Από την εποχή του Πρώσου στρατιωτικού και συγγραφέα Καρλ φον Κλαούζεβιτς (1780-1831), πέρασαν πολλά χρόνια. Στο διαχρονικό βιβλίο του ‘Περί Πολέμου’, αναλύει ότι αφορούσε, στην εποχή του πάντα, τη θεωρία, τη στρατηγική, την τακτική και τη φιλοσοφία των πολέμων, ένα κείμενο με μεγάλη επιρροή και αναγνωρισιμότητα, ακόμα και στις μέρες μας, σε αρκετές στρατιωτικές σχολές. Επανέρχεται στο προσκήνιο τελευταία, με δεδομένη την αναπόφευκτη, όπως προοιωνίζεται, εισβολή των Ισραηλινών στη Λωρίδα της Γάζας τις επόμενες μέρες. Ίσως η επίσκεψη του αμερικανού Προέδρου καθυστερήσει την εισβολή, αλλά μάλλον είναι δρομολογημένη.
Στα τηλεοπτικά πάνελ, ραδιόφωνα και εφημερίδες αναλύεται, από ειδικούς στρατιωτικούς αναλυτές και άλλους, ο τρόπος που θα επισυμβεί η συγκεκριμένη επιχείρηση. Στο επίκεντρο των συζητήσεων είναι η χερσαία εισβολή στη Γάζα, αλλά κυρίως αν θα τολμήσουν να κατέλθουν οι ισραηλινοί στα υπόγεια τούνελ της οργάνωσης Χαμάς, το δίκτυο των οποίων ανέρχεται σύμφωνα με τις σχετικές πληροφορίες σε κάποιες εκατοντάδες χιλιόμετρα, ενώ το βάθος τους σε αρκετές δεκάδες μέτρα, μέχρι και εβδομήντα λέγεται, κάτω από τη γη.
Αντικειμενικός σκοπός, κατά το Ισραήλ, είναι η καταστροφή των σηράγγων και των υποδομών της Χαμάς και η εξόντωση των στελεχών της, με παράλληλη διάσωση των ομήρων, αλλά αναφύονται σοβαρότατα προβλήματα και ερωτηματικά δεδομένου ότι η επιχείρηση αυτή θα θέσει σε κίνδυνο άπαντες, επιτιθέμενους και αμυνόμενους, κάτω στα έγκατα της γης.
Γιατί σίγουρα εκεί βρίσκονται πολλοί, μαχητές, άμαχοι και όμηροι. Αποθήκες με στρατιωτικό υλικό, τρόφιμα και νερό και όλα τα απαραίτητα για μερικές μέρες απομόνωσης. Οι πόλεμοι μέσα στον αστικό ιστό, κι’ αυτό είναι παλιά και τεκμηριωμένη γνώση, είναι δύσκολοι και επικίνδυνοι. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον όλων στρέφεται προς τον υπόγειο κόσμο των τούνελ. Σύμφωνα με έγκυρες και αποδεδειγμένες πληροφορίες, το δίκτυο των σηράγγων είναι δαιδαλώδες με πολλαπλές συνδέσεις με το έδαφος και την επικράτεια του Ισραήλ.
Αλλά υπάρχουν τρανταχτές δυσκολίες, όπως απέδειξε καθαρά η προηγηθείσα πείρα των Αμερικανών από τον πολύχρονο πόλεμο του Βιετνάμ. Πάνε λίγα χρόνια που βρέθηκα περιφερόμενος για κάποιες εβδομάδες στην ελκυστική χώρα του Βιετνάμ. Μια από τις μέρες που πέρασα στη Σαϊγκόν, την αφιέρωσα στην επίσκεψη του αποκαλούμενου ‘Τριγώνου του Σιδήρου’ που βρίσκεται εβδομήντα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Σαϊγκόν, κάτω από το έδαφος του οποίου βρίσκεται αναπτυγμένο το έξυπνο συγκρότημα των σηράγγων Κου Τσι (Cu Chi), που ανοίχτηκε από τους Βιετκόνγκ. Ήταν η περιοχή η οποία χρησίμευε ως κύρια οδός ανεφοδιασμού κατά την διάρκεια εκείνου του πολύχρονου πολέμου.
