«24 Δεκεμβρίου 1827. Τέταρτη μέρα που ταξιδεύουμε. Μια άπνοια από χτες, μας κρατάει καθηλωμένους στη μέση της Αδριατικής στο ύψος ανάμεσα στο στενότερο μπουγάζι μεταξύ Ιταλίας & ‘Αλβανίας. Λίγο πιο ψηλά από τη νοητή γραμμή Μπάρι–Αυλώνας».
Έτσι ξεκινά τις σημειώσεις του ημερολογίου του ο Άγγλος υποπλοίαρχος Ed. Glenn της βρετανικής αυτοκρατορικής φρεγάτας «Wolf» τέσσερις μέρες αφότου αυτή είχε αποπλεύσει από το λιμάνι της Ανκόνας στην Ιταλία για να μεταφέρει στην πατρίδα τον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας, τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια.
Σκεπασμένος μ’ ένα βαρύ γούνινο ρωσικό παλτό πάνω από το διπλωματικό του φράκο και σφιχτοδεμένος μ’ ένα εξίσου χοντρό κασκόλ γύρω από το γνώριμο φουλάρι του, ο 52χρονος διαφορετικός επιβάτης της εγγλέζικης φρεγάτας, πάλευε να ζεσταθεί στο κατάστρωμα από τη δαιμονισμένη υγρασία της μέρας που αχνόφεγγε στην Αδριατική.
Ο μεσήλικας που ξεχώριζε για την αριστοκρατική του εμφάνιση, ακουμπισμένος στην κουπαστή κοίταζε με την παρέα του κατά τ’ ανατολικά καρτερώντας να φανούν οι ακτές της Κέρκυρας. Το τσίτωμα των πανιών και ο δαιμονισμένος άνεμος που σφύριζε στα ξάρτια, τους έκανε να μιλούν δυνατά για να ακούγονται…
Πλην όμως άκουγε και ο Άγγλος αξιωματούχος που βαφτίστηκε «υποπλοίαρχος» για την περίσταση, αλλά στην ουσία ήταν ο εντεταλμένος της Αγγλικής Κυβέρνησης που παρακολουθούσε διακριτικά τον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδος.
Ο Κόμης πάνω από ενάμισι μήνα περίμενε στο λιμάνι της Ανκόνας πότε θα φαινόταν στο πέλαγος το αγγλικό πλοίο που του είχαν τάξει ότι θα τον παραλάμβανε για να τον μεταφέρει στην Ελλάδα.
Ανυπόμονος όλο αυτό το διάστημα στην ιταλική πόλη, ανέβαινε πολλές φορές καθημερινά στο καμπαναριό της Βασιλικής του Αγίου Γρηγορίου που δεσπόζει στο λόφο του Αγίου Κυριάκου και να αγναντεύει κατά το πέλαγος μήπως και φανούν τα βρετανικά πανιά που καθυστερούσαν αδικαιολόγητα.
Οι Άγγλοι είχαν τους λόγους τους για να τον εκνευρίζουν ακόμη και μετά τη Συνθήκη του περασμένου Ιουλίου (1827) στο Λονδίνο αλλά και της μετέπειτα υπογραφής του πρωτοκόλλου του Νοεμβρίου 1828 όταν η Αγγλία έπεισε τους συμμάχους να το υπογράψουν και με το οποίο αυτοί έθεταν υπό την προσωρινή τους εγγύηση μόνο την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Κατά τον Ουέλλιγκτον, πρωθυπουργό της Αγγλίας στο μεγαλύτερο μέρος της καποδιστριακής περιόδου, ένα ισχυρό ελληνικό κράτος θα ανέτρεπε την ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολή, θα ανταγωνιζόταν μελλοντικά τη βρετανική ναυτική δύναμη και αναπόφευκτα θα εξαρτιόταν από τη Ρωσία.
