Υπάρχουν διάφορες μορφές ελευθερίας. Η οικονομική, η κοινωνική, η ψυχολογική, η πνευματική και η μεταφυσική. Κάθε μια αποτελεί κατάκτηση και δεν μας χαρίζεται. Στο όνομα της ελευθερίας πολλά εκατομμύρια άνθρωποι έχουν θυσιαστεί.
Ο Διονύσιος Σολωμός αναγνωρίζει την ελευθερία να βγαίνει από τα ιερά κόκαλα των Ελλήνων και ο Ντελακρουά την ζωγραφίζει ως μια πανέμορφη κόρη με γυμνό μαστό να υψώνεται πάνω από κρανία.
Οι κοσμοπολίτες, στωικοί φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι ένας δούλος μπορεί να είναι ελεύθερος εσωτερικά και να αντικρίζει με ταραξία ακόμα και τον θάνατο, ενώ ένας πάμπλουτος ηγέτης να είναι δούλος.
Σε μια οργανωμένη κοινωνία η απόλυτη μεταφυσική ελευθερία , όπως εκείνη που αγωνίζεται να κατακτήσει ο Ν. Καζαντζάκης, να μετατρέψει τη σάρκα σε πνεύμα, είναι μια ηρωική ουτοπία που αρμόζει σε ασκητές, που με αγωνία αναζητούν την μία και μοναδική αλήθεια.
Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες επιδιώκεται η χρυσή ισορροπία ανάμεσα στο κράτος, την κοινωνία και το άτομο. Αν δεχτούμε ένα ισοσκελές τρίγωνο που στην κορυφή του είναι το κράτος και στις δύο γωνίες της βάσης του η κοινωνία και το άτομο, το σημείο που τέμνονται οι διχοτόμοι αποτελεί το ιδανικό. Ούτε η κοινωνία, ούτε το κράτος πρέπει να καταχράται και να απορροφά τα δικαιώματα του ατόμου, γιατί τότε καταλήγομε στον ολοκληρωτισμό, ούτε το άτομο αυθαίρετα να κάνει ότι θέλει γιατί τότε κυριαρχεί η καταστροφή και η αναρχία.
Όταν κυριαρχεί η κοινωνία και η κρατική βία, τότε είναι σαν να έχουμε μιαν άσφαλτο που εξαφανίζει και ακυρώνει κάθε ατομική ιδιομορφία και επιλογή. Σε μια ορχήστρα κάθε όργανο διατηρεί το δικό του ηχόχρωμα και η αρμονία προκύπτει από το συγχρονισμό που υπηρετεί μιαν ανώτερη λυτρωτική ομορφιά. Η αληθινή ελευθερία στη δημοκρατία είναι σαν το ψηφιδωτό. Κάθε ψηφίδα έχει το δικό της σχήμα και χρώμα και εναρμονίζεται με τις άλλες για να υπηρετήσει τη μορφή που αναπαύει την ανθρώπινη ψυχή.
Συχνά σε έκτακτες περιπτώσεις επιβάλλονται ορισμένοι κανόνες που περιορίζουν τα ατομικά δικαιώματα για να υπηρετηθεί ο γενικότερος σκοπός της προστασίας του κοινωνικού συνόλου. Φυσικά, τα άτομα πάντα μπορούν να επιδιώκουν σε κανονικές συνθήκες την ευτυχία χωρίς εξωτερικό ή εσωτερικό εξαναγκασμό, αν δεν βλάπτουν τους άλλους. Η ύπαρξη, όμως, κανόνων που καθορίζουν το πλαίσιο της ατομικής δράσης είναι πάντοτε αναγκαία, γι αυτό πρέπει τα άτομα να εσωτερικεύουν την αναγκαιότητα να υπάρχουν οι κανόνες αυτοί. Οπότε δεν θα αναγκάζονται με τη βία να πειθαρχούν.
Ακόμα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η χειρότερη μορφή δουλείας είναι η άγνοια. Η γνώση και η σκέψη, δηλαδή η πνευματική και ψυχική ελευθερία κατακτώνται δύσκολα, αλλά συνθέτουν έναν κόσμο που είναι αντάξιος του ανθρώπου. Η ανθρώπινη ζωή φυσικά κι ο φόβος του θανάτου συνυπάρχουν. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος στο ποίημά του « Εις την οδόν Φιλελλήνων» καταλήγει:
«η δόξα των Ελλήνων που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμον εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου»
Αυτός ο οίστρος της ζωής είναι ίσως η ύψιστη μορφή ελευθερίας που χαρίζει σε όλους τη δυνατότητα να συνυπάρχουν και να δρουν μέσα σε πλαίσια και κανόνες που όλοι αναγνωρίζουν και σέβονται.