Ανηφορίζοντας οι Καστρινοί στο Μακρύ σοκάκι, έτσι έλεγαν τη σημερινή οδό Ιωάννη Γιαννίκου, στο τέρμα της, εκεί που συναντάται με την οδό Χαιρέτηδων, έφθαναν στην περιοχή της Πηγάδας ή Πηγάιδας. Ο Μανόλης Δερμιτζάκης αναφέρει ότι και το πλάτος της και το βάθος της ήταν μεγάλο και οι νταήδες της εποχής έκαναν αγώνα (Τούρκοι και Χριστιανοί), ποιος θα μπορούσε να πηδήξει από τη μία μεριά στην άλλη, να περάσει δηλαδή το πλάτος της.
Εκείνος που κρατούσε αυτό το ρεκόρ μας λέει ο Δερμιτζάκης, ήταν ο Κοντακινός Καστρινός, ο καπετάν Γιαννίκος. Δίπλα ακριβώς η συνοικία του Λάκκου. Μια ιστορική συνοικία, η οποία με τις τελευταίες παρεμβάσεις και με τη δημιουργία του Πολιτιστικού Κέντρου έχει αλλάξει ριζικά. Ανεβαίνοντας δεξιά μας βλέπουμε την πίσω πλευρά του Πανανείου Νοσοκομείου με τους δύο φοίνικες και αριστερά την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα.
Μπροστά μας ακριβώς ο δρόμος που οδηγεί στον τάφο του Καζαντζάκη και φυσικά ο τεκές Ουτσλέρ, γνωστός στο ευρύτερο κοινό με το όνομα Ουτσλέρια. Στο χώρο αυτό παλιά ήταν η εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης του Μαρτινέγκο, η οποία μετατράπηκε σε τέμενος στην περιοχή κάτω από την υψηλή Τάμπια, στον λόφο Μαρτινέγκο, όπως μας αναφέρει ο αείμνηστος ιστοριοδίφης Τουρκολόγος Νικόλαος Σταυρινίδης στις μεταφράσεις του.
Ας δούμε τι αναφέρεται και πώς αυτή η εκκλησία, κάτω από την υψηλή Τάμπια του Χάνδακος μετατράπηκε σε τέμενος στις 28 Φεβρουαρίου 1672. Ο τεκές αυτός λεγόταν και τεκές των τριών ανδρών. Δεν γνωρίζουμε που βρίσκονταν τα βακούφια του Γιουκσέκ Τάμπια ή Υψηλή Τάμπια, λεγόταν ο προμαχώνας του Μαρτινέγκο. Εκεί υπήρχε υπόγεια σιτοδεξαμενή και δίοδος η οποία οδηγούσε προς την επιφάνεια του προμαχώνα.
Στην χωρογραφία της Κρήτης που συνέταξε το 1818 ο Ζαχαρίας Πρακτικίδης αναφέρονται τα εξής: «Δηλαδή της πύλης των Χανίων, προς το νυν Πανάνειον Νοσοκομείον. Υπήρχαν επί ενετοκρατίας και ακόμη επί Τουρκοκρατίας “υπόγεια εν είδει πηγαδίων… τα οποία εισί πλήρη σίτου”. Τα υπόγεια ταύτα λέγονται νυν Γούβες. Υπήρχον όμως τοιαύτα πηγάδια (Γούβες) και εις την πλατείαν των Τριών Καμαρών προς αποθήκευσιν σίτου.
Στη συνέχεια θα δούμε πως αυτή η παλιά εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης μετατράπηκε σε τέμενος στις 28 Φεβρουαρίου 1672, σύμφωνα με τις μεταφράσεις του Νικολάου Σταυριανίδη.
