Τέλη κάθε Ιανουαρίου, εορτάζουμε και τιμούμε τη μνήμη και τη μεγάλη συμβολή στην ενδυνάμωση της χριστιανικής πίστης τους δύσκολους 4ο και 5ο αι. μ.Χ. των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννη του Χρυσόστομου. Πρόκειται για τους, κατά τη γνώμη μας, επιφανέστερους από τους Πατέρες της Εκκλησίας στα χρόνια εκείνα, που τέθηκαν τα θεμέλια για τη χριστιανική θεολογία και η διδασκαλία των λόγων του Κυρίου ημών Χριστού εμψύχωνε στους χριστιανούς της Ανατολικής Ρωμαϊκής ή Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην καθημερινή ζωή τους έναντι εξωτερικών εχθρών του κράτους τους και των αιρέσεων.
Στο παρόν κείμενο, με τη βοήθεια των Ελληνικών Λειτουργικών Κειμένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος, θα αναζητήσουμε και θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε μέρος από τους «χαρακτηρισμούς» που έχουν αποδοθεί από το πλήρωμα της Εκκλησίας στο πέρασμα των αιώνων στους Τρεις Ιεράρχες.
Θα μας απασχολήσουν «χαρακτηρισμοί» που ακούγονται κατά το Μικρό Εσπερινό και στο Μεγάλο Εσπερινό της παραμονής της εορτής των Τριών Ιεραρχών από την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ο Βασίλειος είναι ὁ ἔνθεος νοῦς, εφόσον η σκέψη του είναι γεμάτη θεό και η σοφία του είναι θεϊκό χάρισμα. Ο Γρηγόριος υμνείται ως ἡ θεία φωνή, γιατί με το λόγο του έφερε τη διδασκαλία του Χριστού κοντά στους ανθρώπους. Και ο Ἰωάννης είναι ὁ παγκόσμιος λαμπτήρ, διότι, κατά τη γνώμη μας, εξέπεμπε άσβεστο το φως της αλήθειας του χριστιανισμού προς όλο το ανθρωπολόι.
Και οι τρεις μαζί αποκαλούνται δοῦλοι ἀγαθοὶ καὶ πιστοί, εὖ ἐργάται τοῦ ἀμπελῶνος Χριστοῦ, από τη στιγμή που αγόγγυστα έταξαν τη ζωή τους στον Κύριο ημών Ιησού Χριστού και εργάστηκαν με πίστη και αρετή και άοκνα, προκειμένου να καρποφορεί πάντα και παρά τους δύσκολους καιρούς ο αμπελώνας του Θεού, δηλαδή η αγάπη με την οποία περιβάλλει κάθε στιγμή κάθε άνθρωπο.
Επίσης, οι Τρεις Ιεράρχες χαρακτηρίζονται εὐσεβείας οἱ πρόβολοι, οἱ μετὰ τοὺς δώδεκα τρεῖς Ἀπόστολοι. Με άλλα λόγια, από τη μια, ήταν αυτοί που υπερασπίστηκαν και διαφύλαξαν την ευσέβεια του χριστιανικού λαού στην εποχή τους, την πανταχόθεν γεμάτη αιρετικούς και εθνικούς. Και από την άλλη, διέδωσαν με τα θεόπνευστα γραπτά και λόγια τους όπως οι δώδεκα απόστολοι και μαθητές του Ιησού Χριστού το κήρυγμά του έτσι ώστε δικαιολογημένα να θεωρούνται και ισαπόστολοι.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, στο πρόσωπο των Τριών Ιεραρχών, τιμά τους Ἱεράρχας τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν Πατέρων κλέος, τῆς Πίστεως τοὺς πύργους, καὶ τῶν Πιστῶν Διδασκάλους καὶ φύλακας. Και τούτο, διότι ξεχώριζαν για το ήθος και τις γνώσεις τους, αλλά, κυρίως, για τον υπέρ της αληθινής πίστης και για τη διδασκαλία και την προστασία των χριστιανών μακριά από κάθε αντίθετο με τη χριστιανική διδαχή, κακό και ψυχοβλαβές.
Στα μεταβατικά χρόνια του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ. για το Βυζάντιο και το χριστιανισμό, οι ειδωλολάτρες και οι αιρετικοί, για δικούς τους λόγους, ήθελαν να μένει ο λαός στα σκοτάδια της αμάθειας. Τότε, λοιπόν, εμφανίστηκαν και έδρασαν με όλες τους τις ψυχοπνευματικές δυνάμεις ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και, με το έργο και το λόγο τους, δικαίως αναγνωρίστηκαν ως ἀκτῖνες καὶ δᾳδουχίαι και τῶν ἐσκοτισμένων ἡ ἀνάβλεψις, αφού πρόσφεραν άδολα και ανιδιοτελώς στο πλήρωμα της Εκκλησίας το πολυπόθητο θεϊκό φως της λυτρώσεως των ψυχών και του καθαρμού από τα σωματικά πάθη.
*O Γεώργιος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος, Msc Διαχ/σης Πολιτιστικής Κληρονομιάς & Διαχ/σης Πληροφ/κων συστημάτων