Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ και τα γεγονότα στην Κρήτη (1943-44)

Διαχρονικά, από την Επανάσταση του 1821 ως την 25 Αυγούστου 1898, είναι γνωστό ότι η Αγγλία ακολουθούσε φιλοτουρκική πολιτική, μέχρι τη σφαγή των 18 Άγγλων στρατιωτών, μετά την οποία κάνουν λόγο για την αυτονομία της Κρήτης και όχι Ένωση με την κυρίως Ελλάδα.

Η συμμαχία του Ελευθερίου Βενιζέλου με την Αγγλία, από το 1916 έως το 1920, στηριζόταν και είχε στόχο την ολοκλήρωση της Μεγάλης Ιδέας. Η όποια “αγγλοφιλία”, είχε σχέση με την άποψή του, άποψη και του Αρχηγού Μπαντουβά, ότι “οι λαοί δεν έχουν φίλους, έχουν μόνο συμμάχους”.

Είναι, λοιπόν, τουλάχιστον παράδοξο να προβάλλεται από ιστορικό συγγραφέα, και σήμερα ακόμα, σε ολοσέλιδο κείμενό του, στο οποίο απλά παραθέτει ξένο κείμενο, όπως άλλωστε συνηθίζει, και να επιχειρεί, μέσω αυτού, μια υμνητική παρουσίαση του Λη Φέρμορ και του ρόλου του στην Κρήτη, κατά την Κατοχή. Αναφέρει, κατά λέξη, στο κείμενό του αυτό, ότι ο Λη Φέρμορ “αγαπήθηκε περισσότερο απ’ όλους τους Άγγλους” και ότι με δημοσιεύματά του “ξαναγυρίζει κοντά στους φίλους του” τους Κρητικούς (Πάτρικ Λη Φέρμορ, 1940-45”, εφ. Πατρίς, 25-9-2023).

Ως προς το ρόλο των Άγγλων, ήδη στη Μάχη της Κρήτης και γενικώς, έχει γραφεί, εκ μέρους μας, ότι “η στρατηγική σημασία της Κρήτης φάνηκε εντονότερα για τη Βρετανία την άνοιξη του 1941” και ότι οι 27.000 Βρετανοί που είχαν ηττηθεί στη Μακεδονία “ουσιαστικά βρέθηκαν εγκλωβισμένοι, χωρίς να μπορέσουν να διεκπεραιωθούν στην Αφρική” (Σανουδάκης, εφ. Πατρίς, 21/5 /2022), που ήταν ο προορισμός τους.

Κι αυτό, γιατί “η σημασία της Κρήτης έγινε μεγαλύτερη, σχετικά με τη Μέση Ανατολή και τα πετρέλαια του Ιράκ, που είχαν καταληφθεί από τη Μ. Βρετανία, κατά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο” (Σανουδάκης, Η μάχη της Κρήτης και το Μεσανατολικό ζήτημα, Κνωσός Αθήνα, 1991). Η Κρήτη, λοιπόν, στρατηγικά, όχι φιλελληνικά, τους ενδιέφερε ως πέρασμα για τις κτήσεις τους στη Μέση Ανατολή.

Ήδη από το 1942, διαπιστώνοντας οι Βρετανοί την ανάπτυξη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην κυρίως Ελλάδα, προπαγάνδιζαν τη λεγόμενη “αυτονόμηση” της Κρήτης. Ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός στα πολύτομα “Απομνημονεύματά” του κάνει λόγο για τα “παιδιά του σκότους”, δηλαδή τους Άγγλους πράκτορες στη Μέση Ανατολή, που κατά τη διάρκεια της Κατοχής μηχανεύονταν την αυτονόμηση του νησιού. Την ίδια περίοδο, 1942, ο Άγγλος πράκτορας Γουντχάουζ προτείνει στον Αρχηγό του ενωμένου ΕΑΜ Κρήτης (Μπαντουβά- Ποδιά): “Θα σηκώσεις αγγλική σημαία να χωρίσετε απ’ τη λοιπή Ελλάδα (Σανουδάκης- Μπαντουβάς, 1978, 192). Αντ’ αυτού, ο Μπαντουβάς τον ανάγκασε να επιστρέψει στη Μέση Ανατολή.