Η περιοχή χρησίμευσε ως εφαλτήριο για την επίθεση στη Σαϊγκόν, τον έλεγχο των πρακτόρων και μέρος κρυψώνας των ομάδων δολιοφθοράς. Το αρχικό μήκος των σηράγγων ήταν μεγαλύτερο από 250 χιλιόμετρα, σήμερα όμως μόνο τα εκατόν είκοσι διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Τα τμήματά του προσέφεραν πολλαπλές υπηρεσίες. Θάλαμοι ύπνου, κουζίνες και φρεάτια χτίστηκαν για να στεγάσουν, να τροφοδοτήσουν και να εξυπηρετήσουν τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των θαμώνων αγωνιστών και δημιουργήθηκαν υποτυπώδη νοσοκομεία που περιέθαλπαν τους τραυματίες. Τα περισσότερα από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν και συντηρηθούν οι σήραγγες εκλάπησαν από αμερικανικές βάσεις ή αιχμάλωτους στρατιώτες.
Το ιατρικό σύστημα χρησιμεύει ακόμα και σήμερα ως ένα καλό παράδειγμα της βιετναμέζικης εφευρετικότητας στην αντιμετώπιση της έλλειψης βασικών πόρων. Κλεμμένοι κινητήρες μοτοσυκλετών δημιουργούσαν την ηλεκτρική ενέργεια και το φως, ενώ τα πάσης φύσεως παλιοσίδερα από καταρριφθέντα αεροσκάφη, διαμορφώθηκαν σε χειρουργικά εργαλεία. Οι γιατροί επινόησαν νέες μεθόδους για να εκτελέσουν κάποιες εκ φύσεως απαιτητικές χειρουργικές επεμβάσεις. Τα συστήματα των σηράγγων είχαν μεγάλη σημασία για τους Βιετκόνγκ στην όλη αντίσταση απέναντι στις αμερικανικές δυνάμεις και βοήθησαν δεόντως στην τελική στρατιωτική επιτυχία. Πολλοί Βιετναμέζοι, εκεί μέσα, σώθηκαν κυριολεκτικά από τον ‘Πορτοκαλί Παράγοντα’, ενός ισχυρότατου φυτοκτόνου φαρμάκου που κατέστρεφε για δεκαετίες όλη την περιοχή όπου ριχνόταν.
Οι Αμερικανοί στρατιώτες χρησιμοποίησαν τον όρο ‘μαύρη ηχώ’ για να περιγράψουν τις συνθήκες μέσα στις σήραγγες. Για τους Βιετκόνγκ, η ζωή στο εσωτερικό τους, ήταν δύσκολη. Ο αέρας, το νερό και τα τρόφιμα ήταν λιγοστά και οι υπόγειες σήραγγες ήταν μολυσμένες με μυρμήγκια, δηλητηριώδεις σαρανταποδαρούσες, σκορπιούς, αράχνες και πολυποίκιλα ζωύφια. Τις περισσότερες φορές, οι αντάρτες περνούσαν την ημέρα στις σήραγγες όπου εργάζονταν σε διάφορες αναγκαίες εκκρεμότητες ή ξεκουράζονταν και έβγαιναν μόνο τη νύχτα για να ρυθμίσουν τις λεπτομέρειες για τις προμήθειες, τις συγκομιδές στα χωράφια τους ή να αντιμετωπίσουν τον εχθρό σε άτακτες ξαφνικές μάχες.
