Γ.: Ένα θέμα που απασχολεί ιδιαιτέρως γονείς και σχολική κοινότητα αλλά και ειδικούς της υγείας και της διατροφής είναι ο σωστός τρόπος διατροφής και ανάπτυξης των παιδιών της σχολικής ηλικίας. Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες και οι στατιστικές δείχνουν αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας στον ανεπτυγμένο κόσμο και μεγάλα ποσοστά και στη χώρα μας. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι ρυθμοί της, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, αλλά και οι πολλές ώρες εργασίας και απουσίας των γονιών από το σπίτι οδηγούν συχνά στο γρήγορο και ανθυγιεινό φαγητό που αποφέρει τα δυσάρεστα αποτελέσματα που προαναφέραμε.
Στην ανάπτυξη διατροφικής συνείδησης σοβαρό ρόλο παίζουν η οικογένεια και το σχολείο. Οι γονείς οφείλουν το παιδί να προσλαμβάνει την κατάλληλη τροφή από όλες τις ομάδες τροφών, να έχει συχνά και μικρά γεύματα, να τρώει καθημερινά πρωινό, που είναι ένα πολύ σημαντικό γεύμα για να ξεκινήσει το παιδί τη μέρα του.
Για ποιο λόγον, Λίλα, νομίζεις ότι έχει σημασία η οικογένεια στη σωστή διατροφή;
Λ: Τα παιδιά τείνουν να ακολουθούν περισσότερο αυτό που βλέπουν παρά αυτό που τους υποδεικνύεται. Η διατροφική συμπεριφορά των ίδιων των γονιών είναι πολύ ισχυρός παράγοντας στη διαμόρφωση και εγκαθίδρυση των διαιτολογικών συνηθειών γιατί λειτουργούν ως πρότυπα. Επιπλέον, η οικογένεια είναι αυτή που αποφασίζει για την ποιότητα, την ποσότητα και τη συχνότητα των γευμάτων στα οποία τα παιδιά, αναγκαστικά, προσαρμόζονται ανάλογα.
Η συμμετοχή των παιδιών στην προετοιμασία των γευμάτων είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να εκπαιδευτούν σε θέματα διατροφής, να μάθουν ποια διαδρομή διανύει κάτι μέχρι να φτάσει στο πιάτο τους, πόσοι εργάζονται γι’αυτό, πώς μαγειρεύεται κ.λ.π. ώστε να εξασκηθούν στο σχετικό προβληματισμό και να αναπτύξουν μια υγιή σχέση με το φαγητό.
Γ.: Μεγάλη σημασία όμως έχει και ο ρόλος του σχολείου. Στο νηπιαγωγείο, όπου τα παιδιά τρώνε όλα μαζί δεκατιανό αλλά και μεσημεριανό στο ολοήμερο πρόγραμμα, υπάρχουν κανόνες για τις τροφές που επιτρέπονται και τα παιδιά, μέσα στο πλαίσιο του μιμητισμού που διακρίνει αυτή την ηλικία, μπορούν να υιοθετήσουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές ως προς τη διατροφή τους. Το ίδιο και στο δημοτικό σχολείο αλλά και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αν μάλιστα τηρούνται οι όροι που θέτει ο νόμος για τις τροφές που επιτρέπονται στα σχολικά κυλικεία, η διατροφική παιδεία μπορεί να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα. Συμφωνείς Λίλα;
Λ: Η δυνατότητα του σχολείου να καλλιεργήσει διατροφική παιδεία είναι πραγματικά μοναδική. Εντός του σχολικού περιβάλλοντος τα παιδιά έρχονται σε επαφή, γνωστικά αλλά και βιωματικά, με πληροφορίες που τους καλλιεργούν τη διατροφική τους συμπεριφορά.
Βλέπουν το διαφορετικό τρόπο που αντιμετωπίζονται από τους συμμαθητές τους τροφές που εκείνοι απεχθάνονται ή λατρεύουν, εκπαιδεύονται στη διατροφική αξία και επισήμανση των τροφίμων και μαθαίνουν για την επιβάρυνση που προκαλούν στην υγεία τους οι επεξεργασμένες τροφές. Είναι σημαντικό πάντως να τονίζεται η σχέση της διατροφής με την υγεία και την ευεξία και όχι με την εμφάνιση, ώστε τα παιδιά να μην εγκλωβίζονται σε αισθητικά πρότυπα αλλά να εστιάζουν σε μια καλή ποιότητα ζωής.
