Όταν κάποτε, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καυχήθηκε στη Βουλή των Ελλήνων, ότι η Ελλάδα ευημερεί, ο Γεώργιος Παπανδρέου έσπευσε να του απαντήσει: «Όταν ευημερούν οι αριθμοί, οι άνθρωποι δυστυχούν». Η ιστορική αυτή φράση έχει διαχρονική αξία, αφού κάτι τέτοιο φαίνεται να συμβαίνει και σήμερα στη χώρα μας.
Από την πλευρά της κυβέρνησης καλλιεργείται ένα κλίμα αισιοδοξίας προς τους πολίτες, συνοδευόμενο και από το ανάλογο αφήγημα ενός «success story» με πλεονάσματα, με αποπληρωμές χρέους, με μείωση της ανεργίας, με αύξηση των επενδύσεων – εν αναμονή της ανάκτησης της πολυπόθητης επενδυτικής βαθμίδας – με μείωση του επίσημου πληθωρισμού και άλλα τέτοια όμορφα, που επιβεβαιώνονται μεν και από τα στατιστικά δεδομένα, αλλά την ίδια στιγμή δεν φαίνεται να γίνεται αυτό αντιληπτό στην καθημερινότητα των πολιτών, που εξακολουθούν να υποφέρουν οικονομικά.
Καλύτερο παράδειγμα «ευημερίας των αριθμών και ταυτόχρονης δυσφορίας των ανθρώπων», από εκείνο του πληθωρισμού που καταγράφεται σήμερα στη χώρα μας, δεν θα μπορούσαμε να βρούμε. Η Ελλάδα είναι ίσως η πρώτη χώρα της ευρωζώνης, στην οποία ο επίσημος πληθωρισμός πέφτει κάτω από το όριο του 2%. Το στατιστικό όμως αυτό «επίτευγμα», ελάχιστα ενδιαφέρει τα νοικοκυριά που εξακολουθούν να αναστενάζουν κάτω από τα ράφια των σούπερ μάρκετ, αδυνατώντας να βάλουν στο καλάθι τους, ακόμα και τα πιο βασικά αγαθά.
Ο τιμάριθμος των τροφίμων ακολουθεί ακριβώς αντίθετη τροχιά από εκείνη του επίσημου πληθωρισμού (που μειώνεται κυρίως λόγω της μεγάλης πτώσης στις τιμές της ενέργειας), καταγράφοντας ετήσιο ρυθμό αύξησης που υπερβαίνει το 12%.
Εκεί ο καταναλωτής είναι εντελώς μόνος του. Αυτός και το τέρας της ακρίβειας.
Η ψευδαίσθηση της ισχνής κρατικής βοήθειας, συνοδεία της μίζερης αντίληψης που έχει πλέον παγιωθεί, «μάζευε κι ας ειν’ και ρώγες», με τα «καλάθια των νοικοκυριών» και τα διάφορα «Market pass» των νοικοκύρηδων, ξεγελά μεν για λίγο τον «πόνο», αλλά δεν θεραπεύει τη «νόσο» που σκορπά στην κοινωνία «ο ιός της αισχροκέρδειας».
Η φιλοσοφία και της δεύτερης – όπως και της πρώτης – κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι σαφής και σταθερή: «Δεν επεμβαίνουμε στην αγορά, δεν παρεμβαίνουμε στο μηχανισμό διαμόρφωσης των τιμών και αφήνουμε την αγορά ελεύθερη να αυτορυθμιστεί». Κι εκείνη βεβαίως… «αυτορυθμίζεται».
Η μείωση κατά 20% στην κατανάλωση του ψωμιού, για παράδειγμα, οδήγησε την τιμή του να αυξηθεί πάνω από 20%. Αυτό δεν το λες και λειτουργία του θεμελιώδους κανόνα της αγοράς! Την ίδια στιγμή, οι επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών, αλλά και το ίδιο το ΔΝΤ, ομολογούν κυνικά ότι, η ακρίβεια στα βασικά καταναλωτικά αγαθά, που συνεχίζει να καλπάζει ανοδικά, παρά την στατιστική υποχώρηση του πληθωρισμού, οφείλεται στα υπερκέρδη των επιχειρήσεων.
Το παραδέχονται αυτό και το αναγνωρίζουν, η Κριστίν Λαγκάρντ, η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, ο Τζερόμ Πάουελ, ακόμα και ο δικός μας Γιάννης Στουρνάρας. Όλοι αυτοί μιλάνε σήμερα για τον «πληθωρισμό της απληστίας» (greed inflation ή συντομογραφικά greedflation), υπονοώντας βεβαίως ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να πάρουν μέτρα για να περιορίσουν το φαινόμενο και να ανακουφίσουν τους πληττόμενους καταναλωτές. Και τα μέτρα αυτά είναι συγκεκριμένα: Δραστική φορολόγηση στα υπερκέρδη των επιχειρήσεων, διατιμήσεις και πλαφόν στις τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών, ακόμα και δήμευση εταιρικών κερδών ή κρατικοποίηση κάποιων επιχειρήσεων.
Δεν γνωρίζω τι ακριβώς θα γίνει με τις άλλες χώρες, αλλά στη δικιά μας μάλλον τα μέτρα κατά της ακρίβειας θα συνεχίσουν να επιβάλλονται στο πεδίο των… υποσχέσεων.
Τον Φεβρουάριο του 2022, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε ανακοινώσει την επιβολή φόρου στα υπερκέρδη των ενεργειακών εταιρειών. Και μετά σιωπή. Και παντού σκιές…
Γιατί, η πληττόμενη κοινωνία μπορεί μεν να στενάζει από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, από την άλλη όμως ξεχνά πολύ εύκολα. Και γι’ αυτό «έχουν γνώσιν οι… φύλακες».
