Σ’ αυτούς τους παράξενους καιρούς το αίσθημα της ανασφάλειας διαπερνά το κοινωνικό σώμα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι συνακόλουθες συνέπειές της, συνιστούν μια νέα πραγματικότητα στο χώρο της Γηραιάς Ηπείρου. Τη σταθερότητα έχει διαδεχθεί, η γεωπολιτική αστάθεια. Η ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής τάξης δοκιμάζεται. Ο ανταγωνισμός αναμένεται να είναι σκληρός. Οι παρενέργειες του, έχουν ήδη γίνει εμφανείς.
Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αμφιταλαντεύεται. Τα εθνικά συμφέροντα συγκρούονται με την κοινοτική λογική. Η ενεργειακή κρίση υποθηκεύει τις προοπτικές και το μέλλον κοινωνιών και οικονομιών. Το χειρότερο, δε, είναι, ότι οι εθνικισμοί βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε αρκετές χώρες. Η επικράτηση των ακροδεξιών και των νεοφασιστών σε Ιταλία και Σουηδία, είναι αποκαλυπτικά παραδείγματα.
Οι εκφραστές του λαϊκισμού διευρύνουν την επιρροή τους, έχοντας σε αρκετές περιπτώσεις την υπόγεια στήριξη της ίδιας της Ρωσίας. Οι μεθοδεύσεις του Πούτιν να πλήξει τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι πλέον ορατές. Η απουσία μιας στιβαρής και ενιαίας στάσης εκ μέρους της, ευνοεί το σχέδιό του να στραγγαλίσει την Ευρώπη, μολονότι στα πεδία των μαχών δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο.
Πάντως το μόνο σίγουρο είναι, ότι έχουμε ήδη βρεθεί σε μια μεταβατική περίοδο. Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου ψυχρού πολέμου δεν έχουν ακόμη αποκρυσταλλωθεί. Η σύγκρουση Δύσης – Ρωσίας δεν φαίνεται να είναι αναίμακτη. Οι ανακατατάξεις οι οποίες θα προκληθούν σε διεθνές επίπεδο, θα είναι η απαρχή απρόβλεπτων εξελίξεων. Η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί μπορεί να είναι λιγότερο δραματική από μια γενική πυρκαγιά, όμως δεν παύει να είναι παθογόνος. Η αλήθεια είναι ότι το γεωπολιτικό οικοσύστημα δεν φλέγεται, ωστόσο είναι στοιχειωμένο.
Η οικονομική ασφυξία, ο πληθωρισμός και η ακρίβεια ανατρέπουν παγιωμένους συσχετισμούς, ανατροφοδοτώντας ταυτόχρονα τις δεξαμενές του εθνολαϊκισμού. Επιπροσθέτως η ραθυμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εύλογο να απομειώνει την κυριαρχία των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας. Οι αποκαλούμενες αντισυστημικές δυνάμεις, έχουν ουσιαστικά επιβάλει τη δική τους ατζέντα. Ο ανορθολογισμός καθίσταται πλέον ένα ισχυρό κοινωνικό και ιδεολογικό ρεύμα. Τα φοβικά σύνδρομα με πρώτο το αντιμεταναστευτικό, αλλά και η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, δημιουργούν συνθήκες ρευστότητας και αναπάντεχων αλλαγών.
Τα εξαμβλώματα της πολλαπλής κρίσης δεν αντιστρατεύονται μόνο την ανθεκτικότητα των δημοκρατικών συστημάτων και του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, αλλά και την αξιοπιστία και φερεγγυότητα των δεξιών και κεντροδεξιών κομμάτων. Η σύμπραξή σε διάφορες χώρες των κομμάτων αυτών με την ακροδεξιά τα εκθέτει ανεπανόρθωτα. Τους στερεί τις δυνατότητες να κρατήσουν διακριτή τη διαφοροποίησή τους, από τις ακραίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις εθνικιστικών κα λαϊκίστικων μορφωμάτων.
Έτσι το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να εξευμενίζουν τους ακροδεξιούς και τους νεοφασίστες στα ευρύτερα εκλογικά σώματα, συμβάλλοντας αντικειμενικά στην περαιτέρω ενίσχυσή τους. Και παράλληλα να μετακινούνται τα ίδια σε αντιλήψεις και απόψεις, που με απλά λόγια αλλοιώνουν τη διακηρυγμένη ιδεολογικοπολιτική τους ταυτότητα. Η ανάδυση της ακροδεξιάς, καθώς και η επιρροή που ασκούν αυταρχικοί ηγέτες και απολυταρχικά καθεστώτα σε τμήματα της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, δεν αντιμετωπίζονται με λογικές και πρακτικές εξιλέωσης. Ούτε βέβαια με αναθεματισμούς και διαβολοστέλματα.
Οι δυνάμεις της κεντροδεξιάς αλλά και της κεντροαριστεράς, παραμένοντας δέσμιες παλιών πολιτικών εργαλείων και ανεπίκαιρων στρατηγικών προτάσεων, είναι φυσικό να αδυνατούν να αντιληφθούν τις ανάγκες και απαιτήσεις του τωρινού κοινωνικού και πολιτικού αρχιπελάγους. Η δυστοκία να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική τους, είναι πασιφανής. Έτσι αφήνουν ζωτικό χώρο στην υποκουλτούρα του λαϊκισμού.
Η προσαρμογή τους στη ζώσα πραγματικότητα είναι καίρια προτεραιότητα, αν θέλουν να ξεφύγουν από την πολιτική ασφυξία στην οποία έχουν περιπέσει. Διαφορετικά το αίσθημα ανασφάλειας που διαπερνά τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, θα λειτουργεί ως καταλύτης για την απήχηση και εντέλει επικράτηση άφατων επιλογών.
*Ο Γιώργος Πανταγιάς είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος στην POLITY