Στις δύσκολες μέρες μας οι εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια όλο και πληθαίνουν σε όλη την Ελλάδα, αποτελώντας μια καλή αφορμή αναδίφησης στο παρελθόν μέσα από την βιβλιογραφία και τα αρχεία, παρά τους περιορισμούς, πολύτιμη για την ιστορική μνήμη, που η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση εξασθενούν ανεπαισθήτως.
Το 21 κυρίως αλλά και οι άλλες επαναστάσεις του 19ου αιώνα, το 1866, το 1878, το 1889, το 1897, παίρνουν μορφή ανάλογη με τις πληροφορίες του καθενός, μπροστά στις σχεδόν ανθρώπινων διαστάσεων εικόνες των πρωταγωνιστών, που στήθηκαν ωραία από το Ιστορικό Μουσείο στην πόλη του Ηρακλείου.
Και το Αρκαλοχώρι ετοιμάζεται για την εκδήλωση της Πέμπτης που θα γίνει στον χώρο του καθεδρικού του ναού, τον οποίο λιγοστοί τολμηροί του κάτοικοι έκτισαν στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας. Ήταν τότε ένα μικρό χωριό. Το 1881 π.χ. το κατοικούσαν 109 χριστιανοί και 103 μουσουλμάνοι, ανάμεσα στα γύρω Τουρκοχώρια, Γάσι (171 μουσουλμάνοι και 1 Χριστιανός), Αλιτζανή (192 μουσουλμάνοι), Ζίντα (139 μουσουλμάνοι), Χουμέρι (105 μουσουλμάνοι και 14 χριστιανοί), Μιλιαρήσι (34 μουσουλμάνοι) και Αγία Σεμνή (84 μουσουλμάνοι).
Τα κατοικούσαν πρώην χριστιανοί, πολλοί βίαια εξισλαμισμένοι. Φανατισμένοι και άγριοι οι περισσότεροι, ήθελαν να αποδείξουν στον εαυτό τους και στους Κρητικούς που διατήρησαν την πίστη τους την οικονομική και κοινωνική δύναμη που τους έδινε ο μουσουλμανικός νόμος , εξασφαλίζοντάς τους την περιουσία τους, την απαλλαγή από τις αγγαρείες και από την φορολογία του ραγιά. Συγχρόνως να εκδικηθούν και να τιμωρήσουν όσους μπόρεσαν να παραμείνουν χριστιανοί, παρά τα ανείπωτα δεινά τους για την περιφρόνησή τους.
Γιατί, όπως συνέβαινε σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, με την αλλαγή του θρησκεύματος τους τοποθετούσαν μαζί με τους εχθρούς τους, δηλαδή τους Τούρκους, αποκαλώντας τους μάλιστα Τουρκοκρήτες. Λάθος κατανοητό αλλά μεγάλο, όπως διαπιστώνουμε μελετώντας τις περιπτώσεις όπου οι εξισλαμισμένοι θεωρούνταν διαφορετικού θρησκεύματος αλλά της ίδιας εθνότητας , όπως συνέβαινε στην Αλβανία, όπου ήταν απλά «Αλβανοί μουσουλμάνοι».
Αυτό δυσκόλευε τις συνθήκες της περιοχής Αρκαλοχωρίου , ότι δηλαδή οι χριστιανοί ζούσαν υπό τον άγρυπνο έλεγχο των εξισλαμισμένων , που γνώριζαν τόπους και ανθρώπους και του Οθωμανικού στρατού που βρισκόταν στα χωριά και τους προστάτευε στις επαναστάσεις από τους επαναστάτες. Γι’ αυτό μένουμε εκστατικοί, διαπιστώνοντας από τα λίγα στοιχεία των πηγών ότι σε όλες τις επαναστάσεις αυτοί οι φοβερά ελεγχόμενη περιοχή έδινε το δυναμικό της παρόν με πολλά θύματα.
Είναι τύχη μεγάλη που καταγράφηκαν όσοι ακόμη κουβαλούσαν μνήμες της εποχής εκείνης. Αφηγήσεις που θα ακουστούν την βραδιά της εκδήλωσης (5/8/2021), την οποία οργανώνει ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας, σε συνεργασία με όλες τις φωνές του τόπου: την ιερά Μητρόπολή μας , το Τοπικό Συμβούλιο, τον Πολιτιστικό και Αθλητικό Σύλλογο.
Στο κέντρο του παλιού Αρκαλοχωριού (κοντά στο τούρκικο τζαμί) που μαζί πάντα με τα χωριά της κοινότητας ανέβασαν τον τόπο και τον έκαναν αγνώριστο σε πολλούς τομείς. Έξω από τον ναό του Αφέντη Χριστού που σύμφωνα με την αφήγηση του αείμνηστου Σταύρου Λαμπράκη, ο αρκαλοχωρίτης <Λαμπρής> έχτισε όταν οι Οθωμανοί κυριαρχούσαν. Εκτός από τις ομιλίες και απαγγελίες, την εκδήλωση θα εμπλουτίσει η θεατρική ομάδα <Δρώντες επί σκηνής> μαζί με το μουσικό της τμήμα.
Μια εκδήλωση μνήμης και ταυτότητας, όπου καλούνται όλοι με πρώτους πρώτους τους πολίτες της περιοχής και του Δήμου και τους απανταχού Αρκαλοχωρίτες που η διατήρηση των ριζών τους είναι ζωοδότρα.