Αφού πέρασε ο κουρνιαχτός των εκλογών του κρατιδίου της Βαυαρίας πρέπει να γίνει η αξιολόγησή τους. Ακολουθούν συμπεράσματα για το ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Οι βασικοί λόγοι που οι Χριστιανοκοινωνιστές (CSU) έχασαν τις εκλογές ήταν:
Εσωκομματικές έριδες: Οι διαφωνίες μεταξύ του προέδρου του κόμματος των Χριστιανοκοινωνιστών και υπουργού Εσωτερικών της γερμανικής ομοσπονδιακής Κυβέρνησης Horst Seehofer και του πρωθυπουργού του Κρατιδίου της Βαυαρίας Markus Soeder είχαν καταστροφικές συνέπειες. Το κόμμα εμφανίστηκε διχασμένο και οι πολίτες εγκατέλειψαν τον πολικό χώρο που πάσχει από διγλωσσία.
Προσφυγικό: Στην προσπάθειά του να κερδίσει ψήφους από δεξιά ο πρωθυπουργός της Βαυαρίας χρησιμοποίησε ακροδεξιά ρητορική εναντίον των προσφύγων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι λαϊκίστικες παρόλες τρόμαξαν και απομάκρυναν τους κεντρώους ψηφοφόρους από τους Χριστιανοκοινωνιστές στέλνοντάς τους στο κόμμα των Πράσινων (170.000 ψηφοφόροι). Οι δε ακροδεξιοί ψηφοφόροι προτίμησαν την «αυθεντική» έκφραση της ακροδεξιάς και μετακόμισαν στο κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) (160.000 ψηφοφόροι).
Το τέλος των κομμάτων εξουσίας: Είναι εμφανές σε όλη την Ευρώπη. Η κοινωνία είναι κατακερματισμένη, τα συμφέροντα εξατομικεύονται με συνέπεια οι παραδοσιακοί ψηφοφόροι των κομμάτων εξουσίας να εξαφανίζονται. Γι’ αυτόν τον λόγο εξάλλου η δραστηριοποίηση των πολιτών αλλάζει. Για να πετύχει κάτι ο πολίτης, δεν συμμετέχει πια σε ένα κόμμα, αλλά προτιμά να ενταχθεί σε μια πρωτοβουλία πολιτών. Η απογοήτευση από την πολιτική δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Από τις εκλογές του Οκτωβρίου η CSU αποτελεί και αυτή μέρος της παρακμής των κομμάτων εξουσίας.
Οι Πράσινοι κέρδισαν 530.000 περισσότερους ψηφοφόρους από τις προηγούμενες εκλογές για έναν βασικό λόγο:
Υπερδραστήριο αρχηγικό ντουέτο: Οι δύο ηγέτες των Πρασίνων της Βαυαρίας Katharina Schulze και Ludwig Hartmann ήταν παντού. Παρόντες σε πολιτικές συζητήσεις, διαμαρτυρίες, στην τηλεόραση ή σε πολιτιστικά δρόμενα είχαν άποψη και πρόταση για όλα τα θέματα. Εξάλλου τα φρέσκα πρόσωπά τους δεν έχουν τίποτα από την μούχλα που κουβαλούν τα παραδοσιακά κόμματα και γι’ αυτό τον λόγο κέρδισαν τους Βαυαρούς.
Το ιστορικό χαμηλό του 9,7% των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) αποτελεί ένα προαναγγελθέντα θάνατο.
Απώλεια ιδεολογίας: Δεν είναι πλέον σαφές, ποιο τμήμα της κοινωνίας εκπροσωπούν οι Σοσιαλδημοκράτες. Σίγουρα όχι τους εργάτες. Τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας δεν αισθάνονται ότι η SPD πολεμά για τα συμφέροντά τους. Τα κοινωνικά θέματα έχουν καλυφθεί από τους Πράσινους ενώ ερωτήματα της καθημερινότητας, όπως τα υψηλά ενοίκια αποτελούν μέρος των προεκλογικών προγραμμάτων όλων των κομμάτων. Η ιδεολογική σύγχυση εντάθηκε με την συμμετοχή των Σοσιαλδημοκρατών στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και τις διαφωνίες για τις πολιτικές που αυτή εφαρμόζει.
Το λυκόφως των κομμάτων εξουσίας: Το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα όπως και το Χριστιανοκοινωνικό έχει χάσει το χαρακτήρα του κόμματος εξουσίας. Η κοινωνία έχει γίνει πλουραλιστική, τα συμφέροντα μετατοπίζονται, έχουν κατακερματιστεί. Τα αιτήματα δεν αφορούν πιά γενικά «δικαιώματα για τους εργαζόμενους» ή «καλύτερες συνθήκες για όλους τους επιχειρηματίες». Όσοι θέλουν να επιτύχουν κάτι, προτιμούν να συμμετέχουν σε μικρές και στοχοθετημένες πρωτοβουλίες και όχι σε μεγάλα κόμματα όπως η SPD και η CSU στα οποία κυριαρχούν η ίντριγκα και οι προσωπικές στρατηγικές για πολιτική επιβίωση και ανέλιξη.
