Κάπου προς τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα (1895), ήρθε στο προσκήνιο το εμβληματικό και αξεπέραστο σύγγραμμα «Η Ψυχολογία των μαζών», ένα βιβλίο που επρόκειτο να σημαδέψει με τις επώδυνες αλήθειες του αρκετές γενιές και πολυποίκιλες ανθρώπινες συμπεριφορές.
Συγγραφέας του, ο πολύπειρος Γάλλος γιατρός Γκουστάβ Λε Μπον (1841 –1931), ο οποίος είχε απλώσει το δίχτυ των ενδιαφερόντων του πολύ πέραν της ιατρικής. Στην κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την ανθρωπολογία, μεταξύ πολλών άλλων.
Μετά από τις σπουδές του στο Παρίσι και τις εμπειρίες του από την Παρισινή Κομμούνα του 1871, ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη, την Ασία και τη βόρεια Αφρική, συναντώντας και μελετώντας πλήθος λαών και πολιτισμών.
Όλα εκείνα διαμόρφωσαν σταδιακά την προσωπικότητα και την κοσμοθεωρία του Γκουστάβ Λε Μπον. Καρπός όλων των εμπειριών του, το προαναφερόμενο βιβλίο που αναδεικνύει την ψυχολογία της μάζας, του πλήθους.
Εκεί όπου αναδύεται μια νέα ψυχολογική οντότητα, η οποία επηρεάζει και κυριεύει όλους και τους εντάσσει άθελά τους στην ομογενοποιημένη μάζα. Φυσικά η κοινωνιολογική του θεωρία με το ψυχολογικό υπόβαθρο και το έντονο άρωμα των συντηρητικών και αντιδραστικών του απόψεων που επέκριναν ανοιχτά την έννοια του σοσιαλισμού, τον έφεραν απέναντι στο γαλλικό κατεστημένο της εποχής του.
Αλλά φυσικά, «Η ψυχολογία των μαζών», συνέχισε την πορεία της στο χρόνο, θίγοντας και παρουσιάζοντας σκληρές αλήθειες που συνδέουν την ανθρώπινη μάζα με τον χαρακτήρα των ολοκληρωτικών καθεστώτων.
Το άτομο εκεί μέσα, λέει, ο Λε Μπον, έχει ήδη απωλέσει την κρίση του, την ικανότητα να σκέφτεται λογικά και παρουσιάζει ευερεθιστότητα και παρορμητικότητα, χωρίς να είναι σε θέση να ελέγχει απόψεις και συμπεριφορές.
Είχα διαβάσει το βιβλίο αυτό πολλές δεκαετίες πριν, αφού ήταν ένα από τα αγαπημένα του δάσκαλου πατέρα μου που μού έδωσε και στο οποίο προσέτρεξα αρκετές φορές.
Ήρθε στο νου μου οσάκις παρατηρούσα αυθόρμητες, δήθεν, αντιδράσεις πλήθους οπαδών πολιτικών κομμάτων, ειδικά στη δεκαετία του ’70 και ’80 του προηγούμενου αιώνα, όταν άκουγαν ομιλίες από λαοπλάνους πολιτικούς που υπόσχονταν τα πάντα, χωρίς δυστυχώς να κρίνουν λόγια και έργα, μια κλασική περίπτωση αντισυστημισμού που ερχόταν αψυχολόγητα αντίθετα από κάθε έννοια συστημικότητας, προσβλέποντας στη διάλυση της καθεστηκυίας τάξης, με αγώνες εμβαπτισμένους στα ταξικά νάματα και χαρακτήρα, πέρα από κάθε έννοια ρεαλισμού.
Αδυνατώντας να προσφέρουν κάτι ουσιαστικό, εφαρμόσιμο, και εκστομίζοντας λέξεις και φράσεις περί αποφασισμένων λαών για γκρέμισμα του υπάρχοντος και ισχύοντος συστήματος.
Το ΠΑΣΟΚ, ίσως υπήρξε το πρώτο κόμμα που χρησιμοποιούσε στον πολιτικό λόγο αντισυστημική ρητορική, λόγω του λαοπλάνου ηγέτη εκείνης της εποχής. Όλοι ενθυμούνται το περιεχόμενο των ομιλιών του, τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις και ουρανομήκεις επευφημίες του αλαλάζοντος, χαμηλά, πλήθους.
Ήταν η εποχή που η κάθε αντισυστημικότητα, ερχόταν φιλόδοξα για να μείνει ως παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Για να λάβει σάρκα και οστά όμως, έπρεπε να εδραιωθεί η ανυπακοή, η αναξιοκρατία, η καχυποψία και δυσπιστία σε κάθε τι εδραιωμένο στην κοινωνία.
Όλα εκείνα τελικά έγιναν και δυστυχώς έμειναν! Οι ατέρμονες αερολογίες, οι οπισθοδρομικές νοοτροπίες, η κοινωνική τοξικότητα, και τόσα άλλα. Κι’ όλα αυτά τη στιγμή που ήταν η καταλληλότερη για εμπέδωση μιας ευνομούμενης κοινωνίας, μακριά από ανίκανες ιαχές και πολιτικές ασυναρτησίες.
Η περίφημη ψυχολογία των μαζών και εδώ, είχε ήδη συντελεσθεί στην πράξη! Η συνέχεια υπήρξε και πάλι γνωστή. Βιώσαμε, την προηγούμενη δεκαετία, τις ανεξέλεγκτες συμπεριφορές της αλαλάζουσας κοινωνίας, νοοτροπία αγέλης, με απούσα κάθε έννοια κουλτούρας και αισθητικής, στο κέντρο της πρωτεύουσας, κι’ ύστερα μια νέα δυναμική και καινούργια αντισυστημικότητα είχε εδραιωθεί, εκμεταλλευομένη τυχαία και βίαια περιστατικά, συγκρούσεις με την αστυνομία, νομιμοποιημένες εθνικές επέτειοι, ετήσιες καταστροφές των πόλεων, και τόσα άλλα πασίγνωστα.
Είναι περιττό να συνεχίζει κάποιος να αραδιάζει γεγονότα και συμπεριφορές πολιτικών και μάζας σε πορείες, μαζικές εκδηλώσεις, καταλήψεις, κινήματα και εγκατεστημένες αυταρχικά «επετείους».
Τις έζησε και συνεχίζει να τις ζει η ελληνική κοινωνία. Και δυστυχώς κάθε φορά αλλάζει προσωπείο, ώστε να παρουσιάζεται ως κάτι καινούργιο στον πολιτικό ορίζοντα, με έντονη την αντισυστημικότητα η οποία να φαντάζει ως ανέλπιστη αρετή!
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας