«Διασκέδασε στη Γη και στη θάλασσα. Δυστυχής είναι όποιος γίνεται διάσημος. Πλούτη, τιμές, ψεύτικες οπτασίες του κόσμου αυτού. Όλα δεν είναι τίποτε άλλο παρά σαπουνόφουσκες».
Με τις παραπάνω λίγες λέξεις έκλεισε την συνέντευξη που έδωσε o Γάλλος φυσικός, Pierre Gilles, μετά την απονομή του βραβείου Nobel φυσικής το 1992 που του έγινε, όπου ένα από τα θέματα της εισηγήσεώς του ήταν οι σαπουνόφουσκες, προσθέτοντας ότι καμιά άλλη ολοκλήρωση της συνέντευξής του δεν θα ήταν καταλληλότερη.
Ακόμη και ο Άγιος Νείλος ο Ασκητής έλεγε: Φύλλα και σαπουνόφουσκες και καπνό και άχυρα και σκιά και σκόνη χαρακτήρισα όλα τα λαμπρά αυτού του κόσμου.
Όπως είπαμε, οι σαπουνόφουσκες ήταν ένα από τα θέματα της εισήγησής του Γάλλου καθηγητή, και που ήταν αφιερωμένη στην Soft matter (μαλακή ύλη), οι σαπουνόφουσκες που όπως έγραφε « είναι η απόλαυση των παιδιών μας». Βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό, ακούοντας αυτή τη σύνθετη λέξη, είναι το γνωστό παιδικό παιχνίδι.
Ποιος δεν έπαιξε όταν ήταν παιδί με το να κάνει σαπουνόφουσκες και να τις απολαμβάνει βλέποντάς τις να πετούν ψηλά στον αέρα; Όμως, δικαιολογείται ένα τόσο μεγάλο ενδιαφέρον από την επιστημονική κοινότητα για αυτά τα όμορφα αντικείμενα, χρωματιστά αλλά εύθραυστα, αιθέρια, που με ένα απλό άγγιγμα και μετά δεν υπάρχει τίποτα πλέον;
Λοιπόν οι σαπουνόφουσκες αποτελούν ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα σε πολλούς τομείς της επιστημονικής έρευνας: από τα μαθηματικά στην χημεία, από την φυσική στην βιολογία και την αιμοδυναμική. Και όχι μόνο, και στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη γενικότερα, για να μην σας πω και στο design, ακόμη και στη διαφήμιση.
Μια ιστορία που άρχισε πολλούς αιώνες πριν και συνεχίζεται ακόμη. Είναι φυσικό ότι μεταξύ των πρώτων που τους τράβηξε το ιριδίζον χρώμα των λεπτών αυτών μεμβρανών από σαπούνι υπήρξαν οι καλλιτέχνες και ιδιαίτερα οι ζωγράφοι.
Ενώ για τους μαθηματικούς οι σαπουνόφουσκες αποτελούν μοντέλα μιας πολύ σταθερής μορφής γεωμετρίας. Για τους καλλιτέχνες, το μεγαλύτερο μέρος που ασχολήθηκε από αυτούς, οι σαπουνόφουσκες υπήρξαν, αποτελούν και θα αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος όχι τόσο μόνο για την αστεία και χιουμοριστική μορφή τους αλλά όσο και ως σύμβολο, ως αλληγορία της εύθραυστης πραγματικότητας, της πτώσης των ανθρωπίνων πραγμάτων, της ίδιας της ζωής…
Επίσης και για τους καλλιτέχνες ο 17ος αιώνας αποτελεί την εποχή που πραγματοποιείται το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις σαπουνόφουσκες. Και μπορούμε πάντοτε να διηγούμαστε από αυτοβιογραφίες και την επιστήμη, από την τέχνη και τη διασκέδαση, την δική μας ζωή με τις φούσκες αυτές, γιατί όπως έλεγε ο λόρδος Kelvin μπορείς να περάσεις όλη σου τη ζωή μελετώντας τις σαπουνόφουσκες και διασκεδάζοντας συγχρόνως.
