφου τρηχύν έθηκε τράγον.
(Μτφρ: Χαίρου τα χρόνια της νιότης· όλα γρήγορα παρακμάζουν. Ένα θέρος το ερίφι το κάνει τράγο γενάτο.)
Μια φιλοσοφία ζωής που μας καλεί να απολαύσουμε το σήμερα, γιατί ο χρόνος περνά και χάνεται πολύ γρήγορα.
Στους ευαίσθητους αναγνώστες της στήλης που θα ήθελαν να γεμίσουν τις μέρες της σχόλης αφήνω την επιλογή να απολαύσουν το βιβλίο του Ανδρέα Λεντάκη που υπηρέτησε επάξια και την επιστήμη του και την πολιτική. Ιδιαίτερα την αυτοδιοίκηση, όπου υπήρξε πρωτοπόρος, γιατί δυστυχώς έφυγε πολύ νωρίς από τη ζωή.