Η κατάκτηση της 4ης θέσης από το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία» (AfD) με 690.000 ψήφους (10,2%) εξηγείται εύκολα:
Η παραδοχή τού να είσαι ακροδεξιός δεν είναι πια ταμπού: Οι ψηφοφόροι της AfD προέρχονται από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Συναντά κανείς εργάτες, πανεπιστημιακούς, αγρότες και ανέργους. Δεν έχουν αναστολές να χρησιμοποιούν εκφράσεις εναντίον της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα τμήμα της κοινωνίας αποδέχεται πλέον την λαϊκίστικη και γεμάτη μίσος ρητορική και σε πολλές περιπτώσεις την υιοθετεί.
Απλές κουβέντες, ένταση και οργή: Αυτή η πρωτόγονη συνταγή κερδίζει. Η πολιτική δεν κερδίζει με την κατανόησή της. Η ακροδεξιά καταφέρνει να προσεγγίσει τους πολίτες με το μονοθεματικό της πεδίο – τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες. Το περιεχόμενο εξατμίζεται από τις κατηγορίες και τις απαιτήσεις. Η έννομη τάξη δεν έχει αξία. Είναι ευκολότερο να ζητάς πράγματα, αν δεν χρειάζεται να σκεφτείς την εφαρμογή τους.
Τα παραπάνω συμπεράσματα είναι χρήσιμα και για την αξιολόγηση των τάσεων στα ελληνικά πολιτικά κόμματα. (Το επιχείρημα: «ναι αλλά εδώ είναι Ελλάδα» δεν στέκεται. Τα προβλήματα των λαών της δυτικής Ευρώπης είναι τα ίδια).
Είναι ξεκάθαρο ότι η ΝΔ με ιδιαίτερα δεξιά ρητορική δεν θα κερδίσει ψηφοφόρους. Αυτοί θα πάνε είτε στο κόμμα του Δημήτρη Καμμένου («Δύναμη Ελληνισμού») είτε στη Χρυσή Αυγή που εκπροσωπούν την αυθεντική γραμμή του: «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια».
Αντίστοιχα, η τάση του Σύριζα να υιοθετεί συλλογικότητες – βλέπε «Ρουβίκωνας» – δεν διευρύνει την εκλογική του βάση. Αντίθετα την συρρικνώνει, γιατί αυτού του είδους οι κινήσεις τρομάζουν τον αστό/μέσο πολίτη που αποτελεί την ραχοκοκαλιά του εκλογικού σώματος.
Το ΚΙΝΑΛ ακολουθεί την μοίρα όλων των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων. Μη έχοντας – με ευθύνη της ηγεσίας του – καθαρό ιδεολογικό στίγμα χάνει ψηφοφόρους. Θα συσταλεί και άλλο και τελικά θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.
Η Χρυσή Αυγή δεν φαίνεται να είναι σε θέση να κερδίσει από τις αδυναμίες των άλλων κομμάτων. Η έλλειψη χαρισματικής ηγεσίας και οι δικαστικές περιπέτειες των μελών της δεν βοηθούν στην αύξηση των ψηφοφόρων.
Τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό: Η εξαΰλωση των κομμάτων εξουσίας. Η «ΛΑΕ», η «Πλεύση Ελευθερίας» από τα αριστερά, η «Δύναμη Ελληνισμού» από τα δεξιά αποτελούν παραδείγματα νέων κομματικών συνδυασμών. Λείπει ακόμη – και αναμένεται με αγωνία – νέος κομματικός χώρος που να εκφράζει την κεντροαριστερά και θα αλλάξει απόλυτα τις κομματικές/πολιτικές ισορροπίες.
Όπως διαφαίνεται, οι επόμενες εκλογές θα είναι οι τελευταίες, από τις οποίες θα προκύψει πεντακομματική ελληνική Βουλή. Από τις μεθεπόμενες – άσχετα με το αν θα ισχύσει η απλή αναλογική ή όχι – μικρότερα κόμματα θα αποκτήσουν ειδικό βάρος στην πολιτική του τόπου. Εναπόκειται στην ΝΔ που μάλλον θα αποτελεί την επόμενη ελληνική κυβέρνηση, να προετοιμάσει την ομαλή μετάβαση σε αυτήν την νέα – για τα κόμματα εξουσίας δυσάρεστη βέβαια αλλά αναπόφευκτη – κοινοβουλευτική εξέλιξη.
* Η Ειρήνη Βασιλάκη είναι Δ.Ν. δικηγόρος, υφηγήτρια Πανεπιστημίου Göttingen