Τον επόμενο χρόνο, 1943, οι Άγγλοι, με ντόπιους Κρητικούς, μεθοδεύουν να διασπάσουν το ενωμένο ΕΑΜ (Μπαντουβά-Ποδιά), δημιουργώντας για αντιπερισπασμό την Εθνική Οργάνωση Κρήτης (Ε.Ο.Κ.). Έτσι, από τη Μέση Ανατολή έρχεται ο Λη Φέρμορ για τον ως άνω σκοπό, όπως μας πληροφορεί ο Γραμματέας της Εμμ. Πετράκης: “Τα τρία πολιτικά μέλη της ως άνω Κεντρικής Επιτροπής κατά τας αρχάς Φεβρουαρίου 1943 εις την οδόν Έβανς εν Ηρακλείω οικίας Μαρίας Ανδρουλάκη… μετά του Άγγλου Ταγματάρχου Μιχαήλ Λη Φέρμορ, αντιπροσώπου του Συμμαχικού Στρατηγείου…

Κατά την πρώτην αυτήν επίσημον συνεδρίασιν της Επιτροπής ετέθησαν αι βάσεις της λειτουργίας της και καθορίσθησαν οι σκοποί της (Ε.Ο.Κ., 1953, 11). Και ο σκοπός του Λη Φέρμορ και της ΕΟΚ, αναφέρεται στο ίδιο κείμενο: “η προώθησις νέων ομάδων”, αντίθετων ιδεολογικά, δηλαδή, αγγλόφιλων, με σκοπό τη διάσπαση της ενιαίας Οργάνωσης του ΕΑΜ (Μπαντουβά-Ποδιά).

Οι μεθοδεύσεις του Λη Φέρμορ θα φανούν εντονότερα στα γεγονότα της Βιάννου (μάχη και εκτελέσεις) τον Σεπτέμβριο του 1943. Ήδη, στις 8 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, ο Ιταλός Στρατηγός Castellani υπέγραψε την παράδοση της Ιταλίας στους Γερμανούς. Την ίδια μέρα “η ιταλική φρουρά στο Καστελόριζο παραδόθηκε σε ένα βρετανικό στρατιωτικό απόσπασμα (Δέτσης, 2011, 4). Την επόμενη, 9 Σεπτεμβρίου, “παρά την αντίδραση των Αμερικανών, ο Τσώρτσιλ έστειλε μήνυμα στο Στρατηγό Ουίλσον, “για άμεση ανάληψη επιθετικών πρωτοβουλιών στην περιοχή του Αιγαίου” (Αραμπατζής, 2010, 46).

Κι αυτό, γιατί ο Τσώρτσιλ “επεδίωκε την κατάληψη των Δωδεκανήσων” (Αντωνάκης, 2011), για να εξασφαλίσει “τη συντομότερη θαλάσσια οδό προς Ρωσία” (Αραμπατζής, 2010, 45).

Ήδη από καιρό, στην Κρήτη κυκλοφορούσε από τους Άγγλους πράκτορες επικείμενη απόβαση στο νησί. Αυτό το ομολογεί ο ίδιος ο Λη Φέρμορ στην αναφορά του, μετά τα γεγονότα της Βιάννου. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1943, στην αναφορά αυτή είχε ενημερώσει το Στρατηγείο ότι ο Ιταλός Ταβάνα στο Λασίθι “περίμενε την [συμμαχική] εισβολή από στιγμή σε στιγμή” (Λη Φέρμορ 2011, 234), όπως είχε ο ίδιος διαβεβαιώσει τους Ιταλούς. Νωρίτερα, από τις 20 Αυγούστου, οι Άγγλοι είχαν εξοπλίσει τους αντάρτες Μπαντουβά-Ποδιά και ενημέρωσαν και τον Μπαντουβά “να έχει επιπροσθέτως άνδρες, σε ετοιμότητα για οποιαδήποτε ενέργεια θα μπορούσε να κληθεί” (Χιουζ, 1991, 63). Ο Χιουζ πληροφορεί, επίσης, ότι ο Λη Φέρμορ, άρτι αφιχθείς εκ νέου από τη Μέση Ανατολή, σε συνάντηση στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 με τον Ιταλό Διοικητή Λασιθίου Κάρτα “συζητήθηκε ο Στρατηγός Κάρτα να πιέζει τους συμμάχους να επέμβη” (Χιουζ, ό.π. 69).