«Έξοχε Ιεροδίκη του Χάνδακος, ο δικαιότερος των δικαστών των μουσουλμάνων, ο κάλλιστος των διοικητών των μονοθεϊστών, η πηγή της αρετής και της βεβαιότητος, ο εκδίδων δικαίας αποφάσεις επί των δημιουργημάτων του Υψίστου, εις ον ιδιάζει μεγάλη ευσπλαγχνία του αρωγού Υψίστου άπειρος είη ή σοφία σου.
Γενέσθω σοι γνωστόν άμα τη λήψει της παρούσης μου αυτοκρατορικής διαταγής, ότι, δι’ υποβληθείσης αιτήσεώς σου προς τον υψηλόν μου Θρόνον, μοι γνωστοποιείς, ότι η εντός της περιφρουρήτου πόλεως Χάνδακος και πλησίον της Γιουκσέκ Τάμπιας κειμένη εκκλησία είχε μετατραπεία εις Προσευχητήριον (Μεστζίτ) κατά την άλωσιν.
Επειδή όμως πλησίον τούτου δεν υπάρχει τέμενος, οι εν τη συνοικία ταύτη μουσουλμάνοι υφίστανται δυσκολίας κατά τας Παρασκευάς και τας εορτάς, και ζητείς ως εκ τούτου την αυτοκρατορικήν μου άδειαν, όπως τοποθετήσης εν αυτώ τον άμβωνα του έξωθεν του Φρουρίου Χάνδακος ηρειπωμένου τεμένους Σοφού Μεχμέτ Πασά.
Έγγραφος περίληψις της παρακλήσεώς σου ταύτης, συνηγορούσα υπέρ επιδαψιλεύσεως αυτογράφου αυτοκρατορικού διατάγματός μου, διεβιβάσθη αρμοδίως προς τον υψηλόν μου αυτοκρατορικόν Θρόνον.
Ούτω γίγνωσκε και εις το ιερόν μου σύμβολον πίστευε.
Εγράφη κατά τα τέλη του μηνός Σιεβάλ του έτους χίλια ογδοήκοντα δύο.
Εκ της εν τη περιφρουρήτω Ανδριανουπόλει έδρας».
Σοφού Μεχμέτ Πασά! Με το όνομα αυτό υπήρχε συνοικία στη νότια πλευρά των τειχών, εσωτερικά της καινούργιας πόρτας. Με το ίδιο όνομα υπήρχε και το Τέμενος το γνωστό “Μικρό Τζαμάκι”. Εκεί στη συμβολή των οδών Πεδιάδος και Έβανς υπήρχε η βυζαντινή γυναικεία μονή της κεράς Παναγιάς, μετέπειτα βυζαντινή Μονή Καλογραιών. Αυτή η συνοικία λεγόταν και “Πάνω Μονή”.
Αυτός ήταν ο τεκές Ουτσλέρ, στον μαχαλά της Πηγάιδας. Οι τεκέδες ήταν μουσουλμανικά ασκητήρια, τούτοι φιλοξενίας ανθρώπων που είχαν ανάγκη, καταφύγια και φυτώραια φανατικών και ανθρώπων με προλήψεις.
Σε μία εποχή που οι κατοικημένες συνοικίες της πόλης του Χάνδακα δεν ξεπερνούσαν τις 20 από τις 71 που υπήρχαν επί Ενετοκρατίας.
Όλες βέβαια έφεραν τουρκικά ονόματα εκτός από την συνοικία της Αγίας Αικατερίνης. Τέλος όλα τα τζαμιά της πόλης μας είχαν προκύψει από μετατροπή λατινικών και χριστιανικών εκκλησιών εκτός από το τζαμί της Κιζίλ – Τάμπιας που χτίστηκε εξ αρχής, το οποίο βρισκόταν στο χώρο πίσω από τη σημερινή Μαιευτική Κλινική Μητέρα. Ο Τεκές Ουτσλέρ! ακόμα και σήμερα απέναντι ακριβώς από το Πολιτιστικό Κέντρο μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε, να ανατρέξουμε στις πλούσιες ιστορικές πηγές, να μάθουμε!