Η φράση αυτή, γνωστή από τα μαθητικά μας κιόλας χρόνια, παραπέμπει στον «πατέρα» της ιστορίας Ηρόδοτο τον Αλικαρνασσέα. Σύμφωνα με την αφήγηση του μεγάλου ιστορικού, ο Σόλων επισκέφτηκε τις Σάρδεις της Λυδίας, πρωτεύουσα του κράτους του ζάπλουτου βασιλιά Κροίσου.
Ο τελευταίος, αφού έδειξε στον σοφό Αθηναίο τα πλούτη του, τον ρώτησε αν γνώρισε μέχρι εκείνη τη στιγμή κάποιον πιο ευτυχισμένο από αυτόν. Ο Σόλων του ανέφερε ως πιο ευτυχισμένους τον Αθηναίο Τέλλο, που πολέμησε και σκοτώθηκε για την πατρίδα του, και δυο αδέλφια από το Άργος, τον Κλέοβη και τον Βίτωνα, νικητές σε αθλητικούς αγώνες, που, αφού ζεύτηκαν την άμαξα και μετέφεραν τη μητέρα τους στο ναό της Ήρας, σε μια απόσταση σαράντα πέντε σταδίων (οκτώ χιλιομέτρων περίπου), πέθαναν μέσα στο ναό, τιμημένοι από τους συντοπίτες τους.
Ο Κροίσος, που περίμενε ότι ο σοφός Σόλων θα τον ανακήρυσσε ως τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο του κόσμου για τα πλούτη του, θύμωσε από την απάντησή του, διότι εκείνος θεώρησε τα πλούτη ως ένα μεγάλο μηδενικό. Και τότε ο Σόλων έδωσε στον υπερφίαλο βασιλιά μια απάντηση, από την οποία μεταφέρω ένα απόσπασμα:
«Σ᾽ εμένα βέβαια εσύ φανερώνεσαι να έχεις πολλά πλούτη και να είσαι βασιλιάς πολλών ανθρώπων. Όμως εκείνο που ρωτάς ακόμη δεν είμαι σε θέση να το πω, πριν μάθω πως είχες καλά τέλη. Γιατί δεν είναι ασφαλώς πιο ευτυχισμένος ο πολύ πλούσιος από εκείνον που έχει το καθημερινό του, εκτός κι αν του μείνει η τύχη πιστή και τελειώσει τη ζωή του μέσα σε όλα τα αγαθά του.
Γιατί υπάρχουν ζάπλουτοι άνθρωποι, δυστυχισμένοι όμως, και άλλοι με μετρημένα αγαθά, αλλά ευτυχείς. Ο πολύ πλούσιος, δύστυχος όμως, σε δύο σημεία μόνον ξεπερνά τον ευτυχισμένο, ενώ αυτός τον πλούσιο και δυστυχισμένο σε πολλά. Ο πρώτος έχει πιο πολλά μέσα να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του και για να σηκώσει μια συμφορά μεγάλη που τον βρήκε, περισσότερη δύναμη.
Όμως ο άλλος τον ξεπερνά στα ακόλουθα σημεία: τη συμφορά και τις επιθυμίες του δεν έχει όμοια δύναμη να τις βαστάξει, από αυτά όμως τον προστατεύει η ευτυχία· ούτε σακάτης είναι ούτε άρρωστος ούτε συφοριασμένος, αλλά καλότεκνος, ωραίος. Και αν πλάι σ’᾽ αυτά τύχει να έχει και καλά τέλη στη ζωή του, ε αυτός είναι εκείνος που ζητάς, ο άξιος να ονομάζεται ευτυχισμένος.
Πριν όμως πεθάνει κάποιος, πρέπει να διστάζει κανείς και να μη τον λέει ευτυχισμένο, αλλά πως του χαμογελά η τύχη. Γιατί όλα αυτά που είπαμε, να βρεθούν συγκεντρωμένα σε έναν άνθρωπο είναι αδύνατο, όπως καμιά χώρα δεν είναι αυτάρκης παράγοντας ό,τι της χρειάζεται, αλλά άλλα αγαθά τα έχει κι άλλα της λείπουν· εκείνη που θα τύχει να έχει τα πιο πολλά αγαθά, αυτή είναι και η καλύτερη.
Έτσι και του ανθρώπου η ύπαρξη, μία προς μία, καμία δεν είναι αυτάρκης. Γιατί το ένα το έχει, το άλλο της λείπει. Και όποιος τύχει, όσο ζει, να έχει τα πιο πολλά αγαθά, κι ύστερα να βρει και καλά τέλη στη ζωή του, αυτός για μένα, βασιλιά, αξίζει να φέρνει τον τίτλο αυτόν. Πρέπει λοιπόν σε κάθε πράγμα να εξετάζουμε το τέλος του, πού θα βγει.
Γιατί πολλούς βέβαια ο θεός τούς άφησε για λίγο να γευθούν την ευτυχία, κι ύστερα τους γκρέμισε κάτω συθέμελα».» (Βιβλ. 1, 32, 6-9). (Η μετάφραση από την ιστοσελίδα «Η πύλη για την Ελληνική Γλώσσα»: ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας).