Μερικές φορές, σε περιόδους ισχυρών βομβαρδισμών ή αμερικανικής μετακίνησης στρατευμάτων, αναγκάζονταν να παραμείνουν στα υπόγεια για πολλές ημέρες, συνεχόμενα. Οι ασθένειες έδιναν και έπαιρναν μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν στις σήραγγες, ιδίως της ελονοσίας, η οποία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη αιτία θανάτου μετά από τους τραυματισμούς στα πεδία των μαχών. Εκθέσεις της εποχής έδειχναν ότι σε κάθε δεδομένη στιγμή, οι μισοί εκεί κάτω είχαν ελονοσία και σχεδόν όλοι εντερικά παράσιτα. Πλησιάζοντας στην περιοχή, δυσκολεύεται κάποιος να φαντασθεί ότι εδώ, μερικές δεκαετίες πριν, ο τόπος υπέφερε από βόμβες, χημικές ενώσεις, αεροπλάνα και πυρκαγιές και ότι η ευρύτερη περιοχή ήταν το επίκεντρο ενός αμείλικτου και καταστροφικού ανταρτοπόλεμου, τουλάχιστον από βιετναμέζικης πλευράς.
Όπως επίσης ήταν δύσκολο να φανταστώ ένα τεράστιο δίκτυο σηράγγων σκαμμένων κάτω από τα πόδια μας, καθώς και ότι μια άκαμπτη ομάδα ανθρώπων έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτά και όλοι ήταν πρόθυμοι και αποφασισμένοι να πολεμήσουν και να πεθάνουν για να προστατεύσουν τη γη τους από τους απρόσκλητους εισβολείς.
Σε κάποια σημεία σκεπασμένα με φύλλα, βρίσκονται τα στόμια μερικών καταπακτών. Κοιτάζω προσεκτικά μία από τις εισόδους των σηράγγων! Σήμερα φαντάζει κάπως αναμενόμενη, αλλά μερικές δεκαετίες πριν ήταν ολοσχερώς κρυμμένη. Λίγο πιο πέρα, υπάρχει ένα άλλο τμήμα των σηράγγων, το οποίο όπως μας προειδοποιεί ο οδηγός είναι πιο πολύπλοκο από το πρώτο. Τα λαγούμια πάνε σταδιακά τρία μέτρα κάτω από το έδαφος και συνεχίζουν για αρκετά μέτρα προς τα κάτω χωρίς εξόδους. Η προειδοποίηση από τους Βιετναμέζους ήταν σαφής.
Δεν πρέπει να εισέρχονται οι παχύσαρκοι, οι πολύ ψηλοί, κι όσοι πάσχουν από άσθμα ή παρουσιάζουν κρίσεις πανικού κάτω από παρεμφερείς καταστάσεις. Η μετακίνηση στις σήραγγες έγινε σε σκυφτή θέση, μετακινώντας σε μερικά σημεία το κορμί με τα χέρια και τα γόνατα. Ο οδηγός μας λέει ότι πριν λίγα χρόνια έγιναν κάποιες διευρύνσεις για λόγους καθαρά επισκεψιμότητας, αλλά στα επίμαχα χρόνια υπήρχε χώρος αρκετός μόνο για ένα μαχητή έτσι ώστε να μπορεί να κινείται έρποντας κατά μήκος των σηράγγων με την κοιλιά επίπεδη και τους αγκώνες τους σταυρωμένους μπροστά. Και φυσικά δεν μπορούσαν να γυρίσουν με κανένα τρόπο προς τα πίσω!
Χωρίς ηλεκτρικό φωτισμό, χωρίς κάποια στοιχειώδη ομαλή στρώση από σκυρόδεμα για την πρόληψη δημιουργίας βρωμιάς στα δάπεδα και με σχεδόν καθόλου καθαρό αέρα, πολλές εκατοντάδες ανθρώπων έζησαν κάτω από το έδαφος, κάτι ομολογουμένως αδιανόητο για τη σημερινή πραγματικότητα.
