Η ορθή διαχείριση των υδατικών πόρων κάθε περιοχής, όπως η Κρήτη, πρέπει να συνυπολογίζει και τους μη συμβατικούς υδατικούς πόρους, όπως είναι το αφαλατωμένο υφάλμυρο νερό και οι επεξεργασμένες εκροές των αστικών υγρών αποβλήτων, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία.
Για την Κρήτη αυτό είναι ιδιαίτερης αξίας επειδή υπάρχουν πολλές αξιόλογες παράκτιες υφάλμυρες πηγές, όπως στη Γεωργιούπολη Χανίων, στο Μπαλί Ρεθύμνου, στον Αλμυρό Ηρακλείου, στον Αλμυρό Αγίου Νικολάου και στην Μαλαύρα Λασιθίου (Αγγελάκης, 2024). Όπως έχει επανειλημμένα αναφερθεί, το αφαλατωμένο υφάλμυρο νερό είναι πολύτιμος υδατικός πόρος διότι είναι άφθονο, πολύ καλής ποιότητας και πολύ χαμηλού κόστους. Σημειώνεται ότι το κόστος αφαλάτωσής του είναι χαμηλότερο από το 30% του κόστους αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού.
Ιδιαίτερα στην ανατολική Κρήτη σε περιόδους ξηρικών ετών, όπως τα τρέχοντα, η αντιμετώπιση των προβλημάτων επιβάλλει την συμπερίληψη και αξιοποίηση και μη συμβατικών πόρων. Εκτός από το αφαλατωμένο νερό, πρέπει να θεωρούνται σοβαρά προς χρήση οι επεξεργασμένες εκροές των αστικών υγρών αποβλήτων ακόμη και για ύδρευση, όπως συμβαίνει σε αρκετές άλλες αναπτυγμένες χώρες.
Γι’ αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) και ο Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ έχουν θεσπίσει από το 2017 σχετικά κριτήρια επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων εκροών αστικών υγρών αποβλήτων για ύδρευση (USEPA, 2017). Τα κριτήρια αυτά του WHO έχουν έκτοτε επικαιροποιηθεί τέσσερις φορές. Η τελευταία αναθεώρηση έγινε το 2022 (WHO, 2022).
Σήμερα στις ΗΠΑ, σε 43 από τις 50 πολιτείες λειτουργούν σχετικά έργα επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων εκροών υγρών αποβλήτων για ύδρευση. Άλλες χώρες στις οποίες προωθούνται παρόμοια έργα είναι η Σιγκαπούρη, η Αυστραλία (Σίδνεϊ και Περθ), η Δημοκρατία της Ναμίμπιας, στην νότια Αφρική και άλλες. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), υπάρχει υστέρηση στη χρήση των μη συμβατικών πόρων επειδή η διαχείριση των υδατικών πόρων καθορίζεται από τις κεντρικές και βόρειες χώρες, που είναι αυτάρκεις σε διαθέσιμους φυσικούς υδατικούς πόρους.
Στην Ελλάδα, από το 2011, έχει θεσπιστεί η χρήση επεξεργασμένων εκροών υγρών αποβλήτων για άλλες χρήσεις παρά το ότι θα έπρεπε να έχουν ακολουθηθεί οι πρακτικές της Κύπρου και της Μάλτας, που πρωτοπορούν σε επίπεδο ΕΕ.
Ιδιαίτερα στην Ανατολική Κρήτη θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν πλείονα προβλήματα της, όπως στην Κύπρο, εάν οι επεξεργασμένες εκροές όλων σχεδόν των έργων των Μονάδων Επεξεργασίας Υγρών Αποβλήτων (ΜΕΥΑ) μεγαλύτερων των 2000 ισοδυνάμων κατοίκων (ι. κ.) χρησιμοποιούνταν για άρδευση γεωργικών και καλλωπιστικών καλλιεργειών την αρδευτική περίοδο και τον υπόλοιπο χρόνο για εμπλουτισμό και προστασία υπόγειων υδροφορέων ή άλλες χρήσεις τους.
