Σεπτέμβριος 1916. Εθνικός διχασμός. Η χώρα στα δύο. Ο Βενιζέλος έχει κάνει τη δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη. Παντού αναταραχή. Εκείνος ο Σεπτέμβριος βρήκε και την Κρήτη να είναι στο επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων. Η “προσωρινή κυβέρνηση” που είχε συγκροτήσει ο Βενιζέλος με τον Κουντουριώτη και τοn Δαγκλή είχε περάσει από την Κρήτη πριν εγκατασταθεί οριστικά στη Θεσσαλονίκη. Στα Χανιά βγαίνουν και τα πρώτα φύλλα της “Εφημερίδας της Κυβερνήσεως” η οποία είναι και το επίσημο κρατικό όργανο.
Στο τρίτο κιόλας φύλλο της εφημερίδας (19 Σεπτεμβρίου 1916) δημοσιεύεται το Διάταγμα για την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου όπου στο πρώτο άρθρο κηρύσσεται σε κατάσταση πολιορκίας ο νομός Ηρακλείου! Στην περιοχή του Ηρακλείου εδρεύει και το στρατιωτικό δικαστήριο με πρόεδρο τον επίλαρχο Γεώργιο Σκανδάλη και επίτροπο τον δικηγόρο Νικόλαο Κουτσουρελάκη.
Συγκεκριμένα το διάταγμα περί κηρύξεως του στρατιωτικού νόμου στον νομό Ηρακλείου που φέρει τις υπογραφές της τριανδρίας έχει ως εξής:
“Άρθρο 1ον
Έχοντες υπ’ όψιν το υπ’ αριθ. 18 Διάταγμα περί στρατιωτικού νόμου άρθ. 1 και εφεξής, κηρύσσομεν εις κατάστασιν πολιορκίας τον νομόν Ηρακλείου.
Άρθρον 2ον
Αι κατά το άρθ. 2 του προειρημένου Διατάγματος διαταγαί της στρατιωτικής αρχής δύνανται να εκδοθώσι και δι’ ωρισμένην μόνον περιφέρειαν του νομού. Εν πάση περιτώσει καταβάλλεται η δέουσα επιμέλεια, ίνα αύται περιέλθωσιν εις γνώσιν των κατοίκων της περιφερείας, ένθα θα ισχύσωσι.
Άρθρον 3ον
Η δικαιοδοσία του στρατιωτικού δικαστηρίου εκτείνεται και επί αδικημάτων προγενεστέρων του παρόντος διατάγματος αλλά πάντως μεταγενεστέρων της ογδόης Σεπτεμβρίου ε.ε.
Άρθρον 4ον
Έδρα του στρατιωτικού δικαστηρίου ορίζεται: η πόλις του Ηρακλείου, περιοχή δε της αρμοδιότητός του ή του νομού Ηρακλείου.
Διορίζομεν πρόεδρον αυτού τον επίλαρχον Σκανδάλην Γεώργιον και Επίτροπον της Κυβερνήσεως τον δικηγόρον Νικόλαον Κουτσουρελάκην.
Άρθρον 5ον
Αι πολιτικαί αρχαί οφείλουσι να ανακοινώσιν αμελητεί εις την στρατιωτικήν αρχήν παν αδίκημα υπαγόμενον εις την δικαιοδοσίαν αυτής ή δυνάμενον κατά το τελευταίον εδάφιον του αρθ. 3 του διατάγματος περί στρατιωτικού νόμου να υπαχθή εις την στρατιωτικήν δικαιοδοσίαν…”.
Τι σήμαινε όμως κατάσταση πολιορκίας; Θυμίζουμε ότι ο νομός Ηρακλείου δεν ήταν πάντα φιλελεύθερων (Βενιζελικών) προτιμήσεων. Εδώ κυριαρχούσε ο Μιχελιδάκης και η αντίπαλη του Βενιζέλου παράταξη. Το κλίμα άλλαξε μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την έλευση των προσφύγων (και) στον νομό Ηρακλείου.
