Ο εικοστός αιώνας που έχουμε αποχαιρετήσει σημαδεύτηκε από θριάμβους και ήττες. Λαμπρές επιστημονικές κατακτήσεις και εξευτελισμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στα κρεματόρια. Ταξιδέψαμε στ’ άστρα και βυθιστήκαμε στο βούρκο.
Έμεναν όμως σταθερές κάποιες κοινές αναφορές. Είχαμε κατακτήσει ένα κώδικα επικοινωνίας. Υπήρχαν κάποιες σταθερές αναφορές σε σύμβολα και αξίες που μας έδιναν την αίσθηση ότι τελικά μπορούμε να ακουμπήσουμε και να αναπαυτούμε σε μεγαλοφυείς συλλήψεις του ανθρωπίνου πνεύματος και να πορευτούμε επικοινωνώντας με τον άλλο, αντλώντας ελπίδα.
Ανάμεσά τους ήταν τα κλασικά γράμματα. Θα περιοριστώ στις γοητευτικές μορφές της Ομηρικής Οδύσειας. Στην Καλυψώ, την Κίρκη και την Ναυσικά.
Η πρώτη ζει απομονωμένη στο νησί της και δέχεται τον περιπλανώμενο Οδυσσέα. Τον ερωτεύεται και του χαρίζει τα πάντα. Τον υπηρετεί αφοσιωμένα και στοργικά. Ξεχασμένοι από Θεούς και ανθρώπους ζουν μακάριοι. Όταν τους πρωτογνωρίζουμε όμως εκείνος αγναντεύει την θάλασσα κι εκείνη δέχεται τον αγγελιοφόρο του Δία τον Ερμή που της δίδει εντολή να αφήσει τον αγαπημένο εραστή να φύγει. Αδυνατεί να παρακούσει.
Κάνει τα πάντα για να τον πείσει να μείνει, του υπόσχεται την αθανασία. Οι στίχοι όπου ο περιπλανώμενος Οδυσσέας απαντά στην προσφορά της Θεάς έχουν το μεγαλείο της υψηλής τέχνης. Κρύβει τη χαρά του, την επαινεί, την ευχαριστεί, αλλά αρνείται να παραμείνει. Ο νοσταλγός επιλέγει την θνητότητα και την πατρίδα. Εκείνη κρύβει τον πόνο της και του δίδει τις τελευταίες συμβουλές.
Η Κίρκη, επίσης θεά, ερωτεύεται τον Οδυσσέα, τον δέχεται στο κρεβάτι της και όταν έρχεται η ώρα να την εγκαταλείψει ως μάγισσα, τον συμβουλεύει πώς θα κατορθώσει να επιστρέψει στην αγαπημένη του πατρίδα.
Η Ναυσικά είναι μια έφηβη κόρη. Είναι βασιλοπούλα πανέμορφη. Ο έκπληκτος Οδυσσέας την γοητεύει με τα λόγια του καθώς την παρομοιάζει με θεά ή μ’ ένα κλαδί φοινικιάς που είχε δει στη Δήλο να το λυγίζει ο άνεμος. Όταν έρχεται η ώρα να φύγει ένα μόνο του ζητά. Να την θυμάται. Μέσα της εύχεται τέτοιος να ήταν ο άνδρας που θα τη πάρει κάποτε σύζυγό του.
Στην παγκόσμια λογοτεχνία ο έρωτας είναι κυρίαρχο μοτίβο. Ολοκληρωμένοι και ανολοκλήρωτοι έρωτες. Ο Όμηρος παραμένει στην κορυφή αιώνες τώρα. Οι μυθικές του γυναίκες τροφοδότησαν την φαντασία εφήβων και ώριμων. Η αναμέτρηση μαζί του στην ποιητική τέχνη τον αναδεικνύει νικητή.
Δεν είμαι βέβαιος αν τελικά σήμερα έχουμε πετύχει να αναδείξουμε το μεγαλείο αυτών των κειμένων. Ιδιαίτερα εμείς, δάσκαλοι και πολιτεία, όπως έχουμε χρέος, αφού κατοικούμε στον ίδιο τόπο και πολλές λέξεις ομηρικές διατηρούνται στην καθημερινή μας κουβέντα. Άλλες αξίες καθημερινά κατακτούν την προτίμησή μας.
Μακάρι μαζί με τις γεμάτες τσέπες που αποτελεί το όνειρο όλων των πτυχιούχων να είναι και οι ψυχές τους το ίδιο πλήρεις. Φυσικά πρέπει πάντοτε να προχωρούμε μπροστά. Να κερδίζουμε σε γνώση και τεχνολογικές κατακτήσεις. Τον δρόμο μας όμως αξίζει να τον φωτίζει μια ακτίνα σταθερή που έρχεται από το παρελθόν. Διαφορετικά μια ζωή χωρίς νόημα μόνο πίκρα και σκοτάδι δημιουργεί.