Εφόσον είναι σίγουρο ότι τα παιδιά ενθουσιάζονται πάντα με τις σαπουνόφουσκες, είναι δικαιολογημένο ένα τόσο ενδιαφέρον για τα όμορφα αυτά αντικείμενα, χρωματισμένα με απίθανα χρώματα, εύθραυστα, αιθέρια, που με ένα φύσημα δεν υπάρχει τίποτα πια; Οι σαπουνόφουσκες είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα της επιστημονικής έρευνας: από τα μαθηματικά στην χημεία, από τη φυσική στη βιολογία, και όχι μόνο και στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη γενικότερα.
Μια ιστορία που αρχίζει πολλούς αιώνες πριν και που συνεχίζεται ακόμη. Φτάνει να θυμηθούμε τον Ισαάκ Νεύτωνα ο οποίος το 1704 πρώτος μελέτησε τις λεπτομέρειες και το χρώμα που παρατηρείται πάνω στις σαπουνόφουσκες. Αλλά και για να μην ξεχνάμε και τους προγόνους μας, ο Ζηνόδωρος από την Παιανία, που έζησε την περίοδο του 200 έως 140 π.Χ, ήταν εκείνος που μελέτησε το γιατί σχηματίζεται μια φούσκα, μια σφαίρα, όταν φυσάμε πάνω σε μια μεμβράνη από σαπούνι.
Φαντάζομαι ότι κάποιος θα σκεφτεί: οι μαθηματικοί που έχουν τόσα σοβαρά προβλήματα να λύσουν καταπιάνονται με ένα τόσο ασήμαντο πράγμα όπως τη γεωμετρία των μεμβρανών και τις σαπουνόφουσκες;
Αστεία πράγματα, πράγματα για παιδιά! Δεν πρέπει ποτέ να ζητούμε από τους μαθηματικούς να μας λένε σε τι χρειάζονται οι έρευνες με τις οποίες ασχολούνται. Όταν το 1800 διατυπωνόταν η θεωρία των κόμβων σχετικά με την δομή του ατόμου, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι υπήρχε το DNA και ότι η θεωρία των κόμβων θα χρησιμοποιείτο για να ερμηνευτεί η δομή του. Κάποιος θα σκέφτεται ακόμη, ναι αλλά σε τι χρησιμεύουν;
Πήγαμε ποτέ να παρακολουθήσομε ένα αγώνα ποδοσφαίρου στο ολυμπιακό στάδιο του Μονάχου της Baviera; Εκεί θα βλέπαμε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, θα βλέπαμε τις τέντες που σκεπάζουν τους θεατές και που μελετήθηκαν χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα μεμβρανών από σαπούνι. Ποιός ήταν εκείνος που είχε την ιδέα; Ήταν ο γερμανός αρχιτέκτονας Frei Otto. Τα μαθηματικά χρησιμεύουν δεν ξέρουμε όμως το πως ούτε πρέπει να ζητούμε το γιατί. Κατά βάθος είναι μια μορφή ποίησης.
Στο έργο του « σαπουνόφουσκες και όχι πόλεμο» ο Σύριος ποιητής Khaled Youssef μας καλεί να δούμε και να εμβαθύνομε στις ομοιότητες που παρουσιάζει η ζωή μας με το παραπάνω αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών που περιγράψαμε. Μια σαπουνόφουσκα είναι τόσο όμορφη αλλά και τόσο εύθραυστη όσο η ζωή μας εξ αιτίας των πολέμων, των ασθενειών και όποιων άλλων αντιξοοτήτων παρουσιάζει η ζωή μας και εξαφανίζεται τόσο γρήγορα που δεν προλαβαίνομε να εκτιμήσομε την ομορφιά της όπως συμβαίνει με την ίδια τη ζωή μας.
Ευχόμαστε η ομορφιά του κόσμου που φαίνεται πίσω από μια λαμπερή φυσαλίδα, να μας κάνει να σκεφτούμε και να αφεθούμε στη μαγεία της ζωής που υπάρχει γύρω μας. Να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια των παιδιών και το «ταξίδι αυτό με τις σαπουνόφουσκες» που ξεκίνησε από τη Γαλλία να φτάσει κάποια στιγμή στον τόπο του, τη Συρία, φέρνοντας ειρήνη και ελπίδα.
* Ο Βασίλης Χατζηγιάννης είναι Dr μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος μηχανικός, ομότιμος καθηγητής ΑΤΕΙ Κρήτης
email: [email protected]