Ο Καποδίστριας με τη σειρά του, δεν έκρυβε την απέχθειά του για τους Άγγλους και φαίνεται ότι με δυσκολία τηρούσε τα διπλωματικά προσχήματα για να μην το δείχνει. Όλα αυτά όμως τώρα έπρεπε να τα «καταπιεί»: Μια βρετανική φρεγάτα είχε επιφορτιστεί με την ευθύνη της μεταφοράς του στην Ελλάδα για να αναλάβει πλέον την πολύπαθη μοίρα της…
Όταν μέσα στη σκληρή περίοδο της καραντίνας από την πανδημία, ξαναέπεσε στα χέρια μου το έργο «Η Κυρά της Ύδρας» του έλληνα λογοτέχνη της γενιάς του ’30, Θανάση Πετσάλη-Διομήδη που πρωτοδημοσιεύτηκε στα 1968, στο οποίο περιγράφεται το άγνωστο ημερολόγιο του άγγλου «υποπλοιάρχου» Ed. Glenn, αποφάσισα να ερευνήσω περισσότερο αυτή την υπόθεση.
Στα βρετανικά αυτοκρατορικά ναυτικά αρχεία εκείνης της περιόδου και στα ημερολόγια των πλοίων «Wolf» με κυβερνήτη τον Sr John Hayes και το «Warspite» με κυβερνήτη τον Sr William Parker οι πηγές μας -που δεν μπορούν να κατονομαστούν- επιβεβαιώνουν ότι σώζονται εκτενείς ημερολογιακές αναφορές, για τη μεταφορά του υψηλού επιβάτη στην Ελλάδα.
Τα ημερολόγια αυτά έχουν μεταφερθεί και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των αρχείων του Foreign Office που σχετίζονται με τη δολοφονία Καποδίστρια.
Αξίζει για την Ιστορία η παράθεση αυτών των ημερολογιακών αναφορών, που αρχίζουν μεσοπέλαγα, μετά την παραλαβή του Καποδίστρια από την Ανκόνα. Ας αφεθούμε όμως στο ημερολόγιο με το ύφος και τη γραφή του «υποπλοιάρχου» Ed. Glenn:
«Βρίσκομαι, επιβάτης, πάνω στην κορβέτα της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητας «Wolf» με κυβερνήτη τον Sr John Hayes με ειδική εντολή να ακολουθώ (και να παρακολουθώ υπό τις διαταγές του φυσικά), τον κόμητα Κάπο ντ’ Ίστρια ως τη στιγμή που θα πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα.
Ο κόμης Κάπο ντ’ Ίστρια, πηγαίνει στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διακυβέρνηση του τόπου. Η εκλογή του έγινε πριν οχτώ μήνες, αν δε γελιέμαι. Στο αναμεταξύ, ένα καινούργιο κράτος δημιουργήθηκε στο Λονδίνο (που αλλού;) τον περασμένο Ιούλιο, με κάποια Συνθήκη του Λονδίνου, καθώς τη λένε.
Ο κόμης Κάπο ντ’ Ίστρια είναι ένας πραγματικός αριστοκράτης, θα μπορούσε να ήταν και Άγγλος! Τι κολακευτικότερο να πει κανείς; Λίγο ψυχρός, αλλά πολύ συγκρατημένος.
Τον συνοδεύει ακολουθία από εννέα ανθρώπους. Τρεις Ελβετοί νομίζω, και οι άλλοι Έλληνες. Ελβετός είναι ο ιδιαίτερος γραμματέας του, ο κ. Βétant, ένας νέος εικοσιπέντε χρόνων –σαν και μένα– έξυπνος και συμπαθητικός (δεν πάνε πάντοτε μαζί αυτά τα δύο). Ελβετοί είναι και οι δύο βαλέδες.
Οι έξι Έλληνες είναι: Ένας ιστορικός, ο συντοπίτης του Κερκυραίος λόγιος κ. Ανδρέας Μουστοξύδης, ο κ. Ρίζος Νερουλός, ο κ. Ιωάννης Δομπόλης (δεν ξέρω τι κάνουν αυτοί οι δύο), ένας μηχανικός ο κ. Σταμάτης Βούλγαρις, και ο κ. Νικόλαος Μακρομύτης.
Όλοι αυτοί μιλούν αδιάκοπα, με πολλές φωνές, πολλές χειρονομίες και πολλά γέλια ηχηρά. Υπηρετώ πέντε χρόνια σε τούτα τα νερά, Ιόνιο και Αιγαίο. Έζησα σε ελληνικά λιμάνια, συναναστράφηκα Έλληνες, και καταλαβαίνω μέσες-άκρες τη γλώσσα τους. Αλλά αυτοί εδώ μόνο πολιτικά συζητούνε. Τσακώνονται και θυμώνουν αναμεταξύ τους. Προτιμώ τον Ελβετό. Ο Κόμης μιλάει λίγο, ήρεμα και χαμηλόφωνα.
Τα γράφω αυτά, κρατώ τούτες τις πρόχειρες σημειώσεις, τόσο από καθήκον, αλλά και γιατί με έπνιξε η ανία, η φοβερή ανία της ζωής του καραβιού, όταν πέσει ολότελα ο άνεμος και όλα μοιάζουν νεκρά γύρω σου, για να μη νεκρωθούν μέσα μου τα πάντα.
25 Δεκεμβρίου
Χριστούγεννα! Χριστούγεννα! Πέμπτη φορά μακριά από την πατρίδα! Συλλογίζομαι το σπίτι μας, στο Hamstead, τη μητέρα, τη μικρότερη αδελφή μου, που είναι δώδεκα χρονών και διαβάζει βιβλία για ταξίδια και ονειρεύεται ταξίδια όπως τα θέλει η φαντασία της, ενώ εγώ, ο αδελφός της, τα ζω τα ταξίδια μες στη σκληρή πραγματικότητα και ξέρω τι θα πει θάλασσα, τι θα πει καράβι, τι θα πει ξενιτιά, τι θα πει να είσαι μόνος, μόνος, όταν τα πανιά κρέμονται στα κατάρτια σαν άθλια και άχρηστα κουρέλια.
Δόξα σοι ο Κύριος όμως! Από τα μεσάνυχτα χτες σηκώθηκε ελαφρύς άνεμος γαρμπής. Το σκαρί μας ταξιδεύει με αργή βρετανική μεγαλοπρέπεια!
Λίγο μετά που ξημέρωσε, οι βίγλες αναγγείλανε ένα καράβι. Ερχόταν από τη μεριά της Κέρκυρας. Μας είδε, ως φαίνεται, γιατί γύρισε κατά πάνω μας. Με το κανοκιάλι ο καπετάνιος το αναγνώρισε. Ήταν το «Warspite», η δίκροτη φρεγάτα της Αυτού Βρετανικής Μεγαλειότητας, που ερχόταν από τη Μάλτα, να παραλάβει τον κόμητα Κάπο ντ’ Ίστρια. Άργησαν, όπως πάντοτε, οι διαταγές από το Τουρίνο (πρωτεύουσα του Βασιλείου της Σαρδηνίας) προς το ναύαρχο Κόδριγκτων, και ερχόταν μόλις τώρα.
Ενάμισι μήνα περίμενε ο Κόμης στην Ανκόνα. Ώσπου ξεκίνησε με τούτη την κορβέτα το «Wolf». Κι’ εγώ μαζί. Ανυπομονησία. Κερδίσαμε οπωσδήποτε δύο μέρες. Το «Warspite» πλησίασε. Άρχισαν τα σινιάλα, οι χαιρετισμοί. Αριστερά μας ορθώνεται άγρια η Αλβανία. Σκοτεινά βουνά. Κάπου δέκα μίλια ανατολικά μας, το νησί Σάσων. Στ’ ανοιχτά του νησιού συναντηθήκαμε με το «Warspite».