Την ίδια περίοδο, ο Λη Φέρμορ ενημερώνει το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (Σ.Μ.Α.) ότι υπέδειξε στους Ιταλούς να επιτεθούν στους Γερμανούς μετά από “σαφείς διαταγάς σας” (Λη Φέρμορ, 2016, 33). Διαταγές του Στρατηγείου. Έφθασε, συνεπώς, στην Κρήτη για να συντονίσει την επίθεση των Ιταλών κατά των Γερμανών. Το ίδιο πράττει και με τον Μπαντουβά, ο οποίος βεβαιώνει ότι ο Λη Φέρμορ του συνέστησε “εάν έρθουνε οι Γερμανοί να επικοινωνήσουνε [συγκρουσθούνε] με τους Ιταλούς, να τους χτυπήσω” (Σανουδάκης- Μπαντουβάς, 1979, 315).

Παρά το ότι ο Μπαντουβάς είχε διακόψει κάθε επαφή με τους Άγγλους, από το 1942 στον Ψηλορείτη, αποφασίζει να χτυπήσει τους Γερμανούς, στις 9 και 12 Σεπτεμβρίου στη Βιάννο. Οι Ιταλοί, όμως, τελικά αρνήθηκαν, προτίμησαν να παραδοθούν.

Το ότι ο Λη Φέρμορ υλοποιεί την εντολή του Σ.Μ.Α., αποδεικνύεται από την επιστολή του άλλου πράκτορα Ταμπάμπιν την επομένη της μάχης, 13 Σεπτεμβρίου, προς τον Μπαντουβά. Με αυτήν τον συγχαίρει “διά την λαμπράν… και μεγάλην δράσιν σας” και να περιμένει παραπέρα δράση, σύμφωνα με το “σχέδιον και με τας διαταγάς στρατηγείου”. Το ίδιο βεβαιώνει και ο αγγλόφιλος Μιχ. Ακουμιανάκης των μυστικών υπηρεσιών (ΕΟΔΠ), ότι οι Κρητικοί και ο Λη Φέρμορ πήραν εντολή από το Σ.Μ.Α. “να υποδείξομεν στόχους βομβαρδισμών”  (Ειρήνη Ταχατάκη-Γεώργιος Καλογεράκης, 2011, 8). Ως γνωστόν, ο Κάρτα “εγκαταλείπει το Στρατηγείο του στη Νεάπολη” (Χιουζ, 1991, 172) και οι Άγγλοι δεν τηρούν τις υποσχέσεις τους για απόβαση, με επακόλουθο τα τραγικά γεγονότα σε Βιάννο και Ιεράπετρα.

Στα Δωδεκάνησα, με τον Τζέλικο, τους Άγγλους αλεξιπτωτιστές, την άρνηση των Ιταλών να χτυπήσουν τους Γερμανούς, είχαμε αντίστοιχα γεγονότα, στις 9 και 12 Σεπτεμβρίου 1943. Έτσι, ο Λη Φέρμορ, στην έκθεσή του -αναφορά αρ.6, της 21ης Σεπτεμβρίου του 1943, στο Σ.Μ.Α., εξομολογείται ότι για τους Ιταλούς που είχε ξεσηκώσει και κατεσφάγησαν από τους Γερμανούς “ένιωθα πάρα πολύ δυσαρεστημένος που τους είχα ξεγελάσει” (Λη Φέρμορ, 2016, 234).

