Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι η πιο κοντινή στον πολίτη εξουσία, συνδυάζει την αιρετή εξουσία με την εκτελεστική, για θέματα που αφορούν την καθημερινότητα του πολίτη και την αποτελεσματική διαχείριση των προβλημάτων του τόπου.
Είναι προφανές ότι μια σημαντική και προοδευτική μεταρρύθμιση όπως ο «Κλεισθένης Ι», η οποία άρει στρεβλώσεις και ανατρέπει δεδομένα δεκαετιών, θα δημιουργούσε αντιδράσεις από το πολιτικό κατεστημένο, σε όλα τα επίπεδα.
Το νομοσχέδιο, που ψηφίστηκε την προηγούμενη εβδομάδα, αποτελεί μεγάλη δημοκρατική τομή, καθώς ενισχύεται η αποκέντρωση και ταυτόχρονα οι δυνατότητες παρέμβασης των οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Κυρίως, όμως, ενισχύεται η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, ενδυναμώνεται η δημοκρατία και οι δημοκρατικοί θεσμοί.
Αυτό το βασικό χαρακτηριστικό της μεταρρύθμισης, με την εισαγωγή της απλής αναλογικής δέχτηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση την μεγαλύτερη κριτική, ότι δήθεν θα πριμοδοτηθεί η συναλλαγή, η διαπλοκή και η ομηρία του δημάρχου και του περιφερειάρχη από τη μειοψηφία.
Παρουσιάστηκε μάλιστα από την αξιωματική αντιπολίτευση ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έτσι όπως λειτούργησε τις τελευταίες δεκαετίες, ως ο χώρος όπου οι ομάδες συμφερόντων, οι ημέτεροι, η κακοδιαχείριση και η ακυβερνησία δεν υπήρχε.
Η αντιπολίτευση μάλλον δεν είχε αντιληφθεί τι ακριβώς συνέβαινε για πολλά χρόνια στους ΟΤΑ και στις τοπικές κοινωνίες και δεν είχε ακούσει για δήμαρχους και περιφερειάρχες προσκολλημένους σε κομματικές σκοπιμότητες και κομματικά ρουσφέτια. Προφανώς για την αξιωματική αντιπολίτευση, δεν υπήρχαν ποτέ τα πορίσματα του κ. Ρακιντζή ότι ο πιο διεφθαρμένος χώρος στην Ελλάδα ήταν η τοπική αυτοδιοίκηση.
Με σφοδρότητα προσπάθησαν να παραπλανήσουν για την ουσιαστική τομή της μεταρρύθμισης την απλή αναλογική.
Ως βασικό επιχείρημα κατά της απλής αναλογικής προέβαλαν αυτό της αδύναμης κυβερνησιμότητας των ΟΤΑ. Δηλαδή στην Ευρώπη που η τοπική αυτοδιοίκηση εκλέγεται με απλή αναλογική, για την αξιωματική αντιπολίτευση, είναι μια προβληματική κατάσταση.
Η αντίδραση της αντιπολίτευσης πηγάζει από την μικροπολιτική της αντίληψη, ότι για ένα ισχυρό δήμαρχό-κεντρικό μοντέλο διακυβέρνησης θα πρέπει να παραβιάζεται η βασική αρχή της δημοκρατίας, αυτή της αντιπροσωπευτικότητας.
Η απλή αναλογική έρχεται να αποτυπώσει τους πραγματικούς συσχετισμούς και να δώσει στην τοπική αυτοδιοίκηση τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει, να είναι δηλαδή αντιπροσωπευτική, διαφανής, ανοιχτή και πλουραλιστική.
Η κυβέρνηση με το νομοσχέδιο εισάγει το ευρωπαϊκό κεκτημένο στην αυτοδιοίκηση. Οι πολίτες θα ψηφίζουν και θα ακούγονται με το ίδιο βάρος και την ίδια αποτελεσματικότητα, τα όργανα της αυτοδιοίκησης θα είναι πράγματι αντιπροσωπευτικά τόσο σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο με ουσιαστικές αρμοδιότητες.
Ταυτόχρονα το πλαίσιο των συγκλίσεων και συνεργασιών που δημιουργείται θα συμβάλλει στην επίλυση των πολύ σημαντικών και πολύπλευρων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινωνίες.
Ο «Κλεισθένης Ι» δεν φέρνει όμως μόνο τη μεγάλη τομή της απλής αναλογικής. Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει και μια σειρά από σημαντικές ρυθμίσεις οι οποίες επιδιώκουν να άρουν τις στρεβλώσεις και να βελτιώσουν τις διαδικασίες του προηγούμενου προγράμματος «Καλλικράτη».
Ταυτόχρονα εισάγει διατάξεις που υπηρετούν ένα αποκεντρωμένο αναπτυξιακό πρότυπο και ισχυροποιούν τα αναπτυξιακά εργαλεία, με τα οποία η τοπική αυτοδιοίκηση θα μπορεί συμβάλλει στην παραγωγική ανασυγκρότηση των τοπικών κοινωνιών και στην δίκαιη ανακατανομή και ανάπτυξη.
Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν συνοπτικά:
- Η κατηγοριοποίηση των Δήμων σε έξι κατηγορίες βάση των χαρακτηριστικών τους (νησιωτικός, ορεινός, αστικός) δίνει τη δυνατότητα σχεδιασμού και εφαρμογής στοχευμένων πολιτικών σε δικαιότερη βάση ενώ εισάγει μια πιο δίκαιη διοικητική και δημοσιονομική μεταχείριση των ΟΤΑ πρώτου βαθμού.