Από την απάντηση του Σόλωνα διακρίνει κανείς την τεράστια διαφορά της ελληνικής αντίληψης για την ευτυχία από αυτήν του ανατολίτη βασιλιά. Ο Κροίσος μετρά την ευτυχία με βάση τον πλούτο του, που του παρέχει τη δυνατότητα απόκτησης όλων όσα επιθυμεί. Προφανώς, αυτή η στάση έναντι του πλούτου και αυτή η αντίληψη, αντί να περιορίζουν, εξάπτουν τις επιθυμίες και ο άνθρωπος υποδουλώνεται σ’ αυτές.
Νομίζει, λοιπόν, πως είναι παντοδύναμος και ελεύθερος, τη στιγμή που είναι δούλος των επιθυμιών του. Ταυτόχρονα, φαίνεται να αγνοεί ότι ο πλούτος και η δύναμη που τον συνοδεύει είναι πράγματα ρευστά, φευγαλέα. Γι’ αυτό σ’ ένα άλλο σημείο της απάντησής του ο Σόλων επισημαίνει στον Κροίσο ότι καμιά μέρα της ζωής του ανθρώπου δεν είναι όμοια με την άλλη κι επομένως ο άνθρωπος είναι έρμαιο παραγόντων που τον ξεπερνούν.
Εφόσον, λοιπόν, αφενός τα πάντα είναι ρευστά και, αφετέρου, κανείς δεν μπορεί να έχει τα πάντα και να είναι αυτάρκης, εκείνο που μένει είναι να δούμε το τέλος του, επειδή ο θάνατος είναι κοινός για όλους. Έτσι, όλα τελικά εξαρτώνται από την υστεροφημία του.
Ο Έλληνας Σόλων μεταφέρει στην καρδιά της Μ. Ασίας μια αντίληψη που λέει ότι η ευτυχία δεν είναι συνάρτηση ούτε του πλούτου ούτε κάποιου άλλου ποσοτικού μεγέθους, αλλ’ ότι μετριέται με διαφορετικό τρόπο.
Σημασία έχει η ποιότητα της ζωής του ανθρώπου (ο Τέλλος είχε δημιουργήσει μια εξαίρετη οικογένεια, ο Κλέοβης και ο Βίτωνας ήταν «αεθλοφόροι» [νικητές σε αγώνες] και έδειξαν σεβασμό στο θεό και τη μητέρα τους) και ο τιμημένος θάνατός του. Όλα αυτά, όμως, καμιά σχέση δεν είχαν με την ανατολίτικη χλιδή και την εμπεδωμένη πίστη στην αξία της υλικής δύναμης και του πλούτου.
Απέναντι στην ελληνική αίσθηση του μέτρου ο ανατολίτης Κροίσος προβάλλει την αλαζονική επίδειξη του πλούτου, απέναντι στην επίγνωση των ορίων του ανθρώπου ο Κροίσος υψώνει έναν ανθρωπόθεο, τον εαυτό του.
Ο Κροίσος αγνοεί το «μηδέν άγαν», αγνοεί το «μέτρον άριστον», αγνοεί το «Ζευς εχθαίρει μεγάλης γλώσσης κόμπους», αγνοεί το «γνώθι σαυτόν». Έπρεπε να έλθει η ώρα της κρίσεως, όταν βρέθηκε πάνω στην πυρά των Περσών, για να θυμηθεί τον Σόλωνα και να συνειδητοποιήσει την αλήθεια των λόγων του.
Όλα τα παραπάνω μπορούν να έχουν την εφαρμογή τους στον αλαζονικό Τούρκο πρόεδρο και όλους τους αυλικούς του, οι οποίοι, Ανατολίτες οι ίδιοι (όσο κι αν «το παίζουν» Ευρωπαίοι), βυθισμένοι στις αυταπάτες που γεννά η δύναμη και το αστραφτερό σαράι του σουλτάνου, με υπερβολική αλαζονεία και έπαρση (όσο κι αν γονατίζουν ενώπιον του Αλλάχ και παρουσιάζονται ως ευσεβείς), με άγνοια των ορίων τους, ονειρεύονται κυριαρχία σε όλη τη Μεσόγειο.
Οι Σάρδεις, με τα ωραία ελληνικά μνημεία, δεν βρίσκονται και πολύ μακριά από την πρωτεύουσα της Τουρκίας. Ας τις επισκεφτούν, ανοίγοντας και την Ιστορία του Έλληνα Ηροδότου, που γεννήθηκε στην ελληνική Αλικαρνασσό, και ας διδαχθούν από τη σοφία του Σόλωνα και το πάθημα ανατολίτη του Κροίσου.
Διαφορετικά, όταν φτάσει η ώρα της «φωτιάς» και βρεθούν πάνω στην «πυρά», κανένας Σόλων δεν θα υπάρχει για να τον επικαλεστούν και να γλυτώσουν. Και τότε θα φανεί πόσο φρούδα ήταν η ευτυχία τους.