Τέλη Μαρτίου του 1941. Η ηπειρωτική Ελλάδα είχε καταληφθεί από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς. Οι στρατιώτες μας επέστρεψαν με κρυοπαγήματα, ρακένδυτοι και πεινασμένοι από το μέτωπο, με οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο στην πρωτεύουσα.
Οι Κρήτες, ακόμα δυσκολότερα κατάφερναν να βρουν θέση σε κάποιο πλοίο, επιστρέφοντας στο αγαπημένο τους νησί.
Στην πόλη μας η κατάσταση θα λέγαμε ανάστατη. Οι Ηρακλειώτες, όσοι κατάγονταν από χωριά, στα οποία ζούσαν ακόμα οι γονείς τους ή κάποιοι από τους συγγενείς τους, είχαν ήδη φύγει από την πόλη, μόλις είχε αρχίσει η κατάρρευση.
Οι υπόλοιποι είχαν μείνει στο Ηράκλειο, μη γνωρίζοντες την επόμενη μέρα που θα ξημέρωνε.
Συνηθισμένο ήταν για πολλούς το παρακάτω περιεχόμενο του εγγράφου που ακολουθεί, το οποίο έπαιρναν στα χέρια τους πολλοί ιδιοκτήτες ακινήτων, από τον Διοικητή της Παθητικής αεραμύνης:
Παρακαλείσθε όθεν όπως από σήμερον λάβητε παν μέτρον ίνα καταστή τούτο προσιτόν εις το κοινόν εν περιπτώσει συναγερμού λόγω αεροπορικής επιδρομής.
Εφιστώμεν την προσοχήν υμών δια την ακριβή συμμόρφωσιν προς αποφυγήν των βαρυτάτων συνεπειών του Νόμου.
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΠΑΘΗΤ. ΑΕΡΑΜΥΝΗΣ
ΕΜΜΑΝ. ΟΡΦΑΝΟΥΔΑΚΗΣ
ΤΑΓ/ΧΗΣ ΧΩΡ/ΚΗΣ”
Η πόλη μας είχε μεγάλη ανάγκη από δημιουργία καταφυγίων τα οποία θα παρείχαν ασφάλεια στους πολίτες της.
Έτσι είχαν δημιουργηθεί νέα καταφύγια: α) στην είσοδο επί της οδού Νικολάου Τσακίρη στο Μποδοσάκειο παράπλευρα στο πιλοποιείο Παπαδάκη β) στο υπόγειο του μαγαζείου Εμμανουήλ Βαρβεράκη, είσοδος από την οδό Λασθένους, κοντά στην Αρμένικη Εκκλησία, γ) στο υπόγειο του καταστήματος των αδελφών Τσαχάκη στην πλατεία της Αγίας Αικατερίνης (είσοδος από την οδό Αρχοντοπούλου) δ) στο υπόγειο της κατοικίας Αναστασίου Γιαννακοπούλου, στη λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου Β’ (σημερινή οδός Δημοκρατίας) ε) στο υπόγειο της οικοδομής Θ. Κουφάκη, είσοδος από την λεωφόρο Δουκός Μποφώρ, έναντι Μεγάρου Φυτάκη (εδώ στεγαζόταν η εταιρία εξαγωγής γεωργικών προϊόντων), στ) στην Ενετική στοά η οποία βρισκόταν απέναντι από το Δημοτικό Πανάνειο νοσοκομείο και είχε είσοδο από την τάφρο του φρουρίου, στην οποία οδηγούσε πέτρινη σκάλα και ζ) στο εργοστάσιο του Τερδήμου, το οποίο βρισκόταν στην λεωφόρο Ικάρου.
Περί καταφυγίων λοιπόν ο λόγος και ευκαιρίας δοθείσης κάποιες οικογένειες της οδού Δελημάρκου απευθύνονται στον Δήμαρχο της πόλης μας Μηνά Γεωργιάδη, προκειμένου να ικανοποιηθεί το άιτημά τους, με την ακόλουθη επιστολή:
“Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε, η οδός Ντελημάρκου διαιρείται σε τρία τμήματα α) το πρώτον από της αγοράς μέχρι πολυκλινικής το οποίο βεβαίως έχει μοναδικό καταφύγιο διά όλη την αγοράν, την κλινική του κυρίου Ιερωνυμάκη β) το δεύτερο τμήμα της οδού Ντελημάρκου από της πολυκλινικής μέχρι της οδού Μηριόνου το οποίο έχει μοναδικό καταφύγιο και δια την οδό Μηριόνου την οικίαν στην οποίαν ενοικεί ο Γυμνασιάρχης Κυριακάκης γ) το τρίτο τμήμα της οδού Ντελημάρκου από την οδό Μηριόνου μέρι του Μποδοσακείου μετά της συνοικίας ταύτης της ιδιοκτησίας Ορφανού ισόγειον μάλιστα. Νυν προέκυψε το εξής ζήτημα δια το δεύτερον καταφύγιον της οικίας του Γυμνασιάρχου Κυριακάκη. Ενώ όταν εκηρύσσονται δημόσια τα καταφύγια και ο Δήμος επελήφθη σχετικώς, τότε ο κ. Κυριακάκης είπε να μην ενεργήσουμε να κηρυχθεί δημόσιον, διότι αυτοπροαιρέτως θα το είχεν εις την διάθεσιν όλων των γειτόνων.
Και πράγματι από της κηρύξεως του πολέμου εφιλοξενούμεθα εις το καταφύγιο τούτο, στο οποίο ο Δήμος έστειλε σάκκους με άμμο δια δύο φεγγίτας, οι κάτωθι οικογένεια: 1) Βουρεξάκη 2) Κλινάκη 3) Μακράκη 4) Τσαμπαρλάκη 5) Κουριαλίδου 6) Κεδίλκογλου 7) Μπαμπαλετάκη 8) Βουλγαράκη 9) Αγλούπα 10) Ψιλλάκη 11) Δουκουμετζίδου 12) Σαββάκη κ.λπ.
Κάλλιστα για το λόγο αυτό εκαθαρίσθη το υπόγειο καταφύγιο κείμενο υπό τέσσερας σιδηροπαγείς πλακας, ενός μοναδικού δια το Ηράκλειον κτιρίου ως συμπαγούς και σιδηροπαγούς χυτού ενιαίο συνόλου του όλου κτιρίου. Επί του υπογείου ασπρίσαμε και ετοποθετήσαμε πάγκους και καθίσματα ιδικά μας. Ο δε Δήμος, όπως προαναφέραμε σάκκους άμμου δια δύο φεγγίτας.
Παραδόξως όμως ο Γυμνασιάρχης Κυριακάκης αρνείται πλέον την φιλοξενίαν λέγων ότι η οικία του δεν είναι δημόσιον καταφύγιον και ότι δεν θα δέχεται του λοιπού κανένα, ούτε τας κλείδας θα αφήνει ως μέχρι τούδε επραττεν, ούτε σχεδόν τύποις μόνον κλειστήν την οικίαν του.
Επειδή εις την ρηθείσαν οικίαν ενοικεί απ’ του πολέμου μόνον ο πάντοτε απών Γυμνασιάρχης Κυριακάκης εις του οποίου την διάθεσιν δεν δύνανται να στηρίζονται πλέον τόσες ψυχές, εν περιπτώσει βομβαριδμσού εφόσον παραδόξως αυτός δεν αντιλαμβάνεται πλέον ότι οικογένειες στρατευθέντων και θυμάτων πολέμου έχουσιν ανάγκην της φιλοξενίας του καταφυγίου του. Δια ταύτα αιτούμεθα την ταχίστην κήρυξιν της οικοδομής ταύτης ως δημοσίου καταφυγίου.
Εν Ηρακλείω τη 27η Μαρτίου 1941”
Ακολουθούν οι υπογραφές των προαναφερομένων οικογενειών.
Ο Δήμος Ηρακλείου με τον αρμόδιο μηχανικό του Τσαντηράκη στέλνει τους μηχανικούς Αναστάσιο Γιαννακόπουλο και Ιωάννη Γρυλιωνάκη προκειμένου να εξετάσουν τα καταφύγια της οδού Δελημάρκου (οικία Κυριακάκη) και στην οδό Μεταξά (σημερινός δρόμος της Δαιδάλου), την αποθήκη Μιχαήλ Τσικαλάκη.
Μέρες πολέμου. Μια ασυνήθιστη εικόνα για την πόλη μας. Οι παραγωγείς με τα κάρα τους φορτωμένα με πράγματα και ανθρώπους, στιβαγμένους ο ένας πάνω στον άλλο, φεύγουν για τα χωριά τους. Η αγορά είχε παραλύσει, τα καταστήματα έκλειναν το ένα μετά το άλλο. Λιγοστοί οι άνθρωποι που κυκλοφορούσαν στους δρόμους. Συχνό φαινόμενο οι βομβαρδισμοί, οι απειλές, ο όλεθρος, οι καταστροφές και όλοι περίμεναν με αγωνία τη λήξη του συναγερμού, έστω και πρόσκαιρα να αισθανθούν λίγο καλύτερα!
Με αγωνία νύχτα και μέρα μέσα στα καταφύγια περνούν ώρες ατέλειωτες οι συνάνθρωποί μας στην Ουκρανία. Μέσα στη δίνη του πολέμου, ελπίδα για το αύριο δίνουν τα μικρά παιδιά, που παίζουν μέσα σ’ αυτά. Ο ήχος των σειρήνων έχει αντικαταστήσει τους χτύπους του ρολογιού και οι κάτοικοι έντρομοι σπεύδουν στα καταφύγια, μήπως και ξεφύγουν από τη βροχή των ρωσικών πυραύλων. Μια ζωή που έχει αλλάξει δραματικά. Από τη στήλη μας αυτή ας ευχηθούμε να έρθει το συντομότερο η πολυπόθητη ειρήνη!