Με την εφετινή ευκαιρία του πανεθνικού εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση η αναφορά στον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό και στη σύνθεση του εθνικού ύμνου αποκτά επικαιρότητα, με την ανάδυση των μηνυμάτων, που από τους στίχους του σολωμικού δημιουργήματος εκπέμπονται, να έχουν ακατάλυτη διαχρονικότητα.
Ο Σολωμός έγραψε τον « Ύμνον εις την Ελευθερίαν», στη Ζάκυνθο υπό τη σκιά του ελαιώνα του φίλου του Λουδοβίκου Στράτου, μεσούσης της Ελληνικής Επανάστασης, το Μάιο του 1823 και τυπώθηκε με τη φροντίδα του Σπυρίδωνα Τρικούπη το 1824 στην Ελλάδα και το 1825 κυκλοφόρησε στο Λονδίνο και Παρίσι. Από την Ευρώπη ο Ύμνος στην ελευθερία διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, τραγουδήθηκε και συνάρπασε τους απανταχού σκλαβωμένους λαούς.
Η εκφραστικότητα του ποιητικού του λόγου δημιουργεί ανεπανάληπτες εικόνες, ικανές να αναπαραστήσουν τα συμβάντα και να συγκινήσουν τον αναγνώστη. Οι έννοιες Πατρίδα-Ελευθερία-Θρησκεία συνυφαίνονται και εναλλάσσονται με αβίαστη διδακτική και εικονική επιδεξιότητα και προκαλούν τον αναγνώστη να περιπλανηθεί συνοδοιπόρος, συνοδίτης και συνταξιδιώτης με τη φαντασία του ποιητή.
Η ζωντάνια του γλαφυρού σολωμικού επιγράμματος «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη/περπατώντας η δόξα μονάχη…» αναδεικνύει το χαρισματικό και πηγαίο ταλέντο του ποιητή.
Ο Σολωμός γεννήθηκε στη Ζάκυνθο (8 Απριλίου 1798) και πέθανε στην Κέρκυρα (9 Φεβρουαρίου 1857), όπου από το 1828 είχε μετοικήσει, ψυχικά ταλαιπωρημένος από τον πενταετή δικαστικό αγώνα, με τον ετεροθαλή αδελφό του Γιάννη Λεονταράκη, για οικονομικούς λόγους. Η μακρόχρονη αυτή ψυχική καταπόνηση ενδεχομένως να πλήγωσε την ευαίσθητη καρδιά του, από την οποία πιθανόν να προήλθε το μοιραίο του πρόωρου θανάτου του.
Χωρίς τοπικιστικούς εγωισμούς να αναφέρομε ότι ο Σολωμός ναι μεν γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, αλλά η προγονική προέλευση του ανατρέχει στην Κρήτη. Οι προπάτορές του ήταν Κρητικοί πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στα Επτάνησα μετά την Τουρκική κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς (1669). Κατά δε μια, υπό διερεύνηση ακόμη πληροφορία, η αμόρφωτη και ταπεινής καταγωγής μάνα του Αγγελική Νίκλη είχε και αυτή κρητική καταγωγή και μάλιστα από το Χάρακα Μονοφατσίου.
Σε ευθετότερο χρόνο, και αφού ολοκληρωθεί η έρευνα και αποκτήσει ιστορική τεκμηρίωση, θα αναφερθούμε εκτενώς σε αυτό. Η Κρητική καταγωγή του Σολωμού φαίνεται ότι τον συνόδευε, ως αταβιστικό γονιδίωμα και στην ποιητική του δημιουργία. Οι πρώτοι του στίχοι είναι επηρεασμένοι από την Κρητική παράδοση, ενώ στο ποίημά του «Ο Κρητικός» η ιδανική μορφή του πρωταγωνιστή παραπέμπει στους ηρωικούς αγωνιστές της τότε τουρκοκρατούμενης Κρήτης.
θεση των βιογραφικών στοιχείων του ποιητή να αναφέρομε ότι όταν ήταν 9 ετών πεθαίνει ο πατέρας του, κόμης Νικόλαος Σολωμός, από τον οποίο κληρονομεί μεγάλη περιουσία. Η οικονομική του άνεση τού επιτρέπει αρχικά να μαθητεύσει σε διαπρεπείς δασκάλους και στη συνέχεια συνοδευόμενος από τον Ιταλό δάσκαλό του Don Santo Rossi μεταβαίνει στην Κρεμώνα της Ιταλίας, όπου, αφού περάτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές, εγγράφεται φοιτητής της νομικής στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας.
