Μια διαφήμιση στην τηλεόραση («Παππού, πόσω χρονώ είσαι;» «Ενενήντα οχτώ, παιδί μου») μου θύμισε μια συζήτηση που είχε κάποτε ο παππούς Δαμιανός με τον εγγονό του Δάμο στην Θεσσαλονίκη. Δαμιανός ονομάζεται και ο εγγονός, αλλά τον φωνάζουν Δάμο. Δεν ξέρω αν ο Δάμος έπινε μουρουνέλαιο. Ο παππούς Δαμιανός πάντως ήταν ενενήντα οχτώ χρονών, παλιός καθηγητής, φυσικός, συνταξιούχος τότε, και ο εγγονός ήταν οχτώ χρονών, μαθητής τρίτης δημοτικού, αν θυμάμαι καλά. Η συζήτηση είχε αρχίσει με ερώτηση του εγγονού.
– Είναι η γη απέραντη, παππού; Δεν τελειώνει;
– Όχι, παιδί μου. Είναι πεπερασμένη. Είναι μια σφαίρα. Δηλαδή μια πολύ πολύ μεγάλη, μια πελώρια μπάλα. Αν π.χ. ένα αεροπλάνο ξεκινήσει από την Θεσσαλονίκη και ταξιδεύει συνεχώς πάνω από την γη, χωρίς να στρίψει καθόλου δεξιά ή αριστερά, μετά από κάποιες ώρες (εξαρτάται από τη ταχύτητα του αεροπλάνου) θα βρεθεί πάλι επάνω από την Θεσσαλονίκη.
-Και κατοικούν άνθρωποι και από κάτω μας;
-Ναι, οι Αμερικάνοι π.χ. είναι σχεδόν από κάτω μας.
-Με τα πόδια τους προς τα επάνω, προς τα δικά μας πόδια, και τα κεφάλια τους προς τα κάτω; Κρέμονται ανάποδα; Πώς δεν πέφτουν, παππού;
-Στο διάστημα, παιδί μου, στο απέραντο χάος, δεν υπάρχει επάνω και κάτω ούτε δεξιά και αριστερά. Την θέση ενός ουράνιου σώματος, όπως είναι η γη, μπορείς να την προσδιορίσεις μόνο σε σχέση με ένα άλλο ουράνιο σώμα. Μπορείς να πεις π. χ. ότι η γη βρίσκεται μακριά από τον ήλιο ή κοντά στον ήλιο. Τίποτε άλλο. Όσο για τους Αμερικανούς, αυτοί τώρα κανονικά πρέπει να είναι πλαγιασμένοι και να κοιμούνται, γιατί έχουν νύχτα.
Όμως δεν πέφτουν, όπως φαντάστηκες, γιατί το βάρος μας, το βάρος κάθε αντικειμένου, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μαγνητική έλξη (βαρύτητα την λέμε αλλιώς) που ασκεί κάθε ουράνιο σώμα προς κάθε αντικείμενο που βρίσκεται γύρω του ή επάνω του. Φαντάσου έναν μαγνήτη σε σχήμα μικρής μπάλας.
Τραβά τις καρφίτσες και τις κρατά κολλημένες και από επάνω του και από κάτω του, όπως θα λέγαμε εμείς εδώ στην γη. Καμιά δεν πέφτει. Σαν τις καρφίτσες κρατά και η γη τους ανθρώπους κολλημένους επάνω της. Κάθε ουράνιο σώμα ασκεί την δική του μαγνητική έλξη. Στο διάστημα υπάρχουν πολλές βαρυτικές δυνάμεις, όπως λέμε, που ασκούνται από διάφορα ουράνια σώματα. Όσο μεγαλύτερη μάζα έχει ένα ουράνιο σώμα, όσο δηλαδή μεγαλύτερο είναι, χονδρικώς, τόσο μεγαλύτερη έλξη ασκεί στα άλλα γύρω του ουράνια σώματα, τουλάχιστον στα κοντινά του. Τα τραβά επάνω του.
– Δηλαδή ο ήλιος, που είναι μεγαλύτερος από την γη, μας τραβά κοντά του; Τότε γιατί δεν πέφτουμε να κολλήσουμε επάνω του;
-Η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο. Όταν κάτι κινείται κυκλικώς, γυρίζει δηλαδή γύρω από ένα άλλο σώμα, τότε αναπτύσσεται μια άλλη δύναμη, η φυγόκεντρη δύναμη, που το σπρώχνει προς τα έξω.
-Ξέρω. Στην αυλή μας είχα δέσει το σκεπάρνι μας με ένα σκοινί και το γύριζα γύρω από το κεφάλι μου. Λύθηκε το σκεπάρνι και πετάχτηκε και χτύπησε την γλάστρα με την γαριφαλιά. Την έσπασε και με μαλώσατε.
-Ακριβώς. Οι δύο δυνάμεις λοιπόν, η έλξη του ήλιου προς την γη και η φυγόκεντρη δύναμη που σπρώχνει την γη μακριά από τον ήλιο, ισορροπούν – μην ξεχνάς ότι μιλούμε χονδρικώς – και η γη κινείται κανονικά πάντοτε γύρω από τον ήλιο.
-Για πάντα;
-Ας πούμε για πάντα.
-Και πέρα από την γη και τον ήλιο και το φεγγάρι… τι υπάρχει, παππού;
-Τα άστρα με τους πλανήτες τους σχηματίζουν πάρα πολύ μεγάλες ομάδες με δισεκατομμύρια ουράνια σώματα, οι οποίες ονομάζονται γαλαξίες. Ομάδες πάλι γαλαξιών εκτείνονται πιο πέρα, σε ασύλληπτες αποστάσεις.
-Και πιο πέρα, παππού, τι υπάρχει;
-Το άπειρο, παιδί μου.
-Και πέρα από το άπειρο, παππού, τι υπάρχει;
-Αυτό, παιδί μου, είναι ένα μυστήριο που μόνο ο Θεός το ξέρει.
Σήμερα ο Δάμος είναι παλικάρι και φοιτά στην Β’ λυκείου. Και ο παππούς του ο Δαμιανός έχει πεθάνει. Βρίσκεται κοντά στον Θεό. Ίσως εκεί έχει λύσει το μυστήριο της απεραντοσύνης του σύμπαντος.