Στην Ανατολική Κρήτη π.x., τέτοιας δυναμικότητας σχετικά έργα είναι των Μοιρών, Τυμπακίου, Μαλίων, Χερσονήσου, Αγίου Νικολάου, Σητείας, Παλαίκαστρου και άλλα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νέα ΜΕΥΑ της Νεάπολης Λασιθίου, όπου οι επεξεργασμένες εκροές, σύμφωνα με τα υφιστάμενα κριτήρια, διατίθενται σε ύψωμα, από όπου με βαρύτητα μπορούν να αρδευτούν γεωργικές εκτάσεις και πιθανόν να εμπλουτιστεί υπόγειος υδροφορέας της περιοχής.
Άλλο δυνάμενο να αντιμετωπισθεί πρόβλημα, είναι η ενίσχυση του φράγματος Μπραμιανού στην Ιεράπετρα την τρέχουσα περίοδο με επεξεργασμένες εκροές αστικών υγρών αποβλήτων της πόλης, αντί της χρήσης νερού από την πηγή Μαλαύρας. Σημειώνεται ότι το νερό αυτής της πηγής είναι υφάλμυρου και ακατάλληλο για άρδευση, πριν την ανάμειξη του με το νερό του φράγματος και υψηλότερου κόστους μεταφοράς του στο φράγμα.
΄Ενα τελευταίο παράδειγμα είναι η δυνατότητα αξιοποίησης των εκροών της ΜΕΥΑ Ηρακλείου στη Φοινικιά (Εικ. 1), που σήμερα είναι πολύ μικρή. Καθημερινά παράγονται 40000 m3 περίπου επεξεργασμένες εκροές υγρών αποβλήτων. Από αυτές, λιγότερες από 10.000 m3 ημερησίως χρησιμοποιούνται την θερινή περίοδο για άρδευση και οι υπόλοιπες απορρίπτονται στην θάλασσα.
Για να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή θα πρέπει να επεκταθεί και να βελτιωθεί το αρδευτικό δίκτυο. Σε αυτό το δίκτυο, νότια του έργου και σε υψηλότερο σημείο από τον οικισμό του Προφήτη Ηλία, θα μπορούσε να κατασκευαστεί υδατοδεξαμενή από όπου η άρδευση μπορεί να γίνεται με βαρύτητα.
Η ίδια δεξαμενή θα μπορούσε να χρησιμοποιείται την μη αρδευτική περίοδο για έργο τύπου αντλιοαποταμίευσης για παραγωγή ενέργειας. Ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε να συνδυασθεί με κάποιο μικρό φράγμα σε χαμηλότερο ύψος, στον ποταμό που εκβάλει στον Γιόφυρο, που να αποταμιεύει τις εκροές των αποβλήτων την χειμερινή περίοδο και χρήση του για αντιπλημμυρική προστασία την χειμερινή και για άρδευση τη θερινή περίοδο.
Τέλος, θα πρέπει να τονισθεί ότι, σχεδόν το σύνολο των ΜΕΥΑ, δεν συντηρούνται και η λειτουργία τους είναι πλημμελής. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του έργου της ΜΕΥΑ Ηρακλείου. Σήμερα, η ΔΕΥΑ Ηρακλείου λειτουργεί με το ήμισυ περίπου του προσωπικού, που είχε την 10ετία του ΄90, τότε που ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός του Ηρακλείου ήταν το ήμισυ του σημερινού.
Βιβλιογραφία
- Αγγελάκης, Α. Ν. (2024). Μη συμβατικοί υδατικοί πόροι. Πατρίς, 25/1/2024, https://patris.gr/2024/01/20/mi-symvatikoi-ydatikoi-poroi/
- WHO (2022) Guidelines for drinking-water quality, 4th edition, incorporating the 1st and 2nd addenda. World Health Organization, Geneva, Switzerland.
- US EPA (2017). Potable Reuse Compendium. Environmental Protection Agency (EPA) Office of Waterand CDM Smith. Washington DC, USA.