Πολλοί τον είπαν “πεντάγνωμο”, “γδάρτη” αλλά και “παλουκοκάφτη”… και τόσους άλλους χαρακτηρισμούς του έδωσαν, όμως… είναι ένας μήνας με πλούσια εθιμολογία και ενδιαφέρουσα λαϊκή δοξασιολογία, λόγω της επίδρασης των καιρικών συνθηκών που επικρατούν αυτό το μήνα για τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Η αστάθεια του Μάρτη δεν τον εμποδίζει όμως να είναι και το ορόσημο της μετάβασης από το χειμωνιάτικο τοπίο στο ανοιξιάτικο και κατ’ επέκταση στο θερινό. Η θέση του Μαρτίου ως πρώτου μήνα του έτους παλιότερα, αλλά και πρώτου μήνα της Άνοιξης, της εποχής που αναγεννάται η φύση, συνετέλεσε να είναι ο πρώτος μήνας του έτους.
Μάλιστα στο Βυζάντιο η πρώτη του Μάρτη γιορταζόταν πανηγυρικά και με κάθε μεγαλοπρέπεια. Ένας μήνας άρρηκτα δεμένος με τη Σαρακοστή, την περίοδο των σαράντα ημερών από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι το Πάσχα. ”Δεν λείπει ο Μάρτης από την σαρακοστή” ό,τι και να γίνει, σύμφωνα με την παροιμιακή έκφραση. Τα έθιμα της σαρακοστής τηρούνται περισσότερο από άλλα, επειδή συνδέονται με τη θρησκευτική περιφορά του λαού μας, αλλά και με την λατρεία του λαού μας προς τους κεκοιμημένους του. Κύριο χαρακτηριστικό της σαρακοστής είναι η νηστεία. Αποχή από το κρέας, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά και γενικά κάθε άλλη ουσία που επιβαρύνει τον ήδη καταπονημένο από το χειμώνα οργανισμό.
Όλα αυτά θα διατηρηθούν μέχρι και το Πάσχα. Επιτρέπεται μόνο η κατάλυση ψαριού, του Ευαγγελισμού και της Κυριακής των Βαΐων. Ο Μάρτης όμως ταυτίζεται και με τον ξενιτεμό. Τα παλιότερα χρόνια δεκαετία του πενήντα και του εξήντα και αργότερα, υπήρχε το φαινόμενο του αποδημητισμού και του ταξιδιωτισμού για οικονομικούς λόγους ενός μεγάλου και σημαντικού μέρους του ανδρικού πληθυσμού.
Τα “Μαστοροχώρια”, χωριά που οι κάτοικοί τους ανέδειξαν ως κύρια τέχνη την “μαστορική”, την οικοδομική δηλαδή, υπήρξαν κέντρα εξόρμησης των παραδοσιακών τεχνιτών. Έτσι ο αποδημητισμός αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της παραδοσιακής κοινωνίας της Ηπείρου, της Μακεδονία, ορεινών περιοχών της Θεσσαλίας, της Στερεάς αλλά και άλλων διαμερισμάτων της χώρας μας.
Σίγουρα αυτός ο αποδημητισμός τους τρεις τελευταίους αιώνες άφησε έντονα τα σημάδια του, τόσο στην οικονομική και κοινωνική ζωή, όσο και στον λαϊκό πολιτισμό αυτών των περιοχών. Ορμητήρια λοιπόν τα χωριά για τους άντρες τεχνίτες που χάρη στις ποικίλες τους ειδικότητες αλλά και δεξιότητες, προσπαθούσαν να αναπτύξουν μία αξιοσημείωτη επαγγελματική κινητικότητα, έναν επαγγελματικό “νομαδισμό” που σίγουρα εντυπωσίαζε, αφού υπήρχαν πολλές δυσκολίες στα ταξίδια τους, άλλες φορές οι καιρικές συνθήκες ήταν δύσκολες, άλλες φορές οι δρόμοι ήταν δυσκολοδιάβατοι στο πέρασμά τους. Βασικό ορόσημο έναρξης των ταξιδιών ήταν το τέλος της Αποκριάς, με το τέλος των χειμερινών γιορτών.
Έτσι όλη την πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής, τέτοιες μέρες θα λέγαμε, αλλά και λίγο αργότερα, είχαμε ομαδικές αναχωρήσεις, παρέες-παρέες, μπουλούκια ή κομπανίες τις ονόμαζαν αυτές τις άτυπα οργανωμένες ομάδες των πλανόδιων κτιστών. Καθώς ο Μάρτης ήταν ο μήνας της αναχώρησης, σε ορισμένα μαστοροχώρια το πρώτο ταξίδι λεγόταν “μαρτιάτικο” και προκειμένου για μετακινήσεις σε όχι πολύ μακρινές περιοχές, διαρκούσε συνήθως μέχρι το Πάσχα, γι’ αυτό λεγόταν και “σαρακοστιανό”. Την ημέρα της αναχώρησης όλοι ήταν έτοιμοι πρωί-πρωί. Περίμεναν τους αγωγιάτες για να φορτώσουν τα πράγματά τους (εργαλεία, ρούχα και λίγα τρόφιμα για το δρόμο).
Καβάλα στα ζώα πήγαιναν οι μαστόροι σ’ όλη τη διαδρομή, ενώ οι μαθητευόμενοι πάντα πήγαιναν με τα πόδια. Η συγκρότηση της ομάδας κατά κανόνα βασιζόταν στη συγγένεια των μελών της. Το πρωί της αναχώρησης, συγγενείς, φίλοι και γείτονες, σ’ ένα συγκεκριμένο σημείο του χωριού, συνήθως στην άκρη, τους αποχαιρετούσαν. Έχουν μείνει χαρακτηριστικές αυτές οι ονομασίες, αυτά τα τοπωνύμια του αποχαιρετισμού! Για παράδειγμα, η Κλαψορράχη, το ανάθεμα, το πικρόδασος, το κλαψοχώραφο. Τοπωνύμια συνυφασμένα με τη στενοχώρια και τη λύπη που φέρνει η ξενιτειά.
Ο φετινός Μάρτης μάς ήρθε χαμογελαστός, ηλιόλουστος, διαψεύδοντας τη φήμη που τον θέλει κακότροπο και οξύθυμο. Πολλοί βέβαια ίσως του καταλογίσουν την απουσία της διασκέδασης που περίμεναν με την διεξαγωγή των καρναβαλικών εκδηλώσεων, λόγω της επιδημίας του κοροναϊού και στη χώρα μας. Μία επιδημία που έχει κάνει πολλούς ιατρούς, συμβουλάτορες σε θέματα υγιεινής, στατιστικολόγους, λοιμωξιολόγους, αλλά και έχει γεννήσει και αρκετούς ποιητές.
Χαρακτηριστικοί οι παρακάτω στίχοι που διάβασα σε τοπική προχθεσινή εφημερίδα: “Γίνου κερά μου, ο ιός κι εγώ μασκάκι φίνο και παίξε μου τη φτερνισιά, στον τόπο ν’ απομείνω” και ακόμα ένα: “Ουδόλως κοροναϊό επίστεψα πως είχα απλώς συχνή καταροή, μαζί και λίγο βήχα”.
Ίσως χαρακτηριστεί και μήνας εκβιασμών, έχοντας στο μυαλό μας την εκβιαστική μέθοδο του Ερντογάν προς τη χώρα μας που επιχείρησε να χρησιμοποιήσει το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα στοχοποιώντας την χώρα μας και φυσικά ενεργώντας με απροκάλυπτο τρόπο απειλώντας και την ίδια την Ευρώπη. Ερντογάν είναι αυτός, ό,τι θέλει κάνει, όπως θέλει συμπεριφέρεται, έχοντας φυσικά και κάποιων άλλων(!) την στήριξη, αλλά και την κάλυψη.
Μάρτης, ο μήνας της Άνοιξης, της ελπίδας, ο μήνας της αναγέννησης της φύσης. Δικαιολογημένα κατέχει μεγάλη θέση στη λαογραφία μας, μήνας με πολλά ήθη και έθιμα, με παραδόσεις, με δοξασίες κάθε λογής…