Μέσα στο μεγάλο πανηγύρι των κοινωνικών αλλαγών που συντελούνται θυμηθήκαμε και έναν ξεχασμένο θεσμό τον σχολικό σύμβουλο . Η σύντομη πορεία του πρωτοποριακού θεσμού φανερώνει την πορεία ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος. Με ποιο τρόπο εξανεμίζονται κάποιες φιλότιμες προσπάθειες μεμονωμένων ατόμων σαν πυροτεχνήματα που λάμπουν προς στιγμή και σβήνουν χωρίς να προλάβουν καν να γίνουν θεσμοί. Η καθιέρωση του θεσμού είναι μια πολύπλοκη κοινωνική διαδικασία που απαιτεί χρόνο και αναζητά συλλογική αναγνώριση.
Ο θεσμός υπηρετεί ανάγκη κοινωνική και μένει αναλλοίωτος όσο η ανάγκη που υπηρετεί παραμένει σταθερή. Όταν η ανάγκη παύει η παίρνει άλλη μορφή και ο θεσμός που την ακολουθεί νεκρώνεται ή αλλάζει μορφή. Ο θεσμός του σχολικού συμβούλου ήρθε να αντικαταστήσει τον θεσμό του επιθεωρητή. Η διαφορά των δύο θεσμών συνοψίζεται στη διαφορά που έχει η πρόθεση [επί] από την πρόθεση [συν].
Όταν το κλειστό αυταρχικό Σχολείο προσπάθησε να γίνει ανοιχτό δημοκρατικό, την αλλαγή αυτή έπρεπε να συνοδέψει θεσμός. Στη φιλότιμη αυτή προσπάθεια που συνέλαβαν και υπηρέτησαν κάποιοι αιθεροβάμονες σημαία μπήκε ο σχολικός σύμβουλος και τα σχολικά βιβλία πρωτοβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης.
Μια ηρωική πράξη γραφής και έκδοσης 80 περίπου σχολικών βιβλίων πρωτότυπων. Βιβλίων που πρώτη φορά δεν περιέχουν έτοιμη γνώση προς αποστήθιση. Είναι μέθοδος σπουδής περισσότερο και όχι πηγή γνώσης. Σύστημα σκέψης και δράσης πάνω στην πραγματικότητα. Μέσον παραγωγής και όχι αναπαραγωγής γνώσης. Ξεχωριστό βιβλίο για τον δάσκαλο και άλλο για τον μαθητή.
Τον τρόπο συγγραφής και έκδοσης αναλαμβάνει ειδική συντακτική επιτροπή επιστημόνων ερευνητών και δασκάλων διαφόρων ειδικοτήτων. Χρησιμοποίηση συνδυασμένης πείρας όπως έγινε πρώτη φορά στη μεταρρύθμιση του 1917 [Δελμούζος, Τριανταφυλλίδης, Παπαντωνίου, Νιρβάνας]. Ο σχολικός σύμβουλος μπαίνει επικεφαλής μιας σειράς μέτρων για τη μετατροπή της αυταρχικής εκπαίδευσης σε δημοκρατική.
Για την αποστολή του δεν του χορηγούνται όπλα ελέγχου και αστυνόμευσης που είχε ο επιθεωρητής. Έχει μόνο το όπλο της συνεργασίας που ξεκινά από αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνεχίζει με φιλική ανταλλαγή απόψεων και διάλογο. Τον ήθελαν να ενσαρκώνει μια λαμπερή δημοκρατική προσωπικότητα στο χώρο των δασκάλων.
Να υποτάσσει χωρίς να διατάσσει. Να φαίνεται και να προσελκύει χωρίς να προσκαλεί. Η πολιτεία τον προήγαγε σε Επίκουρο Καθηγητή Πανεπιστημίου και διέθεσε πολλά χρήματα για την επιμόρφωσή του και την προσαρμογή του στο πνεύμα των νέων βιβλίων.
Όμως ανήκει σε μια κοινωνία αληθινά δημοκρατική. Σε μια κοινωνία γαλουχημένη και διαρθρωμένη στην αυταρχική νοοτροπία και σε έναν κοινωνικό κλάδο που η μακροχρόνια οδυνηρή βίωση της κάθετης ιεραρχίας τον έχει κάνει δύσπιστο και επιφυλακτικό, χαρακτηρίστηκε ουτοπία και ίσως χλευάστηκε. Έμεινε επιδίωξη και στόχος όπως η αληθινή δημοκρατία. Και ήρθε η αλλαγή της κυβέρνησης.
Το εκκρεμές της εκπαίδευσης κινήθηκε προς άλλη κατεύθυνση. Ο θεσμός μου αρέσει, τα πρόσωπα που τον υπηρετούν πρέπει να αλλάξουν. Δεν λογαριάζω τα εκατομμύρια του λαού που ξόδεψα να τους εκπαιδεύσω ούτε το έργο τους και η τύχη των βιβλίων με ενδιαφέρουν. Θα έρθουν νέοι με δικά μου κριτήρια. Καταργούνται νόμοι, παραβιάζονται μονομερώς συμβάσεις, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Οι λίγοι αιθεροβάμονες που πίστεψαν στο θεσμό υποβάλλουν παραίτηση. Οι νέοι απομονώθηκαν σε ένα γραφείο επιτελικά όργανα χωρίς αντικείμενο. Από μάχιμη μονάδα μέσα στην τάξη δίπλα στο δάσκαλο και στα νέα βιβλία απομονώθηκαν σε ένα γραφείο χωρίς να τους χρειάζεται κανείς.
Αυτό τον σύμβουλο η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει να αλλάξει. Τι μορφή θα πάρει μέσα στις γενικές αλλαγές που σχεδιάζει δεν γνωρίζομε. Πρέπει πρώτα να προσδιορίσομε προς τα πού πηγαίνει το εκκρεμές της Εκπαίδευσης δεξιά ή αριστερά. Εδώ θα δυσκολευτούμε λίγο γιατί έχομε το προνόμιο να έχομε μια σύνθετη κυβέρνηση. Η πυξίδα χάλασε και οι δείχτες κινούνται τρελά.
* Ο Στέλιος Μανουσέλης είναι συν/χος εκπαιδευτικός