Ο συγγραφέας π. Ευάγγελος Γκανάς με το νέο του βιβλίο “Ο λύχνος πάνω στη λυχνία”. Η εκκλησία ως εναλλακτική πόλις, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2017, καθώς θέτει τις νέες ερωτήσεις που έχει δημιουργήσει η μετανεωτερική εποχή (η νεωτερική είναι από τον 18ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα) στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Στα είκοσι δύο κεφάλαια, τα οποία αποτελούν εισηγήσεις του συγγραφέα σε θεολογικά και επιστημονικά συνέδρια κατά την περίοδο 2010-2016, μαζί με τα ερωτήματα δίνονται και απαντήσεις που βασίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία και την πατερική παράδοση.
Στο παρόν πόνημα εξετάζονται και αναλύονται οι σχέσεις εκκλησίας-κράτους, θεολογίας και επιστήμης, φιλοσοφίας και ορθοδοξίας, καθώς και η βιοηθική, η βιοπολιτική, η δογματική ακρίβεια, ο ηθικός βίος, η κοινωνική δικαιοσύνη, η παιδεία και η παγκόσμια ειρήνη. Όλα αυτά είναι κοινά προβλήματα και για τα άλλα δυο χριστιανικά δόγματα, δηλαδή τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον Προτεσταντισμό, γι’ αυτό και στο παρόν πόνημα επιχειρείται ένας γόνιμος διάλογος των τριών δογμάτων, με τη βοήθεια θεολόγων παγκόσμιου βεληνεκούς, φιλοσόφων και λογοτεχνών, όπως o MacIntyre (φιλόσοφος), o Π. Κονδύλης (στοχαστής), ο Ο’ Donovan (θεολόγος), ο Yoder (θεολόγος), η Marilynne Robinson (συγγραφέας) κ.ά. Κάποια από τα προαναφερθέντα προβλήματα, όπως π.χ. η σχέση κράτους-εκκλησίας στις προτεσταντικές χώρες έχουν διευθετηθεί, ενώ σε άλλες σοβεί η σύγκρουση της δογματικής ακρίβειας (Ρωμαιοκαθολικισμός) με τον ηθικό βίο (προτεσταντισμός).
Η διαπίστωση είναι ότι κοινός εχθρός όλων των δογμάτων είναι η εκκοσμίκευση, η οποία οδηγεί στην «αόρατη εκκλησία» σε σχέση με την κοινωνία (ζούμε με την απουσία της εκκλησίας), η «ιδιωτική» εκκλησία σε σχέση με τον συνάνθρωπο (προσωπική συμμετοχή και ερμηνεία των ιερών διδαχών κατά το δοκούν) και ο ηθικισμός (η νέα αόριστη ηθική, η οποία δημιουργήθηκε με τη λογοκρατία του Διαφωτισμού και στηρίζεται κυρίως στην καντιανή φιλοσοφία και όχι στη χριστιανική θεώρηση της ζωής των ευαγγελίων).
Όλα αυτά βιώνει σήμερα ολόκληρος ο Δυτικός κόσμος και μαζί με αυτόν και η Ελλάδα, ως αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης, του μεταμοντερνισμού, της αποδόμησης και του ψυχικά θρυμματισμένου σύγχρονου ανθρώπου. Με άλλα λόγια, σήμερα κυριαρχεί σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής η ατομοκεντρική θεώρηση, η οποία πήρε τη θέση της χριστοκεντρικής ο-ντολογικής θεώρησης οδηγώντας σε υπαρξιακά και θεολογικά αδιέξοδα.
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μέσω του πάπα Φραγκίσκου απαντά: «Ο Θεός είναι σίγουρα στο παρελθόν, γιατί εκεί έχει αφήσει τα ίχνη του. Και υπάρχει επίσης στο μέλλον ως υπόσχεση. Αλλά ο «συγκεκριμένος» Θεός βρίσκεται στο παρόν». Επίσης, προτείνει για τα άλλα δόγματα, «να αναγνωρίσουμε όσα το Άγιο Πνεύμα έχει σπείρει στους άλλους, τα οποία είναι δώρα για μας». Όλα αυτά μέσα από το βιβλίο του πάπα Φραγκίσκου “Για μια εκκλησία φτωχή και των φτωχών”.
Αντίστοιχα, η Προτεσταντική Εκκλησία, ενώ στο παρελθόν έδινε απαντήσεις με βάση την καντιανή κανονιστική θεωρία του δικαίου της νεώτερης εποχής, η οποία θεμελιώνεται στο πρωτείο του ατόμου και των φυσικών του δικαιωμάτων, τώρα επιστρέφει στις «παλιές» ευαγγελικές αρχές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι απόψεις των επιφανών προτεσταντών θεολόγων Yoder και O’ Donovan, οι οποίοι συμφωνούν ότι η χριστιανική ηθική και η πολιτική θεολογία οφείλουν να εδράζονται στο Ευαγγέλιο, καθώς και ότι «η ανάδειξη της λατρείας είναι ο κατεξοχήν τρόπος μετοχής του λαού στη σωτηριώδη θεία οικονομία».
«Η ορθοδοξία πρέπει να αγκαλιάσει κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, δηλαδή κοινωνικές σχέσεις, οικονομία, πολιτική, ηθική, αισθητική, οικολογία». Αυτή είναι η πρόταση του συγγραφέα για το ορθόδοξο δόγμα, καθώς η ενασχόληση μόνο με τη θεολογία δεν αρκεί. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι στο δοκίμιο υπάρχουν μόνο μικρές αναφορές στην ορθόδοξη νηπτική παράδοση και στις δογματικές αλήθειες, καθώς αμφότερα είναι δεδομένα και γνωστά.
Συνοψίζοντας, ας κρατήσουμε στη μνήμη το απόσπασμα από το βιβλίο του π. Ευάγγελου Γκανά: «Οι Πατέρες έδωσαν το παράδειγμα μεταμορφώνοντας τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό σε χριστιανικό-οικουμενικό. Εμείς πρέπει να μεταμορφώσουμε την παγκοσμιοποίηση, τον σχετικισμό και τον καταναλωτισμό με την επανανοηματοδότηση μέσα από το φως της αποκάλυψης».
*Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος