Αρκετά σημαντικοί άνθρωποι των Γραμμάτων και της Εκκλησίας έχουν ασχοληθεί στα συγγράμματά τους με το περιστατικό της συνάντησης του Μακαριστού Ευγενίου του Α΄ με τον αιμοσταγή Γερμανό Στρατηγό Μύλλερ προκάτοχο του Στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη.
Ο Μακαριστός Πέτρας και Χερσονήσου Νεκτάριος στο πολύτιμο βιβλίο του: «Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ και η εκκλησία της Κρήτης» που εκδόθηκε στη Νεάπολη το 2002 περιέχει αρκετές λεπτομέρειες για τα δολοφονικά και απάνθρωπα γεγονότα της μαρτυρικής Βιάννου.
Είναι γνωστό ότι ο Μακαριστός Μητροπολίτης Πέτρας και Χερσονήσου Νεκτάριος τα πρώτα χρόνια της ζωής του σαν κληρικός τα έζησε κοντά στο Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Ευγένιο και φυσικό είναι να πιστεύει κανείς ότι θα γνώριζε πολλές λεπτομέρειες των γεγονότων εκείνης της δύσκολης εποχής.
Αλλά όμως από τον ίδιο μαθαίνομε ότι ο Μακαριστός Ευγένιος δε μιλούσε καθόλου για κείνη τη μαρτυρική εποχή για τούτο το περιεχόμενο του περισπούδαστου συγγράμματός του που συνέγραψε ήταν αποτέλεσμα υπευθυνότητας και πολύμοχθης έρευνας του Σεβασμιότατου Νεκτάριου.
Για τα συγκεκριμένα συμβάντα στη Βιάννο και ειδικά για τη συνάντηση του Μακαριστού Ευγενίου με το Γερμανό Στρατηγό Μύλλερ πήραμε το θάρρος παλιά να τηλεφωνήσουμε στη Μητρόπολη Πέτρας και Χερσονήσου για να μάθομε μήπως υπάρχει κάτι που θα έπρεπε να το συμπεριλάβομε στη μαρτυρία της συνάντησης που είναι απόλυτα αληθινή και αξιόπιστη.
Ο τότε Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Νεκτάριος που τον γνωρίζαμε πολύ καλά γιατί σα μαθητής τα Γυμνασιακά του χρόνια φοίτησε στο Γυμνάσιο Αρχανών και πηγαινοερχόταν στο χωριό του Καταλαγάρι με τα πόδια μαζί με άλλους χωριανούς του μαθητές, μας μίλησε πρόθυμα με ευγένεια και καλοσύνη και μας είπε ότι δεν είχε τίποτε άλλο να συμπληρώσει.
Μας βεβαίωσε όμως ότι γνώριζε ότι ο Στρατηγός Μύλλερ λίγο πριν τα δραματικά γεγονότα της Βιάννου όπου είχε μεταβεί, μίλησε σε ανοικτή συγκέντρωση των κατοίκων της περιοχής με απειλές για την επερχόμενη καταστροφή σαν ανώτατος υπεύθυνος και εμπνευστής μιας πρωτάκουστης αναίτιας εκδίκησης και τιμωρίας ενός αθώου λαού. Και από τη θέση που κατείχε, φυσικό ήταν να έδωσε εντολές και σκληρές προσταγές στους υπεύθυνους επιτελείς του και να επέστρεψε στο Στρατηγείο του στις Αρχάνες όπου και τον συνάντησε ο μακαριστός Ευγένιος.
Η μαρτυρία μάλιστα ότι ήταν κάθιδρος και κατασκονισμένος βεβαιώνει την επιστροφή του Ευγενίου αυθημερόν και την επίσκεψη στο Στρατηγείο του Μύλλερ, όπου του ζήτησε με σθένος και ηρωισμό την άρση της βαριάς αδικίας και το σταμάτημά της.
Η μαρτυρία μάλιστα του νεαρού Νίκου Κολομβοτσάκη που ήταν στη γιαγιά του (την Ταχυδρόμαινα) στο απέναντι παράθυρο του σπιτιού της σε απόσταση 20-25μ. από το Στρατηγείο κι είδαν από κει όλη την παράσταση με ανοικτό το παράθυρο του Στρατηγείου.
Είδαν τον Ευγένιο να βγάζει το καλυμμαύχι του και το Σταυρό του και να τα αφήνει στο Γραφείο του Στρατηγού και να τον παίρνει βίαια ο Μύλλερ να τον οδηγεί στο δρόμο που είχε σταθμεύσει ένα γερμανικό φορτηγό όπου το ξεσκέπασε και του έδειξε αλλόφρων το περιεχόμενο, ήταν γεμάτο πτώματα Γερμανών. Γύρισαν στο Στρατηγείο, πήρε ο κληρικός το καλυμμαύχι του και το σταυρό για να φύγει με οδύνη και πόνο.
Κι όπως έγραψαν αργότερα τον απείλησε εκείνη τη στιγμή ο Μύλλερ ότι θα τον τουφεκίσει για να του κλείσει το στόμα. Και ο Μακαριστός Ευγένιος του απάντησε με θάρρος: «Είμαι έτοιμος να τουφεκιστώ». Και συμπληρώνει με θάρρος: «Μα να ξέρεις ότι ο Σταυρός δεν τουφεκίζει αλλά συγχωρεί. Και εσείς έχετε το Σταυρό έμβλημα και θα τιμωρήσει και σας και το έθνος σας για τις ανομίες σας»… Αυτό ξάφνιασε αφάνταστα το Στρατηγό.
Το θάρρος του κληρικού και το ότι αψήφησε το θάνατο μπροστά στον εξουσιαστή της ζωής του με φόβο στην ψυχή του το θηρίο ψιθύρισε: «Ο Σταυρός δεν τουφεκίζει αλλά συγχωρεί». Του χάρισε τη ζωή και τον άφησε να φύγει. Ένιωθε ο εχθρός την ψυχή του γεμάτη φόβο μπροστά στη θαρραλέα δήλωση του Ιεράρχη. Τα φοβερά γεγονότα της Βιάννου είχαν προχωρήσει. Ήδη εκατοντάδες είχαν τουφεκιστεί. Έμεναν όμως και οι έγκλειστοι στο Γυμνάσιο που δεν εκτελέστηκαν.
Έτσι η γενναία και γεμάτη αγάπη επέμβαση του Ευγενίου έσωσε εκατοντάδων τη ζωή. Ένα σωτήριο περιστατικό από τα τόσα που έκαμε ο σεπτός Ιεράρχης για το ποίμνιό του. Γι’ αυτό και ο λαός της Κρήτης τον λάτρεψε με εκδηλώσεις πίστης και αφοσίωσης. Και γράφει ο Σεβ/τος Μητροπολίτης Πέτρας και Χερσονήσου Νεκτάριος στο πολυσέλιδο βιβλίο του στη σελ. 43:
«… Παρουσιάσθη αυθορμήτως ως ο αρμοδιότερος ο πατήρ Ευγένιος και ανέλαβε την εντολή να παρουσιασθεί στο Στρατηγό εκ μέρους της Εκκλησίας για την άδικο και εγκληματική καταστροφή που δεν επιτρέπει ουδείς ανθρώπινος νόμος έστω και πολεμικός. Με το αρρενωπό του παράστημα με την ασκητικήν ράβδον του και το ανεμίζον ράσο του συνοδευόμενος από το διερμηνέα Γ. Γκριδάκη παρουσιάσθη στο Μύλλερ».
Αυτή την πληροφορία εν πολλοίς είχαμε την τιμή και τη χαρά να πάρομε από παλιά από ένα εκλεκτό φίλο μας Αρχανιώτη που διαμένει στο Ηράκλειο, τον οδοντίατρο κο Νίκο Κολομβοτσάκη.
Ο ίδιος, νεαρό παιδί, έφηβος, τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής είχε δικτυωθεί σε ομάδες του ΕΑΜ αρχικά και αργότερα στην ΕΠΟΝ και είχε προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην Εθνικής μας Αντίσταση. Ένας σπουδαίος τομέας της προσφοράς του ήταν η συλλογή πληροφοριών δράσης του Καταχτητή τις οποίες παρέδιδε στο μεγάλο αγωνιστή συμπατριώτη αείμνηστο Αντώνιο Μπετεινάκη που τις προωθούσε εκεί που έπρεπε.
Ο Συνταγματάρχης Μπετεινάκης πρόσφερε μέγιστες εθνικές υπηρεσίες όχι μόνο κατά τη Γερμανική Κατοχή αλλά και σε προηγούμενες δύσκολες στιγμές της Πατρίδας μας.
Το σκληρό τέλος του ο τουφεκισμός του στην Αγυιά Χανίων τον κατέταξε στη θέση που ανήκε δηλ. στη χορεία των μεγάλων ηρώων της Πατρίδας μας. Μαζί του συνεργάστηκε τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής ο νεαρός Νίκος Κολομβοτσάκης. Αμέσως μετά τον πόλεμο σπούδασε οδοντιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Για τούτο γνωρίζομε ότι οι πληροφορίες που μας δίδει σήμερα είναι έγκυρες, υπεύθυνες και αληθινές έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα μετά την παρουσίασή τους στα ιστορικά βιβλία που συνέγραψε τα τελευταία χρόνια για τα γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης και ειδικά όσα συνέβησαν στη Γενέτειρά μας Αρχάνες.
Νοιώθομε τιμή και χαρά που μας επέτρεψε μετά από παράκλησή μας να δημοσιευτούν και τούτο το θεωρούμε και είναι ένα εθνικό μας χρέος να διατηρούμε δηλαδή τις ηρωικές εθνικές μας μνήμες. Μας τα περιέγραψε όπως ακριβώς τα αντιλήφθηκε σαν παρατηρητής στις Αρχάνες. Η μαρτυρία του έχει τίτλο: «ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΒΙΑΝΝΟΥ ΜΙΑ ΠΙΚΡΗ ΜΟΥ ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ».
Επίσης πληροφορία του μακαριστού Ευγενίου με το Στρατηγό Μύλλερ βρίσκομε σε ένα τεύχος του περιοδικού «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΑΛΑΧΤΙΤΕΣ» που εξέδιδε και διέθετε δωρεάν στο κοινό ο Όμιλος καταστημάτων «ΡΑΔΙΟ ΜΑΚΡΑΚΗ» με επιμέλεια ύλης και σύνταξης από τον άξιο και επιτυχημένο επιχειρηματία αείμνηστο Μανώλη Μακράκη και τον εκλεκτό φιλόλογο Κων/νο Στρατάκη.
Το εν λόγω άρθρο ανήκει στον καταξιωμένο θεολόγο κο Κώστα Νεονάκη τ. Σχολικό Σύμβουλο και έχει τίτλο: «ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΑΝ ΜΑΣ ΑΦΗΣΑΝ ΠΟΛΛΑ Ο Αοίδιμος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κυρός Ευγένιος Ψαλλιδάκης».
Μεταφέρομε εδώ μικρό απόσπασμα του άρθρου:
«… Οι έγκλειστοι στο Διδακτήριο περιμένοντας το θάνατο έψαλλαν την νεκρώσιμο ακολουθία τους. Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ δεν παρακάλεσε το Στρατηγό. Ύψωσε τη φωνή του να σταματήσει. Του είπε: Είναι άδικος και αντιχριστιανικός ο πόλεμος κατά των αμάχων. Ο Σταυρός που είναι και το σήμα σας θα τιμωρήσει και σας και το έθνος σας».
Κι ήταν μέρα του Σταυρού
14 του Σεπτέμβρη του 1943.