Το άρθρο 2 του στρατιωτικού νόμου αναφέρεται στην κατάσταση πολιορκίας “και ένεκεν επικειμένου κινδύνου διασαλεύσεως της δημόσιας τάξεως”. Και αναφέρεται:
“…Κηρυχθέντος της καταστάσεως πολιορκίας λαμβάνεται παν μέτρο τείνον προς παγίωσιν της τάξεως Ιδία δε επιτρέπεται η από της στρατιωτικής αρχής άμεσος σύλληψις και προφυλάκισις των ενόχων ή υπόπτων, ή ο περιορισμός αυτών εν ωρισμένω τόπω και επί ωρισμένον χρόνον ή μέχρι νεωτέρας αποφάσεως, η απαγόρευσις συναθροίσεων εν υπαίθρω ή μη, η διάλυσις παντός είδους ενώσεων, η κατ’ οίκον έρευνα εις πάσαν ώραν, η ζήτησις προς παράδοσιν και αφαίρεσις όπλων και εφοδίων, η απαγόρευσις ανακοινώσεων πληροφοριών καθ’ οιονδήποτε τρόπον, η προληπτική επί του τύπου λογοκρισία, η κατάσχεσις και παύσις εφημερίδων και η έρευνα επιστολών. Προς τον αυτόν σκοπόν η στρατιωτική αρχή εκδίδει εγγράφως διατάξεις και κανονισμούς, ων η ισχύς άρχεται από της επικυρώσεως αυτών υπό της Προσωρινής Κυβερνήσεως ή του αντιπροσώπου αυτής. Την υπερορίαν υπόπτων προσώπων διατάσσει πάντοτε η Κυβέρνησις ή ο αντιπρόσωπος αυτής.
Η απείθεια εις τας διατάξεις και τους κανονισμούς της στρατιωτικής αρχής, αν δεν φέρη τα στοιχεία βαρυτέρας αξιοποίνου πράξεως, τιμωρείται δια φυλακίσεως, επιβαλλομένης υπό των στρατιωτικών δικαστηρίων. Την αυτήν ποινήν επισύρει και η απείθεια εις την διαταχθείσαν υπερορίαν. Την αυτήν ποινήν, υπό των στρατιωτικών δικαστηρίων ομοίως επιβαλλομένην, επισύρουν, αν δεν φέρουν βαρύτερον χαρακτήρα, δημοσιεύματα του Τύπου, εξ ων εκτίθεται εις κίνδυνον η δημοσία τάξις.
Άρθρον 3ον
Πάντα τα τελούμενα εν τη περιοχή, όπου εκηρύχθη η κατάστασις πολιορκίας αδικήματα, υπάγονται εις την δικαιοσίαν των κατά τον παρόντα νόμον δικαστηρίων και την κατ’ αυτόν διαδικασίαν, εφ’ όσον στρέφονται κατά της ασφαλείας της χώρας, της καθεστηκυίας τάξεως, της δημοσίας ειρήνης, ή εφ’ όσον στρέφεται μεν κατά προσώπων ή περιουσιών, αλλά κατά την κρίσιν της στρατιωτικής δικαστικής αρχής εκτίθεται: δι’ αυτών εις κίνδυνον η ασφάλεια του εν καταστάσει πολιορκίας τόπου ή η δημόσια τάξις…”.
Στρατοδικείο…
Τέλος, στο 5ο φύλλο της επίσημης εφημερίδας δημοσιεύεται το Διάταγμα “περί συστάσεως Στρατοδικείου δια την νήσον Κρήτη, το οποίο έχει έδρα τα Χανιά – με πρόεδρο και 4 αξιωματικούς.
Απολύεται ο δήμαρχος…
Από τις πρώτες ενέργειες που έκανε η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας ήταν η συγκρότηση του “μισού κράτους”, η αντικατάσταση δηλαδή των φιλοβασιλικών με ακραιφνείς Βενιζελικούς.
Με το διάταγμα 36 που δημοσιεύεται στο ΦΕΚ, η προσωρινή κυβέρνηση ουσιαστικά απολύει τον δήμαρχο Ηρακλείου Στυλιανό Γεωργίου και τοποθετεί στη θέση του τον δικηγόρο Ιωάννη Βογιατζάκη.