Η δεκαετής παραμονή του στην Ιταλία και οι φιλολογικές του σπουδές στην Ιταλική και Λατινική φιλολογία τον έφεραν σε γνωριμία με κορυφαίους εκπροσώπους της εκεί πνευματικής ζωής. Το ποιητικό του ταλέντο εκδηλώθηκε νωρίς με το μεγαλόπνευστο θρησκευτικό ποίημα «Ωδή δια την πρώτην λειτουργίαν». Το 1818, επιστρέφει στη γενέτειρά του και συνεπαρμένος, από τον μετά από λίγο αρξάμενο αγώνα για ελευθερία των Ελλήνων, αποφασίζει να γίνει Έλληνας ποιητής.
Όμως τα ελλιπή ελληνικά του γλωσσικά εφόδια. σε αντίθεση με τα άριστα ιταλικά του, τον προβληματίζουν και αυτή του την ανησυχία εκμυστηρεύεται στο φίλο του Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο οποίος ευχαρίστως προσφέρθηκε να τον βοηθήσει αρχίζοντας από κοινού να μελετούν τα «Λυρικά» του Χριστόπουλου.
Μελετώντας τα έμμετρα λογοτεχνικά έργα των χρόνων της Τουρκοκρατίας εισέρχεται στο νόημα του ελληνισμού και της λαϊκής γλωσσικής δημιουργίας και ξεκινά την πρωτόλεια ποιητική του δημιουργία με θέματα από την Κρητική παράδοση, που είχε διεισδύσει στα Επτάνησα.
Από τους πλούσιους καρπούς της Σολωμικής λογοτεχνικής παραγωγής αναδύονται πολύτιμα διδάγματα και ενσαρκώνεται η ιδέα της φιλοπατρίας, που συσφίγγει με αδελφική αγάπη τους Πανέλληνες στα κοινά εθνικά ιδανικά.
Η βαθύτατη χριστιανική πίστη του Σολωμού, αποτέλεσμα της παιδιόθεν σπουδής της Βίβλου, είναι διάχυτη στην όλη ποιητική του δημιουργία. Το νεανικό του ποίημά «Ωδή για την πρώτη λειτουργία» είναι αποκαλυπτικό, ενώ η σύνθεση «Ωδή εις μοναχή» θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα στιχουργήματα της Ορθόδοξης υμνολογίας.
Πριν από την καθιέρωση του σημερινού εθνικού μας ύμνου η Ελλάδα είχε κατά καιρούς ως εθνικό ύμνο κλέφτικα τραγούδια, εμβατήρια, κ. ά. Επί Όθωνα χρησιμοποιήθηκε ως εθνικός ύμνος ο Γερμανικός με ελληνικά λόγια. Το 1864, μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, καθιερώθηκε οριστικά πλέον, ως επίσημος εθνικός ύμνος να είναι οι δύο πρώτες από τις 158 στροφές του «Ύμνου εις την ελευθερία» του Σολωμού, σε μουσική εκτέλεση της από το 1828 μελοποίησης από τον Κερκυραίο αρχιμουσικό και φίλο του Σολωμού Νικόλαο Μάντζαρο.
Ο Ύμνος στην Ελευθερία, ως ιστορικό αφήγημα, ενθυμίζει το παρελθόν των Ελλήνων, εξυμνεί τα κατορθώματα τους και επισημαίνει με παραστατικό τρόπο το ρεαλισμό των ξένων συμφερόντων, την παραπλανητική υποκρισία των λαών, την, πολλές φορές, απροκάλυπτη χλευαστική ή και τιμωρητική διάθεση των «συμμάχων», με τα μηνύματα που εκπέμπονται να έχουν διαχρονική ιστορική επικαιρότητα:
«…δεν είν’ εύκολες οι θύρες, εάν η χρεία τις κουρταλεί.., άλλος σού έταξε βοήθεια, και σε γέλασε φρικτά.., η διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή, μην το πιάστε, γιατί ρίχνει σέ δάκρυα θλιβερά…, εάν μισούνται ανάμεσά τους δεν τους πρέπει ελευθεριά…, πάντα η νίκη, αν ενωθείτε, πάντα εσάς θα ακολουθεί…» κ. ά., λειτουργούν παραινετικά και προτρέπουν τους Έλληνες και μάλιστα τούς εξορκίζει να αποβάλλουν το υποβόσκον διαχρονικό ελάττωμα της διχόνοιας και του διχαστικού λόγου.
Μηνύματα που επιτέλους δεν πρέπει να λησμονούνται ούτε από το λαό ούτε από τις ηγεσίες. Η πρόσφατη δεινή και μακρόχρονη οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα μας και οι συνεχιζόμενες απειλές από τον επίβουλο γείτονά μας ενισχύουν τη διαχρονικότητα των μηνυμάτων του σολωμικού ύμνου.
Σημείωση: Τα βιογραφικά και χρονολογικά στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο του μακαριστού φιλόλογου Εμμανουήλ Αντ. Βλαχάκη, Ο Εθνικός μας Ύμνος και η ερμηνεία του, Ηράκλειο 1954.
* Ο κ. Καλοχριστιανάκης είναι συγγραφέας-εκπαιδευτικός