Ένας απολογισμός στα 200 χρόνια ελεύθερης Ελλάδας και στα 40 χρόνια στην Ευρώπη Εμείς οι Έλληνες, βαθιά συναισθηματικός λαός, δυσκολευόμαστε να αυτοπροσδιορισθούμε και να αυτοεκτιμηθούμε.
Συνήθως τοποθετούμαστε στα άκρα της «ψωροκώσταινας» του αυτο-οικτιρμού, που όλοι την αδικούν και την εκμεταλλεύονται ή της αρχαιολατρικής αντίληψης, που στη δόξα των αρχαίων προγόνων μας, όλοι οι άλλοι μας χρωστούν.
Ή του ύψους ή του βάθους, είτε μια μίζερη αίσθηση κατωτερότητας είτε μια υπέρμετρη ψευδαίσθηση παγκόσμιας ανωτερότητας ενός περιούσιου λαού. Στον πολύ κόσμο και για την σύγχρονη ελληνική επιστήμη επικρατεί δυστυχώς η αντίληψη ότι η έρευνα και η επιστήμη είναι είδη «εισαγόμενα» εκ του εξωτερικού.
Είναι όμως έτσι; Μια σύγκριση, βασισμένη σε αντικειμενικά κριτήρια, της Ελλάδας σε σχέση με τις άλλες χώρες θα μπορούσε να απαντήσει στο ερώτημα. Σήμερα μάλιστα που υπάρχουν μεγάλες βάσεις δεδομένων, αυτό είναι σχετικά εύκολο.
Για την εκτίμηση του επιπέδου της έρευνας και της επιστήμης μιας χώρας έχουν χρησιμοποιηθεί αρκετά κριτήρια, μεταξύ των οποίων τα σημαντικότερα είναι
1) ο αριθμός των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά με κριτές
2) η επιστημονική τους εμβέλεια, δηλαδή πόσες φορές αναφέρονται σε αυτές οι άλλοι επιστήμονες (Η factor, Citations) και
3) ο αριθμός των διακεκριμένων επιστημόνων μιας χώρας. Με βάση αυτά τα κριτήρια έχουμε τα παρακάτω αποτελέσματα.
Ελλάδα στον κόσμο – Ελληνικά επιστημονικά άρθρα
Μια πρόσφατη ανάλυση, βασισμένη στην βάση δεδομένων της Scopus, συνέκρινε τον αριθμό των δημοσιεύσεων των τελευταίων 25 ετών, όλων των 240 χωρών του πλανήτη. Σε αυτή η Ελλάδα βρίσκεται στην 30η θέση με 338.200 άρθρα.
Αναγόμενος όμως ο αριθμός αυτός στο ένα εκατομμύριο κατοίκους κάθε χώρας, για να έχουμε μια πιο αντικειμενική σύγκριση μεταξύ πολυπληθών και μικρών κρατών, τότε η Ελλάδα ανεβαίνει στην 21η θέση των 240 χωρών του κόσμου!
Διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες.
Οι παραπάνω δημοσιεύσεις είναι προφανώς έργο των Ελλήνων επιστημόνων, που μια πρόσφατη μελέτη {Plos Biol, 2020 Oct;18(10):e3000918} μας δίνει την δυνατότητα να τους συγκρίνουμε με όλους τους επιστήμονες του κόσμου.
Η μελέτη ανέλυσε τα βιβλιομετρικά δεδομένα των εργασιών 7εκατομμυριων επιστημόνων του πλανήτη και παρουσίασε τα δεδομένα των 150.000 κορυφαίων εξ αυτών. Στην ανάλυση αυτή αναφέρονται τα ονόματα 648 Ελλήνων επιστημόνων που εργάζονται στη χώρα, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού.
Πρώτος από τους 648 διακεκριμένους Έλληνες επιστήμονες είναι ο καθ. Γ. Χρούσος του ΕΚΠΑ που βρίσκεται σε εξαιρετικά υψηλή θέση, την 219η, της παγκόσμιας κατάταξης. Αναλύοντας τα πιο συχνά επιστημονικά πεδία των Ελλήνων επιστημόνων στην κορυφή βρίσκεται η Ιατρική-Βιοϊατρική επιστήμη με δεύτερη αυτή των Μηχανικών και τρίτη της Πληροφορικής.
Ελλάδα στην Ενωμένη Ευρώπη
Συγκρίνοντας τον αριθμό των επιστημόνων κάθε κράτους της ΕΕ και αναγόμενο στο ένα εκατομμύριο κατοίκους τους, η Ελλάδα βρίσκεται στην 11η θέση των 27 κρατών. Στην κορυφής της λίστας είναι οι Σκανδιναβικές χώρες, η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Ιρλανδία.
Ελλάδα στα Βαλκάνια
Εκεί που η χώρα μας υπερέχει, και κατά πολύ μάλιστα, είναι στη σύγκρισή της με τις άλλες Βαλκανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας και της Κύπρου. Είτε βάσει του αριθμού των επιστημόνων είτε όταν αυτός αναφέρεται στο ένα εκατομμύριο κατοίκους, η Ελλάδα είναι πρώτη, με δεύτερη αναλογικά την Κύπρο.
Συμπερασματικά
Αυτή λοιπόν είναι η εικόνα της Ελλάδας στον Παγκόσμιο Επιστημονικό Χάρτη, με βάση τα σαφή αριθμητικά δεδομένα, δηλαδή στην 21η θέση παγκοσμίως, στην 11η στην ΕΕ και καθαρά πρώτη στα Βαλκάνια.
Επομένως η Ελλάδα, τεκμηριωμένα διαθέτει έναν σημαντικό αριθμό διαπρεπών επιστημόνων υψηλού κύρους με ανταγωνιστικό ερευνητικό έργο. Αν αναλογιστούμε μάλιστα ότι η χώρα δεν διαθέτει υψηλά ποσοστά του ΑΕΠ της για την έρευνα και το γεγονός ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα έχουν πολύ μικρότερο χρόνο λειτουργίας από τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά και υποστηρίζονται συγκριτικά με πολύ μικρότερους εθνικούς πόρους, τότε οι παραπάνω κατατάξεις θα πρέπει να μας κάνουν περήφανους για την ελληνική επιστήμη.
Ευελπιστώ, η Πολιτεία να αντιληφθεί την σπουδαιότητα της επιστημονικής έρευνας στην πρόοδο μιας χώρας και να την συνδράμει, ακόμη περισσότερο ηθικά και οικονομικά.
Ο Νίκος Σιαφάκας είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστήμιου Κρήτης