Δεν γράφει, όμως, το ίδιο για τους Κρητικούς αντάρτες, που τους είχε, επίσης, ξεγελάσει. Κι αυτό, γιατί στην Κρήτη, λόγω των συμμαχικών σχέσεων με την Ελλάδα και των κτήσεών τους στη Μέση Ανατολή, οι Άγγλοι επεδίωκαν την “μη επικράτηση κομμουνιστικών ή φιλοκομμουνιστικών καθεστώτων στις ευρωπαϊκές χώρες μετά τον πόλεμο” (Σανουδάκης, εφ. Πατρίς 14/9/2019). Συνεπώς, και στην Ελλάδα, λόγω του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ιδίως στην Κρήτη, που ήταν πέρασμα των Βρετανών για τη Μέση Ανατολή.

Ως προς την Απαγωγή του Κράιπε, τον Απρίλη του 1944, από τον Λη Φέρμορ, σε πολλά δημοσιεύματά μας έχομε αναφέρει τα θλιβερά αποτελέσματά της. Χωρίς στρατηγική σημασία, 1400 θύματα απλών πολιτών, ως αντίποινα, πέριξ του Ψηλορείτη, και ομήρων, λόγω της “Απαγωγής”, με τη βύθιση του πλοίου Ταναΐς.

Μια εκατόμβη, η μεγαλύτερη στον ελληνικό χώρο και όχι μόνο.

Σημειωτέον ότι στις δίκες 1979-1985, Σανουδάκη, Μπαντουβά, Χαλκιαδάκη, ο Λη Φέρμορ έστελνε στα δικαστήρια επιστολές για την καταδίκη μας. Κι αυτό, γιατί ο Μπαντουβάς όχι μόνο στα “Απομνημονεύματα” του 1979, αλλά ήδη από το 1940, στην επιχείρηση των Άγγλων για το Καστελόριζο, αποκάλυπτε ότι “έπαψα πλια να πιστεύγω τσ’  Εγγλέζους… διότι οι Εγγλέζοι εθέλανε να μονοπωλήσουνε τον αγώνα με τη θυσία των Ελλήνων (Σανουδάκης- Μπαντουβάς, 1979, 99).

Σύμμαχος, λοιπόν, ο Λη Φέρμορ και οι Βρετανοί και όχι “φίλοι” όπως ορισμένοι διατείνονται, λόγω και των δεινών που επέφεραν στη χώρα μας, εξυπηρετώντας, φυσικά, τα δικά τους συμφέροντα.

Πηγές και Βοηθήματα

1. Εθνική Οργάνωσις Κρήτης (Ε.Ο.Κ.), υπό Ε.Λ. Πετράκη, Ηράκλειο, 1953.
2. Γεώργιος Αραμπατζής (2010) “Οι αεροπορικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, Οκτώβριος-Νοέμβριος 1943, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αθήνα.
3. Λευτέρης Δέτσης, “Η Μάχη της Κω http://greeksurnames.blogspot.com/2011/10/blog-post_7165.html. Ανακτήθηκε 27-10-2023.
4. Ζαχαρίας Δ. Αντωνάκης, “Η συμμαχική απόβαση στην Ευρώπη του Χίτλερ και οι επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα”, εφ. ΡΕΘΕΜΝΟΣ, 2-4-2011
5. Τζακ Σμιθ Χιουζ (1991). Απόρρητη αναφορά της δράσεως της SOE στην Κρήτη, 1941-45, μτφρ. Ε. Παπαγιαννάκης, Ελευθέρα Σκέψις, Αθήνα.
6. Πάτρικ Λη Φέρμορ (2016). Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Αθήνα.
7. Αντώνης Σανουδάκης (1979). Καπετάν Μπαντουβά Απομνημονεύματα, Κνωσός, Αθήνα.
8. του ίδιου. Τα γεγονότα του 1943 και ο καπετάν Μπαντουβάς, εφ. Πατρίς, 14/9/2019.
9. Ειρήνη Ταχατάκη-Γεώργιος Καλογεράκης, Απομνημονεύματα Μιχάλη Ακουμιανάκη (2011), Ηράκλειο
10. Α. Σανουδάκης, Η Μάχη της Κρήτης και η αγγλική πολιτική, εφ. Πατρίς, 21-5-2022.

* Ο Αντώνης Σανουδάκης είναι καθηγητής Ιστορίας – συγγραφέας