Ο βαθμός δυσκολίας, φόβου, δυσανεξίας και κλειστοφοβίας, είναι ευθέως ανάλογος με το μήκος της διαδρομής εντός των σηράγγων. Φυσικά σε κάποια σημεία σήμερα είναι φτιαγμένα κάποια ανοίγματα, είτε για αερισμό είτε για μικρή ανάπαυση μέχρι να φτάσουμε στην απέναντι πλευρά. Οι περισσότεροι, κρατικοί πάντοτε, οδηγοί δεν επιτρέπουν περαιτέρω πορεία για ευνόητους λόγους. Οι περισσότεροι άνθρωποι τότε ήξεραν μόνο για τις σήραγγες που έχτισαν ή αυτές μέσα στις οποίες κινούνταν και ζούσαν. Η άγνοια του υπόλοιπου δικτύου σήμαινε ότι αν για οποιονδήποτε λόγο ρωτιόντουσαν βιαίως ή βασανίζονταν, δεν θα μπορούσαν να δώσουν λεπτομέρειες για το σύνολο των σηράγγων, την πορεία τους ή τα συνολικά σχέδια για το υπόλοιπο του συγκεκριμένου κρησφύγετου.
Οι σήραγγες αυτές, όμως, δεν πέρασαν εντελώς απαρατήρητες από τους Αμερικανούς αξιωματούχους. Αναγνώρισαν τα δαιμόνια πλεονεκτήματα που προσέφεραν στους Βιετκόνγκ, και ως εκ τούτου ξεκίνησαν σημαντικές εκστρατείες για να αναζητήσουν και να καταστρέψουν το συγκεκριμένο σύστημα των σηράγγων.
Ρίψεις εκρηκτικών, εκτόξευση δηλητηριωδών αερίων, χειροβομβίδων ή μεγάλων ποσοτήτων νερού στα ανοίγματα των σηράγγων, χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον. Ο έξυπνος σχεδιασμός όμως των σηράγγων μαζί με τη στρατηγική χρήση των θυρών-παγίδων και των αποτελεσματικότα των συστημάτων φιλτραρίσματος του αέρα, εξουδετέρωσαν σε μεγάλο βαθμό την αμερικανική τεχνολογία. Η εξουδετέρωση των Βιετκόνγκ τελικά έγινε, σε κάποιο βαθμό, βέβαια, από τους ‘αρουραίους των σηράγγων’, όπως απεκλήθησαν οι τολμηροί εκείνοι άντρες, μια ομάδα εθελοντών οπλισμένοι μόνο με ένα πυροβόλο όπλο, ένα μαχαίρι, ένα φακό και ένα κομμάτι σπάγκο, θυμίζοντας το μίτο της Αριάδνης.
Τελικά το εγχείρημα αποδείχθηκε επιτυχές, αλλά μάταιο. Προς το τέλος του πολέμου, οι σήραγγες βομβαρδίστηκαν τόσο βαριά και βίαια που μερικά τμήματα πραγματικά υπέκυψαν, ενώ άλλα εκτέθηκαν σε ελεύθερη θέα. Αλλά μέχρι τότε, είχαν καταφέρει να προστατέψουν αποτελεσματικά τις μονάδες των ανταρτών και τους έδωσαν πολύτιμο χρόνο να βρουν άλλες λύσεις επιβίωσης, καταπολέμησης και καταστροφής του εχθρού.
Επιστρέφοντας, τώρα, στην κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας, οι σήραγγες που χρησιμοποιούνται από τη Χαμάς κάτω από τη Γάζα, είναι χώροι αποθήκευσης και όπλων, μεταξύ των άλλων. Ταυτόχρονα, στη διάθεση όλων βρίσκονται όλα όσα μπορεί να προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, τόσο για αμυνόμενους όσο και για επιτιθέμενους. Φυσικά οι Ισραηλινοί πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους και καλό πληροφοριακό δίκτυο, αν παραβλέψουμε το πρόσφατο φιάσκο με την επιτυχή εισβολή της Χαμάς. Η παγκόσμια κοινότητα, αλλά και οι αντιμαχόμενες πλευρές, αναμφίβολα πολλά θα μάθουν για όλα αυτά με την έναρξη των επιθέσεων στη Γάζα και το ανελέητο αντάρτικο που θα αρχίσει πάνω και κάτω από τη γη, ανάμεσα σε Ισραηλινούς και στελέχη της Χαμάς, με θύματα όχι μόνο από αυτούς αλλά και από τον άμαχο πληθυσμό και τους ομήρους.