Σε αντίθεση με προηγούμενες πληθωριστικές περιόδους, σήμερα έχουμε μια αγορά που είναι σε πάρα πολλούς κλάδους, ολιγοπωλιακή. Υποτίθεται βεβαίως ότι, ή ίδια η λειτουργία της αγοράς ρυθμίζει τις τιμές των προϊόντων, εξομαλύνοντας μια κατάσταση υπερβολής, αλλά κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο να συμβεί όταν η αγορά είναι συγκεντρωμένη στα χέρια πολύ λίγων επιχειρήσεων. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά διεθνές. Στη χώρα μας, αναμένουν κάποιοι το φθινόπωρο να μας φέρει μαζί με την πολυπόθητη ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας και τον περιορισμό του πληθωρισμού των πολλών διαστάσεων…
Το ΔΝΤ, μέσα από σχετική έρευνα διαπιστώνει ότι, ο πληθωρισμός της ευρωζώνης, από τις αρχές μάλιστα του 2022, οφείλεται κατά 45% στα επιχειρηματικά υπερκέρδη, κατά 40% στις τιμές εισαγωγών και κατά μόλις 25% στην αύξηση των μισθών.
Η αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού θα εξαρτηθεί περισσότερο από τη συγκράτηση των επιχειρηματικών κερδών, από την αναπλήρωση των εισαγωγών με προϊόντα εγχώριας παραγωγής, και δευτερευόντως από τον έλεγχο των μισθολογικών αυξήσεων. Γιατί, κάποιοι επιμένουν ακόμα να συνδέουν τις πληθωριστικές πιέσεις με τις όποιες μισθολογικές αυξήσεις.
Οι πρώτοι εγχώριοι ταξιδιώτες του καλοκαιριού ανακάλυψαν πρόσφατα, αλλά μετά την έκδοση των πανάκριβων ακτοπλοϊκών τους εισιτηρίων, ότι έχουν πέσει θύματα της αισχροκέρδειας των ναυτιλιακών εταιρειών. Δεν θέλει δα και πολύ μυαλό για να καταλάβει κανείς ότι κυριαρχεί η αισχροκέρδεια στις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες, όταν τα «ναύλα για τον παράδεισο» που υιοθέτησαν οι ναυτιλιακές εταιρείες λόγω της εκτόξευσης των τιμών στην ενέργεια, παραμένουν και σήμερα στα ίδια ακριβώς επίπεδα, ενώ οι τιμές στην ενέργεια έχουν εξομαλυνθεί.
Η διακριτική παρέμβαση της κυβέρνησης, με τη στόχευση να είναι κυρίως επικοινωνιακή, περιορίστηκε σε συστάσεις προς τις διοικήσεις αυτών των εταιρειών και σε εκκλήσεις εκπτώσεων της λογικής, «ό, τι προαιρείστε παρακαλώ!».
Οι ακτοπλοϊκές εταιρείες «ενέδωσαν» στις εκκλήσεις της κυβέρνησης – για να βγάλουν και την υποχρέωση – κάνοντας προσχηματικές εκπτώσεις σε επιλεγμένες κατηγορίες επιβατών, είτε σε αδιάθετα εισιτήρια, είτε σε εισιτήρια που είχαν ήδη… εξαντληθεί. Έτσι κι αλλιώς όμως, τώρα πια είναι πολύ αργά. Γιατί, οι μεν ταξιδιώτες των νησιών έχουν ήδη «φορέσει το καπέλο τους», ενώ όσοι δεν ενέδωσαν στην απληστία των φιλάργυρων ακτοπλόων, επέλεξαν ηπειρωτικούς προορισμούς για τις καλοκαιρινές τους διακοπές.
Ο πληθωρισμός είναι κάτι σαν τον… Μητσοτάκη. Ήρθε για να μείνει. Η ακρίβεια, με τις συνεχείς ανατιμήσεις στα τρόφιμα, που διαρκούν για περισσότερο από 26 μήνες, θα συνεχίσει δυστυχώς να δυσχεραίνει την καθημερινότητα των πολιτών. Χωρίς τη μείωση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων, η επιστροφή των τιμών στα προ κρίσης επίπεδα, θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο και υψηλότερα επιτόκια, με τις ανάλογες όμως αρνητικές συνέπειες, που αναπόφευκτα αναμένεται να πλήξουν την ευρύτερη οικονομική δραστηριότητα της χώρας.
Ο «πληθωρισμός της απληστίας» είναι εδώ και δεν πρόκειται να καμφθεί με συστάσεις και με παρακάλια. Χωρίς τη λήψη αυστηρών μέτρων δεν αντιμετωπίζεται η αισχροκέρδεια. Γιατί, μια τέτοιας έκτασης αισχροκέρδεια, ούτε οι υπέρ-νεοφιλελεύθεροι «της σχολής του Σικάγου» δεν αποδέχονται. Αναρωτιέμαι όμως: Το βασικό συστατικό του πληθωρισμού δεν είναι η απληστία; Υπάρχει τιμή χωρίς κέρδος και υπάρχει κέρδος χωρίς έναν βαθμό (μικρό, μεσαίο ή μεγάλο) απληστίας;
Ο «Economist» πάντως διατυπώνει μια εντελώς διαφορετική άποψη: «Το “Greedflation” είναι μια ανόητη ιδέα! Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα λαθών της οικονομικής πολιτικής και του πολέμου, και όχι της εταιρικής φιλαργυρίας».