Γ.: Τόσο στο σπίτι, όσο και στο σχολείο, στόχος είναι να εκθέτουμε τα παιδιά σε όλες τις ομάδες τροφών, να προσπαθούμε να τα πείθουμε για την αναγκαιότητα κατανάλωσης ακόμα και αυτών των τροφών που μπορεί να μην είναι πολύ δελεαστικά ως προς τη γεύση και την εμφάνισή τους αλλά απαραίτητα για την υγεία μας. Επίσης το να απαγορεύουμε τη ζάχαρη και άλλες λιχουδιές, ξέρουμε όλοι ότι δεν είναι αποτελεσματικό. Μπορούμε όμως να κάνουμε μια αμοιβαία συμφωνία για το κάθε πότε επιτρέπονται. Εξάλλου ο ρόλος της σοκολάτας π.χ. είναι γνωστό ότι είναι ευεργετικός στη γνωστική ανάπτυξη και λειτουργία. Λίλα;
Λ: Τόσο η απαγόρευση όσο και η πίεση συνήθως φέρνουν τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Το παιδί θα χτίσει καλή σχέση με το φαγητό μόνο αν αισθάνεται ότι μπορεί να κάνει τις επιλογές του και δεν εξαναγκάζεται. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν με τις λιχουδιές;
Σε όλους μας είναι γνωστή η καταπραϋντική επίδραση του φαγητού στα συναισθήματα. Αυτή δεν είναι μια χρήσιμη σύνδεση γιατί συχνά οδηγεί στη συναισθηματική υπερφαγία, που φαίνεται να ανοίγει το δρόμο στην παχυσαρκία και στις διατροφικές διαταραχές. Φροντίζουμε λοιπόν να μην επιβραβεύουμε ή να παρηγορούμε αλλά ούτε και να τιμωρούμε μέσω του φαγητού. Το φαγητό καλό είναι να συνδέεται μόνο με τα σχετικά εσωτερικά ερεθίσματα, δηλαδή την πείνα και τον κορεσμό.
Ένα καλό μονοπάτι για τη σωστή διατροφή είναι η ενσυνείδητη διατροφή, δηλαδή εκείνη κατά την οποία συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις, γίνεται σε ήρεμο και ευχάριστο περιβάλλον, χωρίς βιασύνη και περισπασμούς. Σε τέτοιες συνθήκες, ο καθένας μας έχει την ευκαιρία να συντονιστεί με τις σωματικές του ανάγκες και προτιμήσεις και να κάνει επιλογές που συνάδουν με αυτές. Δεν τρώμε δηλαδή από ανία, άγχος, για να μας κατέβει κάποια ιδέα την ώρα που λύνουμε τις ασκήσεις του σχολείου κ.λ.π. αλλά επειδή πεινάμε και τρώμε τόσο όσο χρειάζεται για να χορτάσουμε.
Γ.: Ο ρόλος του σχολείου πάντως είναι εξαιρετικά σημαντικός. Καλλιεργεί διατροφικές συνήθειες και στάσεις που συνοδεύουν το παιδί και στην εφηβική αλλά και στην ενήλικη ζωή του και το προστατεύουν από τις ασθένειες της εποχής που έχουν άμεση σχέση με τη διατροφή, όπως καρδιοπάθειες, μεταβολικό σύνδρομο κ.λ.π. Ειδικά προγράμματα αγωγής υγείας εκπονούνται συχνά στο σχολέιο, που έχουν χρονική διάρκεια και εμβαθύνουν στο θέμα της διατροφής, με ομιλίες ειδικών, έρευνες, εποπτικό υλικό κ.λ.π.
Στα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες η διατροφή είναι κάτι που συχνά ανησυχεί τους γονείς γιατί κάποιες φορές υπάρχει δυσκολία στην πρόσληψη τροφής, στην ποικιλία τροφών και στην εισαγωγή νέων γεύσεων. Και εδώ πάντως ισχύουν όλα τα παραπάνω, αλλά συχνά πρέπει να εκθέτουμε για περισσότερο χρόνο το παιδί στη νέα τροφή και κάποια στιγμή, βλέποντας και τα υπόλοιπα παιδιά ή τα άλλα μέλη της οικογένειας να την καταναλώνουν, πιθανόν να το κάνει και το ίδιο.
Διάφορα τρικς, όπως να φτιάχνουμε τα πιάτα με τα λαχανικά π.χ. με διάφορα χρώματα και με ένα ωραίο τρόπο κομμένα μπορεί να δελεάσουν το παιδί να δοκιμάσει τροφές που αρνιόταν στο παρελθόν. Το παιδί έτσι κι αλλιώς αλλάζει τα διατροφικά του γούστα μεγαλώνοντας. Συμφωνείς Λίλα;
Λ: Το φαγητό, ως εμπειρία στην οποία συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις, μπορεί να εμφανίζει ιδίαιτερες δυσκολίες στα παιδιά με αισθητηριακή ευαισθησία (διαταραχή αισθητηριακής ολοκλήρωσης), τέτοιες ώστε τελικά αυτά να περιορίζονται στην κατανάλωση ενός πολύ μικρού εύρους τροφών.
Κλειδί για τον εμπλουτισμό του παιδικού διαιτολογίου είναι η ενθάρρυνση στον πειραματισμό χωρίς πίεση αλλά με σταθερότητα. Την προσπάθεια αυτή οι γονείς μπορεί να τη διευκολύνουν προσφέροντας εναλλακτικούς τρόπους παρουσίασης και μαγειρέματος για το ίδιο τρόφιμο.
Όση δημιουργικότητα και ταλέντο όμως κι αν επιστρατεύσουν οι γονείς, αυτό που θα καθορίσει το αποτέλεσμα, είναι να μην ενδώσουν στον εξοστρακισμό τροφίμων από το καθημερινό τραπέζι. Η εξοικείωση μπορεί να πάρει πολύ χρόνο, να ξεκινήσει από την όσφρηση και την όραση και τελευταία να υποκύψει η γεύση, σε βάθος χρόνου, ωστόσο η τριβή με διάφορες τροφές βοηθά να μην εδραιωθεί ο αποκλεισμός τους.
Γιάννα Λουπάκη: νηπιαγωγός, Marte Meo Colleague Trainer
Λίλα Καραλή: ψυχολόγος, συστημική ψυχοθεραπεύτρια