- Ενισχύεται η ενδοδημοτική αποκέντρωση μέσω της στήριξης των κοινοτήτων ουσιαστικά και χρηματοδοτικά.
Προβλέπονται ξεχωριστές κάλπες για τις κοινότητες άνω των 300 κατοίκων με διακριτούς συνδυασμούς καθώς και μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων (ποσοστό από τους αναπτυξιακούς ΚΑΠ)για την εκτέλεση μικρών παρεμβάσεων από την ίδια την κοινότητα.
- Δίνεται η δυνατότητα στους δήμους και τις περιφέρειες να ιδρύσουν νομικά πρόσωπα σε τομείς κοινής ωφέλειας όπως η ενέργεια, η αφαλάτωση και άλλες συναφείς δραστηριότητες.
- Ενεργοποιείται ο θεσμός των δημοψηφισμάτων και επεκτείνεται σε επίπεδο περιφέρειας.
- Η συνταγματική πρόβλεψη της εποπτείας των ΟΤΑ θα ασκείται μόνο ως προς τον έλεγχο νομιμότητας και όχι της σκοπιμότητας, η οποία θα αποτελεί ζήτημα λογοδοσίας των δημοτικών συμβουλίων προς τους πολίτες. Για τον έλεγχο νομιμότητας συγκροτείται Επόπτης ΟΤΑ ως αποκεντρωμένη υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών.
- Καθορίζονται τα κριτήρια και η διαδικασία κατανομής των εσόδων που εγγράφονται στον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων και στον τακτικό προϋπολογισμό με κοινή υπουργική απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών και Οικονομικών μετά από πρόταση της ΚΕΔΕ.
Κριτήρια κατανομής αποτελούν το μήκος δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, του δημοτικού και αγροτικού δικτύου αλλά και κριτήρια εδαφικών χαρακτηριστικών, των παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών, περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, κλιματολογικές συνθήκες, βασικές υποδομές, ποσοστά ανεργίας πληθυσμιακές διακυμάνσεις κλπ.
- Η αρμοδιότητα για τα ρέματα (καθαρισμός και αστυνόμευση) μεταφέρεται πλήρως στις περιφέρειες.
Οι παραπάνω ενδεικτικές ρυθμίσεις που εμπεριέχονται στη μεταρρύθμιση του «Κλεισθένη Ι» σε συνδυασμό με την χρηματοδότηση των ΟΤΑ και ιδιαίτερα των δήμων έρχεται να ανατρέψει το τοπίο, το οποίο είχε δημιουργηθεί τα προηγούμενα χρόνια. Την ανισορροπία δηλαδή ανάμεσα στους δήμους και τις περιφέρειες όσον αφορά αρμοδιότητες και πόρους.
Οι προηγούμενες μεταρρυθμίσεις παραχώρησαν σημαντικές αρμοδιότητες στους δήμους, χωρίς ωστόσο, να υπάρχει ταυτόχρονη πρόβλεψη για διάθεση απαραίτητων πόρων και αναγκαίο προσωπικό. Η ασφυκτική αυτή κατάσταση οδήγησε τους δήμους σε αδιέξοδο το οποίο διευρύνθηκε τα χρόνια της κρίσης.
Η σημερινή κυβέρνηση από την πρώτη στιγμή στάθηκε δίπλα στους δήμους. Παρά το δύσκολο οικονομικό περιβάλλον της χώρας, τα τελευταία 3 χρόνια δεσμεύτηκαν και κατευθύνθηκαν σε προγράμματα με αποκλειστικούς δικαιούχους τους δήμους περισσότερα από 4 δίς ευρώ από το σύνολο των χρηματοδοτικών πηγών που είχε στη διάθεσή της (ΕΣΠΑ και Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων).
Πρόκειται για χρήματα που η τοπική αυτοδιοίκηση Α’ βαθμού δεν είχε ποτέ μέχρι σήμερα στην διάθεσή της. Πρόκειται για χρήματα με τα οποία ήδη υλοποιούνται σημαντικά έργα -ύδρευσης αποχέτευσης, διαχείρισης απορριμμάτων στερεών αποβλήτων, αξιοποίησης πολιτιστικού και τουριστικού αποθέματος αλλά και προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας που δίνουν τη δυνατότητα υποστήριξης των δήμων με επιπλέον προσωπικό.
Ο «Κλεισθένης Ι» αποτελεί αποτέλεσμα πολύχρονης διαβούλευσης. Τα όρια της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας καθορίστηκαν από την μία πλευρά από τις πραγματικές συνταγματικές δυνατότητες στο επίπεδο άσκησης αρμοδιοτήτων, αλλά και από το ρυθμό της εξέλιξης των δημοσιονομικών δεδομένων. Γι αυτό το λόγο ακριβώς, το εν λόγω νομθέτημα δεν περιλαμβάνει καμία ψεύτικη υπόσχεση, καμιά μεταρρύθμιση που δεν μπορεί να υλοποιηθεί.
Η μεγαλύτερη όμως τομή του «Κλεισθένη Ι» είναι ότι βελτιώνει διαδικασίες, ξεβολεύει κατεστημένα συμφέροντα, ανοίγοντας ταυτόχρονα τον δρόμο για μια νέα εποχή συμμετοχής, λαϊκού ελέγχου και ισχυροποίησης των ΟΤΑ μέσω της αποκέντρωσης και της ενδυνάμωσης της αυτοτελούς λειτουργίας τους προς όφελος των πολιτών.