Με αισθήματα συμπάθειας για τους Αφγανούς που εγκαταλείφθηκαν στο έλεος των Ταλιμπάν και οργής, τόσο εναντίον των φανατικών ισλαμιστών, υποστηρικτών της «σαρίας», όσο και των δυτικών συμμάχων που εγκατέλειψαν τους Αφγανούς ανυπεράσπιστους στα χέρια των σκληροπυρηνικών ισλαμιστών, παρακολουθεί ο κόσμος όσα συμβαίνουν στη μαρτυρική χώρα που λέγεται Αφγανιστάν.
Οι εικόνες από το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας Καμπούλ, με τους ανθρώπους να στριμώχνονται και να ποδοπατιούνται για μια θέση στα αεροπλάνα της ελευθερίας, με τις γυναίκες να παραδίδουν τα παιδιά τους στους ξένους στρατιώτες, για να τα πάρουν μακριά από τον επερχόμενο εφιάλτη, δεν είναι εικόνες από κάποιο αμερικάνικο φιλμ καταστροφής.
Είναι εικόνες ανθρώπων που αγωνίζονται να φύγουν από μια χώρα, στην οποία σε λίγο θα επικρατήσει ο σκοταδισμός, η ανελευθερία, ο φανατισμός και ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός. Τρέμουν οι γυναίκες για τη μοίρα που περιμένει τις ίδιες και τα παιδιά τους, κυρίως τα κορίτσια.
Δεν θα αναφερθώ όμως σε αυτά, που είναι γνωστά και τα βλέπουμε με θλίψη κάθε μέρα στις οθόνες των τηλεοράσεων και στο διαδίκτυο. Με ενδιαφέρει η στάση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους και η «ήττα» την οποία υπέστησαν, αφού, ύστερα από είκοσι χρόνια και παρά τα δισεκατομμύρια που ξόδεψαν και τους ανθρώπους που έχασαν, δεν μπόρεσαν να χτίσουν μια ισχυρή δημοκρατία και να οργανώσουν ένα στρατό ικανό να αντιμετωπίσει τους Ταλιμπάν.
Τι συνέβη λοιπόν και απέτυχαν; Στην προσπάθεια να ανιχνεύσω τις αιτίες θα έχω σύμμαχό μου τον μέγιστο ιστορικό της αρχαίας Ελλάδας, τον Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης, όπως λέει ο ίδιος, έγραψε την ιστορία του, για να είναι αιώνιο απόκτημα των ανθρώπων, επειδή αφενός όσα έγραψε είναι η πλήρης αλήθεια και, αφετέρου, πολλά ιστορικά γεγονότα του μέλλοντος θα είναι όμοια με όσα συνέβησαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αφού η ανθρώπινη φύση είναι πάντα η ίδια (Ιστοριών, Α, 22).
Επομένως, διαβάζοντας την ιστορία του Θουκυδίδη, μπορεί ο κάθε άνθρωπος να συμπεράνει τι πρόκειται να γίνει σε περίπτωση παρόμοιων γεγονότων και να διδαχθεί από την ιστορία.
Σύμφωνα με τον μεγάλο ιστορικό, η Αθήνα ήταν η μεγάλη, η παγκόσμια δύναμη της εποχής, ήταν μια ναυτική αυτοκρατορία. Καθώς η θουκυδίδεια ανθρωποκεντρική θεώρηση της ιστορίας υποστηρίζει ότι «η ανθρώπινη φύση έχει το νόμο της ο αδύνατος να καταπιέζεται από τον ισχυρότερο» (John B. Bury, Οι αρχαίοι Έλληνες ιστορικοί, εκδ. Παπαδήμα, σ.116), η Αθήνα δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τον νόμο αυτό.
Για να κάμψουν τη διστακτικότητα των Σπαρτιατών, αντιπαρατάσσουν τα προτερήματα των Αθηναίων στα ελαττώματα των Σπαρτιατών. Έτσι, στο κείμενο οι Αθηναίοι παρουσιάζονται ως νεωτεριστές, ικανοί να συλλαμβάνουν νέα σχέδια και να τα εκτελούν τάχιστα, είναι τολμηροί πέρα από ό, τι υπαγορεύει η φρόνηση, και αισιόδοξοι, είναι δραστήριοι και ακαταπόνητοι, ριψοκίνδυνοι, φιλοπάτριδες και ανυποχώρητοι στις δυσκολίες και τις αποτυχίες.
Και το κείμενο κλείνει ως εξής: «Η εκτέλεση του καθήκοντος αποτελεί γι’ αυτούς τη μοναδική εορτή και θεωρούν την ησυχία της απραξίας ως μεγαλύτερη συμφορά από την επίπονη δράση. Επομένως, θα έλεγε την αλήθεια όποιος θα ισχυριζόταν τελικά γι’ αυτούς ότι γεννήθηκαν με σκοπό ούτε οι ίδιοι να μένουν ήσυχοι ούτε και τους άλλους να αφήνουν ήσυχους» (Ιστοριών Α, 70).