Ήταν φουσκοθαλασσιά και τα δύο καράβια αναγκάστηκαν να σταθούν αρκετά μακριά το ‘να από τ’ άλλο. Κόπος και φασαρία για να μεταφερθούμε από το «Wolf» στο «Warspite». Πηγαινέλα οι βάρκες. Φωνές και φασαρία από τους δυο βαλέδες του Κόμητα, να μη βραχούνε τα πράματα. Ο Κόμης όμως ατάραχος.
Δεν αργοπορήσαμε άλλο. Τα δύο καράβια αντιχαιρετίστηκαν κατά τους κανονισμούς. Ξεκινήσαμε. Το «Wolf» πήρε μια μεγάλη βόλτα και μάκρυνε, να γυρίσει στην Ανκόνα. Εμείς ρότα για τη Μάλτα. Ψηλά στη μετζάνα του «Warspite» κυματίζει τώρα η ελληνική σημαία.
26 Δεκεμβρίου
Ταξίδι ομαλό. Άνεμος πουνέντες μέτριος. Σηκώσαμε και τους τρείς φλόκους. Νύχτα αργά αφήσαμε στα δεξιά τον κάβο Πάσσερε της Σικελίας.
27 Δεκεμβρίου
Τίποτε άξιο λόγου. Συνεχίζουμε ομαλά. Ο καιρός ψήλωσε. Το «Warspite» καβατζάρει τα κύματα και κόβει 7 μίλια την ώρα.
28 Δεκεμβρίου
Φτάσαμε ξημερώματα στη Μάλτα. Περιμέναμε αρόδου να πάει η ώρα οχτώ. Έτσι όρισαν για να μπούμε στο λιμάνι της Βαλέτας. Αμέσως ξεμπαρκάραμε.
Ο Κόμης πήγε πρώτα να δει το Διοικητή του νησιού. Ο στρατηγός Passomby τον δέχτηκε επίσημα στο Διοικητήριο. Τυπικότητες. Ωστόσο, από το σφίξιμο του χεριού και από τα λίγα λόγια που άρπαξα, τους ενώνει ως φαίνεται, αμοιβαία εκτίμηση.
Στη συνέχεια ο κόμης Κάπο ντ’ Ίστρια πήγε να δει το Ναύαρχο Κόδριγκτων. Τον συνόδευσα και εκεί, αλλά όταν κλείστηκαν στο γραφείο του Ναυάρχου αποσύρθηκα.
Μαθεύτηκαν μολαταύτα μερικά πράματα. Ο Ναύαρχος είναι στενοχωρημένος, είναι ανήσυχος. Ύστερα από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου πήρε σοβαρή πρωτοβουλία με βαρύτατες συνέπειες, περιμένει να του τα ψάλουν τώρα και επίσημα από το Λονδίνο! Το Ναυαρχείο φαίνεται (ή κάνει ότι είναι) οργισμένο!
Κάποια έκφραση δυσμένειας αν όχι κάποια τιμωρία, θα έρθει από κει. Οπωσδήποτε οι δύο άντρες τα είπαν επί μιάμιση ώρα. Πολύ, για λιγόλογους ανθρώπους, μετρημένους.
Πριν βραδιάσει, πήγαμε και στο Ρώσο Ναύαρχο Λογγίνο Χέϋδεν, που έλαβε κι’ εκείνος μέρος στο Ναυαρίνο με τα καράβια του. Σίγουρα, θα περιμένει και αυτός «νέα» από την Αγία Πετρούπολη.
Αυτό είναι ένα τμήμα από το αποκαλυπτικό βρετανικό ναυτικό ημερολόγιο. Σήμερα σχεδόν δυο αιώνες μετά τη δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, τα βρετανικά σχετικά αρχεία του Foreign Office παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό. Η γνωστοποίησή τους στη χώρα μας, μαζί με την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, πρέπει να αποτελέσουν εξίσου ένα άλλο μεγάλο εθνικό στόχο που θα δικαιώσει τη Μνήμη και την Ιστορία.