“Διορίζομεν προσωρινόν Δήμαρχον Ηρακλείου τον Ιωάννην Βογιατζάκην, δικηγόρον, εις αντικατάστασιν του τέως τοιούτου Στυλιανού Γεωργίου αποχωρήσαντος της υπηρεσίας, άτε μη δεχθέντος να υπηρετήση υπό το νέον κυβερνητικόν καθεστός.
Εν Χανίοις τη 21 Σεπτεμβρίου 1916.
Η προσωρινή κυβέρνησις”.
Οι απολύσεις άρχισαν από την πρώτη στιγμή με βασικούς υπαλλήλους στην Κρήτη:
“Απολύομεν της Υπηρεσίας τους :
- Βασίλειον Γεωργακόπουλον, τελώνην Α’ τάξεως.
- Διονύσιον Σολωμόν, Ελεγκτήν Α’ τάξεως.
- Αθανάσιον Αθανασόπουλον, Α’ γραμματέα τελωνείου.
- Γεώργιον Ανδρουλάκην, Α’ γραμματέα τελωνείου.
- Ηλίαν Γεωργουλόπουλον, εφοριακόν ελεγκτήν Α’ τάξεως.
- Εμμανουήλ Βουρδουμπάν, ταμίαν Α’ τάξεως.
- Δημήτριον Μπαδογιάννην, ταμιακόν γραμματέα Α’ τάξεως, ως μη αποδεχθέντας να εξακολουθήσωσι την υπηρεσίαν των”.
Επίσης, αλλαγές είχαμε στο Καπνοκοπτήριο Ηρακλείου:
“Μετατίθεμεν αμοιβαίως τους Ιωάννην Ποντικάκην, Διευθυντήν Καπνοκοπτηρίου Ηρακλείου και Μιχαήλ Χαντζάκην, Διευθυντήν Καπνοκοπτηρίου Χανίων”.
Και με άλλο διάταγμα:
“Διά του από 17 Σεπτεμβρίου ε.ε. Διατάγματος διωρίσθη Αστυΐατρος της πόλεως Χανίων ο ιατρός Γεώργιος Ιωαν. Παστρικάκης.
Δι’ ομοίου υπό την αυτήν χρονολογίαν διωρίσθη Γραμματεύς Βας τάξεως παρά τοις Γραφείοις της Προσωρινής Κυβερνήσεως ο Νικόλαος Νικολακάκης.
Δι’ ομοίου υπό την αυτήν χρονολογίαν μετετέθησαν ο Υποτελώνης Ματάλων Μάρκος Ζερβός εις το Υποτελωνείον Χώρας, αντί του Υποτελώνου Γεωργίου Περάκη, μετατιθεμένου εις το Υποτελωνείον Σελίνου, αντί του Υποτελώνουν Κωνστ. Φωτάκη, μετατιθεμένου εις το Υποτελωνείον Αγίας Γαλήνης του Υποτελώνου Αγίας Γαλήνης Στυλιανού Δ. Τσιτερή, μετατιθεμένου εις Μάταλα.
Διά του από 18 Σεπτεμβρίου ε.ε. Διατάγματος διωρίσθη Γραμματεύς Βας τάξεως παρά τη Προσωρινή Κυβερνήσει ο Κωνσταντίνος Μανατός κεκτημένος τα νόμιμα προσόντα.
Δι’ ομοίου υπό την αυτήν χρονολογίαν Διατάγματος διωρίσθη ο Ιωάννης Παπαδάκης επί βαθμώ γραμματέως Δ’ τάξεως παρά τη Οικονομική Εφορία Χανίων και ο Εμμανουήλ Ν. Παντελάκης επί βαθμώ γραμματέως Δ’ τάξεως παρά τω Ταμείω Χανίων.”
Τέλος με άλλο διάταγμα διορίζεται…
“Διορίζομεν αρχηγόν της Αγροφυλακής των Νομών Χανίων και Ρεθύμνης τον Νικόλαον Μαλανδράκην, αντί του Πέτρου Κηρύκου απολυομένου, Ηρακλείου δε Λασηθίου τον Ιωάννην Αλεβιζάκην αντί του υπό του άρθρου 10 του υπαριθ. 747 της 1 Νοεμβρίου 1913 Νομού της τότε εν Κρήτη Γενικής Διοικήσεως οριζομένου μισθού των δραχμών τριακοσίων πεντήκοντα κατά μήνα”.