Θα έλεγα ότι η αρχαία μεγάλη δύναμη που λεγόταν Αθήνα αντιστοιχεί στη σύγχρονη, μεγάλη επίσης, δύναμη που λέγεται ΗΠΑ. Ως μεγάλη δύναμη, οι ΗΠΑ δεν ξέφυγαν από το νόμο της επιβολής με τη δύναμη των όπλων. Το πρόσχημα βρίσκεται πάντα για τις επεμβάσεις τους στις διάφορες περιοχές του κόσμου.
Μπορεί να είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατία, η προστασία των αδυνάτων. Έτσι οι ΗΠΑ (και κάθε μεγάλη δύναμη, όπως έδειξαν και οι επεμβάσεις της άλλοτε Σοβιετικής Ένωσης σε διάφορα κράτη) επενέβησαν σε περιοχές όπου διακυβεύονταν μεγάλα οικονομικά ή γεωστρατηγικά συμφέροντα, με πρόσχημα τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Εξάλλου, οι Αμερικανοί μοιάζουν κατά πολύ με τους Αθηναίους, όπως τους περιέγραψαν οι Κορίνθιοι στη δημηγορία τους: είναι νεωτεριστές, τολμηροί, ριψοκίνδυνοι, δραστήριοι. Δεν διστάζουν να αναλάβουν μακρινές εκστρατείες και ούτε οι ίδιοι μένουν ήσυχοι ούτε και αφήνουν άλλους στην ησυχία τους.
Αυτή η συμπεριφορά της Αθήνας ως μεγάλης δύναμης ώθησε τους Αθηναίους στη μεγάλη εκστρατεία στη Σικελία. Μια εκστρατεία που, αν και την προετοίμασαν ως την τελευταία λεπτομέρεια, κατέληξε στην καταστροφή. Ο Θουκυδίδης αντιμετωπίζει τη σικελική εκστρατεία, κρίνοντας κατά πόσο ήταν λογική ή ανόητη η φιλοδοξία των Αθηναίων να επεκτείνουν την αυτοκρατορία τους στη Σικελία (John B. Bury, ό.π. σ.109).
Οι Αθηναίοι στηρίχτηκαν στη δύναμη που τους έδινε η υπεροπλία τους και δεν υπολόγισαν τους κινδύνους που προέρχονταν από την άγνοια του τόπου, από τη δύναμη των Σικελών αντιπάλων τους, από μια τυχόν απιστία των συμμάχων τους, από τις δυνατότητες και τις σχέσεις μεταξύ των ηγετών της εκστρατείας. Το αποτέλεσμα ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή τους, που περιγράφεται με λίαν δραματικό τρόπο από τον Θουκυδίδη.
Η σικελική εκστρατεία θα μπορούσε να αντιστοιχηθεί με την εκστρατεία των Αμερικανών στο Αφγανιστάν (όπως και στο Βιετνάμ). Οι Αμερικανοί στηρίχτηκαν αποκλειστικά στη δύναμη των όπλων τους και δεν έλαβαν υπόψη τους το έδαφος του Αφγανιστάν, τη δύναμη της θρησκείας, την κουλτούρα των ανθρώπων, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις τοπικές αρχές, την ύπαρξη φυλών και τη διαφορετική από τις δυτικές δόμηση της αφγανικής κοινωνίας.
Δεν κατάλαβαν ακόμη ότι πολλοί κάτοικοι δεν είδαν τους Αμερικανούς ως ελευθερωτές αλλά ως κατακτητές.
Δεν συνειδητοποίησαν επιπροσθέτως ότι «η δημοκρατία, τα δικαιώματα, η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορούν να «εξαχθούν» ένοπλα, ιδίως όταν η αντιμετώπιση της Δύσης κατά βάση αναπαράγει την αποικιοκρατική λογική ότι κάποιες κοινωνίες δεν μπορούν να διαμορφώσουν δικές τους ενδογενείς κοινωνικές και πολιτικές δυναμικές αλλά χρειάζονται ένα «στιβαρό χέρι» να τις καθοδηγήσει» (Παναγιώτης Σωτήρης, Τραγωδία εξαρχής, στο https://www.in.gr/2021/08/20/apopsi/tragodia-eksarxis/).
Ίσως, αν οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοι μελετούσαν προσεκτικά τον Θουκυδίδη και όσα διεκτραγωδεί για τη σικελική εκστρατεία των Αθηναίων, να απέφευγαν ή να οργάνωναν καλύτερα την εκστρατεία τους στο μακρινό για τις ΗΠΑ Αφγανιστάν.
Οι αποτυχίες στην ίδια χώρα των Άγγλων και των Σοβιετικών έπρεπε να τους έχει γίνει μάθημα, Η ιστορία διδάσκει και η ιστορική διδαχή είναι ό, τι πιο αξιόλογο έχουμε για την αποφυγή καταστροφών και αποτυχιών. Ειδικά ο Θουκυδίδης μάς άφησε ένα έργο διαχρονικό, που η μελέτη του είναι απαραίτητη για κάθε πολιτικό, για κάθε στρατιωτικό αλλά και για κάθε πολίτη που θέλει να κατανοεί την πραγματικότητα γύρω του.