Οκτώβρης, ο δέκατος μήνας του γρηγοριανού ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Η ονομασία του προέρχεται από τη λατινική λέξη octo (οκτώ) επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά των μηνών.
Στη συνέχεια, που ήταν δέκατος του έτους, αυτό δεν τον εμπόδισε να διατηρήσει την αρχική του ονομασία. Στη Ρώμη για μια ολόκληρη εβδομάδα, από την 5η Οκτωβρίου έως την 12η, τελούνταν προς τιμή του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου μεγαλοπρεπείς γιορτές με αγώνες και διάφορες τελετές στον Ιππόδρομο.
Ο Οκτώβριος ή Οκτώβρης συχνά αναφέρεται από το λαό ως Άι-Δημήτρης ή Άι-Δημητριάτης, από τη μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα. Μια γιορτή που ο λαός μας την θεωρεί ορόσημο του χειμώνα, η οποία συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 του Απρίλη.Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα.
Το πιο σημαντικό δώρο του Οκτώβρη στους γεωργούς είναι οι πολλές βροχές του, γι’ αυτό και σε πολλά μέρη ονομάζεται Βροχάρης. Οι βροχές αυτές θεωρούνται ευεργετικές και γι’ αυτό ο λαός λέει: «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οχτώ σακιά δε γέμισες».
Οι Λατίνοι αγρότες επίσης ονόμαζαν τον Οκτώβριο Sementilius (=Σποριάτη), από το semen (= σπόρος).
Σε διάφορα μέρη ο Οκτώβριος αναφέρεται ως Μπρουμάρης (Ομιχλώδης, Σκοτεινός), μια ονομασία όμως που συχνότερα συναντάμε για τον Δεκέμβριο, από το λατινικό bruma, που υποδηλώνει τη μικρότερη μέρα ή αντίστοιχα τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (22 Δεκεμβρίου). Σε άλλα μέρη, τέλος, ονομάζεται και Παχνιστής, από την πάχνη που πέφτει τότε στους αγρούς.
Ο Οκτώβριος συνδέεται στο σύνολο σχεδόν των ψηφιδωτών παραστάσεων της όψιμης αρχαιότητας με τις αγροτικές και τις άλλες εποχικές ασχολίες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι η παρασκευή και η δοκιμή του οίνου και το κυνήγι μικρών ζώων και πουλιών.
Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου όπως προαναφέραμε κυριαρχεί αυτόν τον μήνα.
Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας γίνονται πανηγύρια και μ’ αυτά όπως φαίνεται κλείνουν τα πανηγύρια όλου του χρόνου. Κάποτε του Άι Δημητριού άνοιγαν και τα βαρέλια με το νέο κρασί και ακολουθούσε ένα ατέλειωτο γλέντι, αφού προηγουμένως ο παπάς διάβαζε την ευχή για το καινούργιο κρασί. Έτσι έκαναν τότε οι άνθρωποι τότε που η ζωή τους ήταν πιο απλή και η πίστη τους ακλόνητη. Σήμερα συνηθίζουμε να αφήνουμε στην άκρη και να παραμερίζουμε αυτές τις συνήθειες μ’ αποτέλεσμα η ζωή μας να γίνεται ολοένα και πιο πεζή, αλλά και άχαρη συγχρόνως. Ο Οκτώβρης μήνας είχε μια ιδιαίτερη βαρύτητα για τους τσομπάνηδες.
Νοίκιαζαν λιβάδια από διαφόρους προκειμένου να ξεχειμωνιάσουν τα ζωντανά τους από την γιορτή του Αγίου Δημητρίου μέχρι την γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Αυτό ήταν το όριο και έπαιρναν και πιστικούς ή παραγιούς, όπως τους έλεγαν, προκειμένου να φυλάνε τα κοπάδια τους. Επίσης το χωριό τους έβαζε τον γιδοβιτσάρη, τον αγροφύλακα θα λέγαμε, για να προσέχει τις περιουσίες των κατοίκων, από τα κοπάδια τους. Γιδοβιτσάρης είναι ο φύλακας των κατσικιών όλου του χωριού. Επίκεντρο λοιπόν αυτού του μήνα του Οκτώβρη η γιορτή του Άι Δημήτρη, γι’ αυτόν τον λόγο δίκαια και ολόκληρος ο μήνας πήρε το όνομα της εορτής του τιμώμενου Αγίου.
Όταν πιάσουν πρώιμα τα πρωτοβρόχια, ο καιρός ξεθυμαίνει και στο έμπα του Οκτώβρη ξανάρχονται και πάλι οι καλές μέρες που μας θυμίζουν καλοκαίρι που διαρκεί γύρω στις 15 μέρες συνήθως. Ο λαός το ονομάζει αυτό “μικρό καλοκαιράκι”. Πολλές φορές ο ήλιος καίει αρκετά, όπως Ιούλιο και Αύγουστο, γι’ αυτό το καλοκαιράκι το ονόμασαν “γαϊδουροκαλόκαιρο”. Το πρώτο συνθετικό “γαϊδούρι” έχει επιθετική σημασία, όπως και η λέξη “γαϊδουράνθρωπος”. Την αποδίδει ο λαός στο καλοκαίρι για να φανερώσει που αν και είναι χρονικά σύντομο και περασμένο επιμένει να ενοχλεί τους ανθρώπους με τα καμώματά του.
Συχνά έλεγαν οι παλιότεροι “αυτό δεν είναι καλοκαίρι, είναι γαϊδουροκαλόκαιρο”. Στα ορεινά μέρη όμως ο καιρός είναι κρύος και τα σταφύλια και γενικά η εργασία του τρύγου μένει πίσω. Επιλέγουν τότε οι άνθρωποι της υπαίθρου να τρυγήσουν τα αμπέλια αρχές μέχρι και τα μέσα του Οκτώβρη και αυτή είναι η αιτία που τον λένε και Τρυγομηνά.
Οκτώβρης! Ο μήνας που ενώνει τους ανθρώπους, αφού αρχίζουν οι μέρες να μικραίνουν, αρχίζει ο καιρός να χαλάει και οι άνθρωποι μαζεύονται στα σπίτια τους, περιμένοντας τον χειμώνα και τις ξεχωριστές του όμορφες στιγμές που τον χαρακτηρίζουν.